Љубовта како себеспознавање и неизбежна загуба: Кон графичкиот роман „Сината е најтоплата боја“

Никогаш не ти било срам што си таква?
Само љубовта може да го спаси овој свет. Зошто да ми е срам да сакам?

Ова лето имаме привилегија да ја читаме Сината е најтоплата боја (2010) – графички роман кој веќе важи за класик, напишан и илустриран од Жил’ Маро, сега преведен од француски на македонски од Филип Илиев, во издаваштво на Артконект. Ова дело е, ми си чини, важно што го имаме достапно на македонски јазик. Прво, бидејќи ја збогатува, инаку скромната понуда на графички романи кај нас, а второ, бидејќи ја третирата лезбејската љубов, тема која сè уште е на маргините на нашите книжарници.

Верувам дека за повеќето, првата асоцијација од овој наслов е фамозната филмска адаптација која доби не една, туку три златни палми за најдобар филм во 2013, една за режисерот и по една за двете главни актерки Adèle Exarchopoulos и Léa Seydoux. За жал, филмот  остана запаметен најмногу по секс сцените, кои и самата авторка на приказната, Жил’ Маро, ги оцени како воајерски, порнографски и неромантични, а кога ја прашаа што недостига во филмот, таа го кажа очигледното: лезбејки како дел од филмскиот тим. Филмот беше подложен на критика за претставување на љубовната приказна и женските тела преку машкиот поглед (male gaze), а на неколку наврати главните актерки се пожалија на лошите работни услови и експлоататорски методи на режисерот Abdellatif Kechiche.

Сепак, без разлика дали сте го гледале овој филм, и дали ви се допаднал или не, или пак не сте ни слушнале за овој наслов, топло ви препорачувам да ја прочитате изворната приказна која Жил’ Маро ја има работено цели 5 години. Графичкиот роман е нежна, но потентна приказна која плени, а во својата срж ја содржи потрагата по идентитет и себе-спознавање во формативните години на главната протагонистка, преку важните врски во нејзиниот живот: родителите, пријателите, и најцентрално, романтичната љубов кон друга девојка која ја обележува и ѝ ги става во перспектива и односите со другите и себе.

За пребрзото созревање на главната хероина читаме постхумно, преку очите на нејзината љубов Ема, која во „наследство“ го добива најскапоценото од Клем – нејзините дневници. Преку овој метод, авторката умешно ни ја доловува блискоста и природата на врската меѓу Клем и Ема, ако го земеме како даден фактот дека дневникот е едно писмо кон себеси, доказ за нашето постоење и најинтимна комуникација и самодоживување. Клем се препознава себеси во Ема, се чувствува како дел од неа да постоел и останува да постои надвор од нејзиното тело и материјален живот, во љубовта која ѝ помогнала да го спознае сопствениот потенцијал и емоционална вистина, за да се чувствува дека конечно е без каење и помирена со самата себе.

Дневникот на Клем нè транспортира во 1994 година, кога таа има 15 години, и така приказната започнува да го истражува нејзиното созревање кое е доста просечно: сексуална љубопитност и само-истражување, училиште и стрес, симпатии, срам, анксиозност и драматични исходи на навидум кратки и неважни љубовни односи. И таа самата забележува дека прашањата на тинејџерите се банални, но тоа сознание не ѝ помага во нејзината растечка преокупација со една „различна“ девојка со која се разминува на улица: девојка со волшебно сини очи и сина коса, која ја обележува палетата на целиот роман.

Несигурната Клем, станува уште понесигурна кога не може да си објасни како и зошто опсесивно мисли на друга девојка и го прави тоа што веројатно многу тинејџерки растени во хетеропатријархална култура би го направиле во таа ситуација – фаќа дечко за да си докаже дека е стрејт. Откако таа одлука не ѝ носи ништо друго освен повеќе несигурност и стрес, поттикната од својот геј пријател Валентин, оди во лејзбејски клуб каде ја среќава Ема и оттаму нивниот однос (пријателски, па романтичен) почнува да се развива.

Љубовта помеѓу Клем и Ема е приказна за многу љубови: младешка љубов, лезбејска љубов, промашена љубов; и сите тие лица на љубовта се прикажани и раскажани во сета своја комплексност. Но колку што оваа приказна е приказна за љубовта, е и приказна за загубата. Знаејќи уште од самиот почеток дека приказната на Клем и Ема е прерано скратена со ненадејната смрт на Клем, прашањето каде оди љубовта кога нас нè снемува е како темно-сино облаче кое ги следи двете протагонистки и конечноста на нивната материјална врска.

Сепак, преку нивната врска, читаме и за исконскиот обид на една млада личност да си најде парче свет за себе и колку е таа потрага тешка кога сфаќаме дека сме редуцирани на нашата улога во очите на другите, не гледајќи лесен излез од таа позиција. За Клем, тој излез е Ема, која е самоуверена, политички активна, авангардна и горда на својата сексуална ориентација, која е нејзино идентитетско одредиште. Клем, од друга страна, е затворена и срамежлива. Прерано треба да се соочи со самотија и изолација. Оставена сама на себе, Ема станува нејзиниот остров и извор на валидација. Но и покрај тоа, таа не може докрај да се прифати себеси, а таа несигурност ја осудува и нивната врска на пропаст.

Но, колку и да е лесно да се романтизира големата и страсна љубов, која се развива и распаѓа преку одлуките, внатрешните конфликти на протагонистките, но и општествените релации кои и те како ја детерминираат нивната врска, ова е истовремено и приказна за љубов која на моменти е токсична, која зборува и за љубомората, посесивноста и опсесијата со другиот. Неможноста целосно да се усреќиме, засакаме, прифатиме и пораснеме преку односот со само една личност, и општествениот притисокот романтичната љубов да биде извор на нашата човечка вредност е трагичноста на оваа, на моменти, анти-љубовна приказна. Но тоа што повеќе од што било друго ја прави оваа приказна да биде анти-љубовна, е борбата за љубов и себе-прифаќање во една крајно хомофобична заедница, која активно работи против најмалата можност на младите ЛГБТИ лица да се прифатат и сакаат себеси, пред да влегуваат во романтични врски со други. Па додека го читаме романот, не можеме, а да не се запрашаме како ќе изгледаше оваа врска и уште поважно созревањето и себеспознавањето на Клем, да не се срамеше од својата желба, да имаше повеќе луѓе околу себе кои ја поддржуваат и сакаат, и едноставно, да имаше услови да живее богат и исполнет живот, надвор од четирите ѕида во станот на Ема, кој стана единството место на нејзиното слободно постоење? На некој начин, тоа што ја убива нивната врска, и финално, ја убива и Клем, се строго определените граници на нашето движење, љубење и постење, од кои не секој може да излезе.

Начинот на кој визуелно е претставена оваа приказна, е исто така во таа насока. Животната приказна на Клем ја впиваме преку црно-белата нарација со изблици на јака сина боја, бојата на косата на Ема, која на некој начин го обојува дотогаш просечниот живот на Клем. Како што се доближуваме до сегашноста, каде Клем веќе не е присутна, авторката користи повеќе бои, за да заврши со најтивката и најсината од сите страници: слика од море која се протега на целата последна страница. Стилот, кој на моменти наликува на некоја адаптација на манга, лично не ми беше омилен, но авторката успешно пренесува комплексни емоции преку изразите на лицата на ликовите, кои имаат големи очи, преку кои лесно читаме: срам, заљубеност, возбуда, гнев и тага, како централни емоции на новелата. Страста, телесноста, сексуалното спознавање, и генерално сексот, заземаат важно место во приказната, и како такви се емотивно и доследно прикажани. За разлика од познатите сцени во филмот, сексот во новелата не е одлепен дел од приказната кој има за цел да ни прикажува сексапилни женски тела кои имаат за цел да нè возбудат, туку е составен дел од приказната и е во служба на наративот. Нивните тела имаат влакна, нивните лица прават секави гримаси, тие зборуваат, се смеат и не се на никаков начин објективизирани.

Сината е најтоплата боја е навистина топла приказна, која својата моќ ја црпи токму од трагичноста на релациите, кои во суштина се нашиот почеток и крај. Прифаќањето на конечноста на љубовта, нè прави ранливи и отворени да бидеме целосно во светот, знаејќи дека таа отвореност нè остава скршени. Љубовта се разгорува, умира, распукнува, нè распукнува, повторно оживува…повторно нè оживува…и веројатно, за таквата љубов вреди да се живее, и умре.