(продолжува)
*Разговорот со проф. Јелисавета Благојевиќ беше воден во Скопје, јуни, 2021 година. Првиот дел е достапен тука.

Сите референци, тези, поенти, воздишки кои ги користевте и предизвикавте и во текот на затворениот семинар „Врзете се, ќе љубиме!“ и перформативното предавање „Хиероглифи на љубомората“, може да се каже дека се женски. Љубовта, пријателството и можеби филозофијата воопшто, дури и политиката – може и треба да бидат женски. Женски, во смисла на тоа дека ерекцијата мора да престане да биде принцип, мора да се откажеме од висови и хиерархии кои ни служат за насилство и исклучување. Како што Лис Иригаре вели: Ерекцијата не е наша работа: ние се задомуваме по рамнини. Имаме толку многу простор да споделиме. Нашиот хоризонт никогаш нема да престане да се шири, ние сме секогаш отворени. (Luce Irigaray, 1985: This Sex Which is Not One, с.213)

Семинарот кој се одржа во Скопје беше насловен Врзете се, ќе љубиме, инспирацијата за тоа беше еден белградски графит, споделуван на Фејсбук и за кој навистина мислам дека е поттикнувачки за еден разговор за љубовта. Затоа што Врзете се, ќе љубиме има една конотација која дозволува низ овој наслов да се очитува неолибералниот принцип во љубовта, во смисла на позитивистичкото одредување на слободата (кое, впрочем, произлегува од неолиберализмот), односно дека институциите имаат право да нѐ штитат од нас самите, значи Врзете се, ќе љубиме – токму затоа што сакањето носи ризик. Тоа е еден можен начин на читање. А другиот, кој мене ми е поблизок, се чини дека е и попровокативен, ја носи смислата на тоа дека – Врзете се, ќе љубиме затоа што се упатуваме кон непознатото, да се сака значи да се отвориме за нешто непознато, за ризик, а оттука и за страдање, болка; да сакаш во оваа смисла значи да бидеш изложен и тоа постојано, засекогаш и без воспоставена контрола. Изложеноста, заправо може да се поврзе со феминистичката традиција, која за мене е интересна и го третира концептот на љубов. На пример, францускиот феминизам и како тоа го прави Лис Иригарај во однос на прашањето за љубовта и не само тоа, туку воопшто целата традиција на западно-европското мислење (или мислењето преку машкиот принцип), подразбира женско и машко мислење, изведени и така насловени преку морфологијата на половите органи. Ќе се вратам на тоа, а сега: во ова прашање постои таа категоризација, дека нешто може да биде женско, дека овој обид за мислење на љубовта е женски итн., но вакво неканонско политичко мислење на љубовта изискува нешто друго. Иако Иригарај е прогласена за есенцијалистка, во историјата на феминистичката теорија, токму затоа што зборува за таа разлика женско/машко, заправо, тоа што е проблематично е затварањето на половите разлики во „женско“ и „машко“; претходново е спротивно на една теза која, еве, Иригарај ја заговара како демократска, демократија – кога зборува за љубовта како основа на политиката. Значи, не „жени“ и „мажи“, не „жени“, „мажи“, „транс лица“ и да продолжуваме со пребројување на тоа колку нѐ има, туку мислење на некаква сексуалност која е поврзана со љубовта и политиката, и која е множество на неозначени гласови, имено, сексуалноста и половоста се тоа за што Жак Дерида би рекол – различни видови на кореографија, што не се затвараат во бинарни позиции. Оттука, очигледно е – малку, имам проблем со тоа „женско“, со позициите од кои се заговара „женско“ место бидејќи женското секако е нешто друго; и покрај тоа, да, ова прашање ги содржи елементите на феминистичките теории. Токму затоа што феминистичките теории, веројатно, се единствените незаробени во политиките на идентитет, ја имаат способноста за авто-критика во врска со позициите поврзани со идентитетските политики. Тоа што е важно за Иригарај, од аспект на критика на поимот љубов и не само тоа, туку воопшто на мислењето и јазикот, повторно, е морфологијата на машкиот и женскиот полов орган. Женскиот полов орган, за кој пишува или попрецизно за срамните усни (usnice) – се веќе два. Женската сексуалност, и јазикот и мислењето што произлегуваат од неа го содржат елементот на само-доволност, односно женските усни постојано се допираат. Клучниот збор е допирање. Иригарај застапува една политика на љубовта, која во културата на поглед каква што е западно-европската, и каде што клучниот момент на сетилност е погледот, тој треба да се замени со допир, така што приматот на допир ќе произведе друг вид на мислење, јазик итн. Машката сексуалност и западно-европската култура во која живееме, заснована на хиерархии, секогаш изнудува нешто од некој друг, затоа што се ерективни, пенетративни, елементот на продор или неопходноста за друг е она што западно-европската култура ја прави парадоксално исклучива.

Како да се однесуваме кон канонската љубов, дури и тогаш кога нѐ обзема, ја живееме, мораме да ѝ одговориме, инаку може да станеме мета на институциите? Што да се прави со дисциплинирачките институции на канонската љубов? Потребен ли е фронт? Или само други форми на љубов кои прават разлика, го шират солидарно просторот дури и за самиот канон, да не биде осамен, туку придружен од многу различни форми на љубов?

Законот на љубовта, а не самата љубов, повикува – мора да се сака и се знае како може да се сака, поимот љубов го превреднува како економски и антропоцентричен. Голем предизвик за феминистичкото обмислување на љубовта, за што веќе зборувавме, е што ние сме веќе конституирани како модерни субјекти, светот во кој живееме е базиран на рационал(изирачки)ни принципи, мислењето на љубовта е канонско и тоа воопшто не е наивно. Ние навистина сакаме во рамки на канонот. Нашите фантазми се поврзани со некој вид на среќа, која е институционализирана и само таа може да нѐ доведе до љубовта. Тоа се партнерските односи, бракот, семејството, заедничкиот живот, љубовта на родителот кон детето итн. Љубовта, во канонска смисла, е зајазлена за чувството на среќа, така што повеќето љубови во нашите животи треба да постојат, за самите ние да бидеме среќни. Од перспектива на овој разговор, се појавува проблем кога со љубов го насловуваме сето она што потпаѓа под институционалниот диктат дека треба да сакаме, значи да се знае како и кого треба да сакаме, имено кои видови на љубов треба да се содржат во нашите животи. Сега, без оглед што ова е нашата теоретска, политичко љубовна стварност, критичкото промислување на љубовта не е научна фантастика, тоа не е „проект на иднината“ – како, можеби, еден ден навистина ќе се случи.. Овие промислувања се проткаени во нашите напори, присутни уште од минатиот 20 век – да се мисли инаку и политиката да се конципира на друг, инаков начин. Други поими за љубовта и редефинирање на љубовта е ужасно важно. Ова прашање го содржи аспектот на тоа како во практична, секојдневна смисла да се живее неканонски, без да се исп(л)атат последиците од разликите, во општество кое изискува послушност, припаѓање на категории и почитување на институции. Една важна работа е да се сака сакањето (voljeti volivost), нели, љубовта не е секогаш врзана со среќа. Но љубовта е секогаш љубовна. Има нешто важно, и теориски и политички во тоа сакање само по себе, и без оглед на среќниот крај (или не..). Значи да не се привилегира, да не се зависи од одговорот на другиот – е искуството на тој што преживеал, што го преживеал отсуството на одговор на другиот.

Сублимирајќи го Жан Лик Нанси: Срцето е срце само ако е скршено (Communauté désœuvrée). Па, може ли по острите линии на кршот да се насетат трагите на некоја нова политика? Можеби срцето воопшто како нов политички субјект или само орган без нужно означено тело кое е „такво“ или „онакво“, едноставно „било какво“ нека биде тоа тело во кое пулсира (скршено) срце и кое не бара ништо, ништото само го дарува, или го испраќа како разгледница. Потписот може да биде сечиј, адресата е единствена: amare amabam (сакање на сакливоста).

Заблагодарувам за ова прашање. Всушност, овде се состојат главните прашања околу кои се води нашиот разговор, и поставено е слоевито, низ познавање на некои линии на критика на канонската љубов, заедно со обмислување на новиот концепт за политиката. Кај Нанси, како што и самото прашање сугерира, еден од клучните поими е поимот срце за кое тој вели дека постои само ако е скршено. – И зошто тоа нам ни е важно за мислење на љубовта, и во крајна линија за мислење на политиката? Затоа што скршеното срце и самото кршењето, упатува на тоа дека другиот се случува секогаш пред нас, не му претходиме, и самите сме последица на односот со другиот. Нашето срце е срце затоа што е скршено, затоа што другиот веќе ни се случил кршејќи го срцето. Зошто ова е важно за политиката? За политиката, ова значи дека заедницата претходи на (како што вели Нанси -) единечното бивство (не поединецот). Ние сме последица на нашите заемни врски, заемните кршења. Тие кршења нѐ прават ранливи, така што ранливоста, отвореноста, изложеноста заправо го имплицираат поединечното бивство, имено упатуваат на нужните елементи за редефинирање на поимот политика – која како таква, канонска, воопшто не ги зема предвид претходниве состојби, не ги сместува во корпусот на политички термини. Исто така, тука се спомнува и концептот на разгледница, реферирајќи на книгата на Дерида La carte postale која е напишана како серија на љубовни разгледници, испратени од едно до друго лице без да знаеме кои се тие. Станува збор за љубовен текст кој е напишан на површината, видлива за сите. За овој наш контекст, секако, оваа книга би можело да се чита на следниов начин: љубовта е на површина. Таа е мноштвена, и секогаш е видлива за сите, тоа е таа љубов што ја конституира заедницата. Идејата за криењето или тајновитоста на љубовта, всушност припаѓа на канонскиот модел и на фантазмот за тајната на љубовта, која не е видлива и која не е дел од пошироката заедница. Љубовта е модел, начин на однесување кој припаѓа на традицијата на мислење на заедницата, и тоа е постаро од моделот на индивидуалност.

*Објавувањето на вториот дел од овој разговор е непосредно по немерливата загуба и смртта на филозофот Жан Лик Нанси. Овој текст е посветен нему.
(крај)