Кога културен фестивал кој изобилува со пронижувачки искуства како Скопскиот фестивал на гордоста и првата феминистичка платформа Медуза ќе ги распарат конците на сомнеж кон гигантски форми на прангосувачко заедништво, толку големи што во себе кријат мрачни ширини на присила и молк (страшно е да се каже на глас, но замислете – еве, зборуваме, можеби, за нашата мила нација, и нашите безгрешни семејства ..); и тие конци, црвени и црни, ќе ги позајмат да зашијат скршено срце – навистина, тогаш станува збор за нешто што може да ги промени нашите животи. И природно е, во тоа се зјапа романтично. Скршеното срце, сега зашиено, не е и не „мора“ да биде зацелено затоа што сѐ што „мора“ да биде ја конзервира повредата и ја наложува како непроменет начин на живот, кој повредува и повредува..; спротивно на тоа, кога скршеното срце е изложено, кога конците се видливи, тоа е сила, тоа е доволно за живот во кој јас може да се пресоздаде, неумитно во себе да ги опфати грижата, болката, срамот, стравот, љубовта, себе-дарувањето, пријателството, радоста и конечно – гордоста да се биде ваков или таков, или никаков, но возможно е – секаков!

Јас, со скршеното срце… – Ваквото раѓање на јас, ваквата субјективизација е одважна; тешка и несвојствена во суровиот капитализам, растревожениот патријархат и грозниот колонијализам. Но оваа субјективизација е политички порив за нова политика, можеби последната шанса за нова и подобра политика, базирана на грижа за – (себе и другиот), а не грабање (ius proprium). Кога поединечното јас е дел од многуте ние без да биде асимилирано, туку да пулсира со својата различна посебност, тоа значи дека: сечиј пулс е важен кога живееме заедно.

Што значи „два“ од гледна точка на љубовта? Како себе и другиот се содржани во два, имено, каков е погледот кон светот од сцената за двајца, од која заедно се гледа од позиција на разлика, а не на идентитет (како што преносно опишува Ален Бадју во Éloge de l’amour?

Прашањето за идентитетот и разликата, можеби, е најстарото филозофско прашање. Скоро целата традиција на западно-европското мислење, имено, тоа што се основни логички принципи на западно-европската традиција го содржат и концептот на разлика и на идентитет. Рационалното мислење, всушност, е нужно одредено од соодносот помеѓу идентитетот и разликата. Тоа што за нас е важно, во врска со ова прашање – што значи два? – и од гледна точка на љубовта, може да се чита на два начини. Во модерната традиција на мислењето, тоа два и тоа јас заедно со другиот, заправо, е секогаш прашање сведено само на идентитетот. Значи фигурата на другиот/да се биде заедно со другиот и ваквото разбирање на љубовта, всушност, одново ја потврдува позицијата на јас. Поради претходново, оние кои се занимаваат со политика на љубовта, понекогаш тврдат дека во традицијата на рационалното западно-европско мислење – љубов, нема! И тоа е еден проблем. Оттука, за љубовта да биде можна од идентитетска позиција, другоста на другиот мора да се уништи, имено, да се уништи онаа вистинска разлика на различното од јас. Значи, разликата треба да биде посветена, и во склад со идентитетот. Од прашањето за љубовта: што значи два, од гледна точка на љубовта? – произлегува друг проблем кој го третира (не само!) феминистичката теорија, овде може да ја спомнам Лис Иригаре, поради тоа што се работи за култура, традиција, начин на мислење што пребројува сѐ. Значи, љубовта не е пребројлива, таа не е “еден“, “два“, “три“, па “колку“ полови има – има “пет“ има “шест“, па со сето ова и да го решиме проблемот. Проблемот на љубовта и суштинското прашање за љубовта и како таа да биде возможна, е напуштање на таа економизирачка идеја – дека сѐ може да се преброи, дека сѐ може да се затвори во некакво броење: едно јас и едно ти сме два. Два во љубовта, сѐ уште и на линија на Иригаре но и на други, е фигура на мноштво. Така, и кај Жак Дерида: другиот е секогаш фигура на мноштвото. И тоа значи дека јас и ти никогаш не сме сами. Љубовта е можна само во смисла на тоа дека таа фигура на два е мноштвена фигура, и која никогаш не може да биде преброена, затворена. И тоа прашање за љубовта, заправо, отвора кон нешто што не одговара на традиционалното разбирање на љубовта, дури ни на она што е пар. Парот не е мноштво, парот е и еден и два, и тоа се подразбира во модерната традиција, истава е таква на поседување и присвојување. Компликацијата која настанува со парадоксалната идеја за љубовта е тоа – за да биде љубов, мора да биде мноштвена. Конечно, се отвора едно друго прашање: како е можно во традицијата на рационалното мислење, каде што основно правило е или “А“ или “Б“, односно или јас или ти, да се мисли љубовта? Љубовта како двајца, како однос во кој постојано сме “или/или“ – каква е таа, побогу, идеја за љубовта и дали тоа воопшто е љубов?

Што значи дарот на љубовта? И зошто тоа што е љубов – нужно е љубезно, а не хиерархиско, и не подредува, туку се отвора кон изобилството можности во кои љубовта се случува, така што се случуваат многу љубови и ниту една меѓу нив не бара да биде најголемата, најважната, што ги потиснува и истиснува сите други во свое име?

Кога станува збор за промислување на љубовта, значи не само љубовта туку и љубовта на која упатува Дерида, на пример, тој користи два поими: поимот „поклон“ и неговата логика и логиката на „дар“. Логиката на „поклон“ е логика на реципроцитетот, односно економска логика. Значи: “те сакам но очекувам возврат“, па така – љубовта да биде обзнаена, секогаш изговорена и заправо, љубовта да биде на страна на оној што е активен, што знае за љубовта и знае како да се сака, зарем не? За разлика од друиот што можеби е сакан, а тоа воопшто не го знае.. Во секој случај, оваа логика е идентитетска, и ги подразбира тој што сака и тој што е сакан, односно како секогаш љубовта треба да знае кој сака и кој е сакан?! (sic) Па така, се дава тој „поклон“, што, повторувам, секогаш подразбира реципроцитет, разземање итн. Како што тоа веќе е впишано во логиката на полонот: некому носиме поклон, со тоа што и очекуваме поклон за возврат. Нели, некому ќе му се каже: те сакам но едвај и да можам да преживеам, ако истото не ми го возвратиш. Во оваа традиција на мислењето за љубовта, секогаш, се очекува нешто за возврат. Тоа што за Дерида е многу важно, природно, е логиката на „дар“. Дерида, всушност, цени за истава дека тоа е љубовното љубовно. А тоа е логика која не знае за економија, за реципроцитет, и како Дерида ја нарекува: дарот на бесконечната љубов. Но ние не знаеме .. за тоа е потребно – знаењето за љубовта да не претходи на љубовта; ние сакаме без тоа да го (со)знаеме и не знаеме кому ја упатуваме таа љубов, значи, не постои одредено идентитетско место што е обземено од претходново. Фигурата на љубовта и фигурата на дарот, така, се отвораат кон споменатата идеја за мноштвото, која што, пак, е важна и за вториот дел од поставеново прашање. И овде најнапред станува збор за канонскиот модел на љубов. Истовремо и за доведување во прашање на овој модел. Тоа го наоѓаме, на пример, кај Жан Лик-Нанси: за љубовта да биде љубов/љубовна, и како таква да биде возможна – љубовта не смее да привилегира. Значи, сите љубови се подеднакво важни, сите љубови се содржани веќе во возможноста за љубов, која пак повратно – љубовта ја чини возможна. Родителската љубов, љубовта на љубовниците, љубовта кон комшијата, љубов кон странците, туѓото, тоа што прв пат се здогледува, љубов кон детето.. – сите се подеднакво важни, и не смее да се привилегира меѓу нив, токму затоа што сиве овие љубови – љубовта ја чинат возможна.

O philoi, oudeis philos. Еден од античките зборови за љубов е philia. И има ист корен за зборот „пријател“ или philos. Меѓу другото, philos е содржан и во зборот филозофија. Каква е корелацијата помеѓу љубовта-пријателството-мислењето? (Агамбен, Нанси, Дерида… и што, сега?)

За разлика од модерниот поим за љубов, кога го користиме само тој еден поим за љубовта, античкиот свет познавал три поими за љубов: eros, philia и agape. Еротската љубов или eros е најблизу до она што ние го препознаваме како љубов помеѓу љубовници, кога страста е најизразена, philia е поим кој се однесува на пријателството (останува уште нешто да се дообјасни бидејќи не е сѐ толку лесно и буквално преведливо), и agape е некаков поим кој упатува на однос кон божества, и на пример се користи во христијанството како модел на љубов. Сега, прашањево пред сѐ се однесува на philia. Philia, можеби најопсежно па и најдобро е анализирана во книгата на Дерида Politiques de l’amitié каде што се занимава со канонскиот модел на пријателството, и каде што зборува за тоа дека пријателството е мислено како хомоеротска врска помеѓу мажи, односно меѓу политичките субјекти. Пријателската љубов е базирана на односот помеѓу сличното со слично, па го има тој момент на познанство и сличност (familijarnost) – и како таква, таа е машка. Од овде може да се заклучи дека пријателот како политички субјект е секогаш, заправо, машки. Тоа не значи дека не постојат поинакви пријателства, како на пример женски пријателства или пријателства помеѓу маж и жена, но тие како такви не се канонски и постојат различни изрази во колоквијалниот јазик што упатуваат на тоа: 100 пати сме слушнале дека жена и маж не можат да бидат пријатели, дека женските пријателства се послаби и помалку квалитетни.

(продолжува)

PS. Секоја година, неуморен е глаголивиот обид да му се упати благодарност на нашиот врзив конец, човекот кој е нишка што нашите животи ги спојува во возможност за поинакви, можни начини на обитување, што од тоа дури прави култура – на Славчо Димитров. И постојано, зборовите се измолкнуваат на големата восхит за неговата трудбеничка посветеност. Но потоа, во сивите денови, случајно ќе допреме таму каде што поминал конецот, и повторно се потсетуваме на Славчо и само го чекаме јуни…

Разговорот го води Вики Младенова

Разговорот е дел од проектот Breaking the silence, во соработка со Heinrich-Böll-Stiftung e.V.