Родови политики и сексуални идентитети во Планината Броукбек

Родови политики и сексуални идентитети во филмската адаптација oд страна на Анг Ли на новелата на Ани Пру, Планината Броукбек Планината Броукбек претставува филмска адаптација на истоимената новела на Ани Пру од страна на режисерот Анг Ли која се поставува како една од најпарадигматичните обработки на темите на сексуалноста и родовите идентитети поставени во контекст на американскиот запад или поконкретно државата Вајоминг во рамките на една конзервативна социо – културна констелација. Филмското дејство претставува исцрпна елаборација на комплексните емотивни, сексуални, психолошки и политички релации во кои се преплетуваат Енис Дел Мар и Џек Твист во потесна рамка, односно нивните семејства, опкружување како и размислувањата и ставовите, а од непобитно значење и стравовите кои се продукт на доминацијата на патријархалните и хетеронормативните вредности во конкретната општествена средина.

Хомосексуалната врска меѓу Џек и Енис

Во главен план е претставена хомосексуалната врска помеѓу Џек и Енис, иако секако нивната сексуалност не може толку да се симплифицира и подведе под овој термин, затоа што таа претставува комплекс од сите општествени услови во кои се наоѓаат во едно видно конзервативно опкружување во руралните предели на западот на САД. Исклучувајќи ги понатамошните импликации на нивната врска, Планината Броукбек е место кое надвор од светот во кој живеат, надвор од цивилизацијата и општеството кое ги класифицира и осудува, надвор од „вистинскиот живот“ со своите пространи пејзажи ја доловува слободата и можноста на остварувањето на нивната врска.

Врската на Енис и Џек е изградена на Планината Броукбек и тоа е и местото каде што таа останува. Нивните понатамошни средби во период од дваесет години се само обид за темпорално обновување на идеалниот контекст во кој е првично остварена таа емоционална и сексуална врска, но и потсетување на иреверзибилноста на тој период и неможноста да се реконструира истиот. Во еден ваков контекст нивната понатамошна врска е пред се изграден на спомените oд тие неколку месеци. Значаен елемент на вака изградената врска помеѓу Џек и Енис е молчењето, односно неможноста за комуникација. Секој обид за дискусија завршува во конфликт, а за време на нивната последна средба ескалира и во физичка пресметка која завршува во прегратка, но секако во обновен молк. Комуникацијата изгледа невозможна, а нејзиното остварување како при заминувањето од Планината Броукбек кога Џек го прашува Енис што ќе прави понатаму како каузално да доведува до секвенца од катастрофални одлуки кои веќе лошите предуслови ги претвораат во животна лага проследена со деструктивна моќ упатена кон самите нив како и луѓето во нивната околина. Евидентно е дека тишината не може да ги реши нивните проблеми, но од друга страна јасно е исцртано дека надвор од општествениот контекст таа комуникација не е ни потребна. Во нивниот единствен разговор на планината Енис потенцира дека сексот меѓу нив нема да се повтори по првиот пат, но уште истата вечер тој безгласно влегува во шаторот и повеќе не е потребен разговор затоа што сами, далеку од сите можат да му се препуштат единствено на сексуалното задоволство. Според Мишел Фуко сексуалноста е социјален конструкт создаден во релација со моќта и знањењето. Притоа, за разлика од сите останати култури кои ја третираат сексуалноста како ars erotica или уметност на сензуалното задоволство, модерната западна, односно постренесансна и постхуманистичка култура која се зародува во седумнаесетиот век ја третира сексуалноста како scientia sexualis или наука за сексуалноста.

Она што се потенцира според овој модел, а е важно за да се разберат позициите на Енис и Џек и истовремено е врзано за нивната можност, односно неможност за комуникација е односот на општеството кон дискурсот на сексуалноста. Фуко се согласува дека сексот е репресиран во западната култура, но влегува во судир со она што го нарекува „хипотеза на репресија“ во однос на дискурсот за сексуалноста. Западната култура ја разгледува сексуалноста низ бројки и класификации, а со тоа се зголемува дискурсот за сексуалноста, но едновремено индивидуата е подведена под еден голем наратив кој ја поставува сексуалноста како есенцијална одредница во севкупноста на аспектите на личноста, наспроти нејзината природа на општествен конструкт. Ова води кон уште еден значаен момент, затоа што по реализацијата на филмот се јавуваат обиди главните ликови да се етикетираат како геј, би или стрејт. Но, додека е евидентно дека нивното однесување е ненормативно, не е ниту возможно до толку да се симплифицира затоа што тие живеат во даден контекст и опкружување кои неминовно ги конструираат нивните идентитети. Контекстот е од особено значење затоа што и двајцата мажи стапуваат во брак, имаат деца, но и афери надвор од бракот и надвор од нивната врска, Енис пред се со жени, додека Џек со мажи. Јасно е дека Џек е лик кој ја има прифатено својата сексуалност, и наспроти двојниот живот кој го води и е подготвен да создаде заеднички живот со Енис. Од друга страна Енис прогонуван од стравовите не е во состојба воопшто да го замисли таквиот живот. Имено, во близина на ранчот на кој живеел Енис, живееле двајца мажи за кои се зборувало дека се геј. Татко му на Енис, откако на изразито насилен начин го убил едниот од нив, ги однел Енис и брат му да го видат мртвото тело. Оваа слика се впишува како неизбришлив страв во меморијата на Енис. Таа слика го попречува да размислува за каква било иднина со друг маж и токму затоа имплицира на прашањето за тоа дали Енис стапува во врски со жени како резултат на својата интернализирана хомофобија продуцирана од сликата на насилство или доколку не го запознаеше Џек, секако ќе беше во врска со жена. Одговор на ова прашање е секако тешко, веројатно и невозможно да се даде, но укажува на притисокот кој го создава стравот, како и сликата, односно меморијата на насилството. Тој страв е и темелната причина на неприфаќањето на квир идентитетот и продукцијата на автохомофобични чувства. Стравот го следи Енис во текот на целиот фил, а ескалира во моментот кога Лорин му ја соопштува веста за смртта на Џек. Додека нејзиниот опис е навистина детален, таа зборува за несреќа во која пукнала гума која го скршила носот и вилицата на Џек, а откако никој не дошол да му помогне тој се удавил во својата крв. Сето ова во мислите на Енис во истиот момент го обновува постојаниот страв и креира во неговиот ум слика во која Џек е насилно убиен. Тоа не значи дека може да се тврди дека стравот на Енис е залуден, безсмислен или неоснован бидејќи смртта на Џек секако останува неприкажана, а Лорин иако дури во текот на разговорот станува свесна за врската помеѓу 21 човекот со кој зборува и нејзиниот маж, нејзиниот говор е целосно ладен и монотон што остава секако широк простор за дилема во однос на смртта на Џек. Филмското сценарио во овој случај се јавува како рефлексија на општествената стварност која ги поставува геј мажите и воопшто квир лицата под тежината на молчењето и стравот како конзистентно врзани алатки за принудно ненапуштање на комфорот на хетеронормативната зона.

„Не сум Квир“ – Енис („I am not queer“) – Enis

Една вечер додека се Планината Броукбек, Енис и Џек минувајќи го времето во разговор и пиење виски заспиваат. Кога Енис се буди во текот на ноќта, одлучуваат дека е премногу темно за да замине кај стадата и затоа останува да спие во кампот надвор од шаторот. Но, ноќта со себе носи и силен ветер, така што Џек на крајот успева да го убеди да влезе во шаторот и да легне до него. Подоцна Џек се буди и ја става раката на Енис врз себе. Тоа го буди Енис кој сака да излезе од шаторот, но Џек успева да го смири и имаат секс. Утрото Енис заминува без збор, а вечерта се води следниот дијалог меѓу нив:

Енис: Ова се случи само еднаш. (Enis: This is a one-shot thing we got goin’ on here.)

Џек: Не е ничија работа освен наша. (Jack: It’s nobody business but ours.)

Енис: Не сум квир. (Enis: I ain’t queet.)

Џек: Ниту јас. (Jack: Me neither.)

Иако алудира на хомосексуалноста, интересно е тоа што Енис го користи терминот квир (queer) кој во дадениот контекст во 1963 година, односно воопшто во шеесетите години и се до осумдесетите се користи како термин со пејоративно и изразито негативно значење насочено кон хомосексуалците (пред се геј мажите кои имаат рецептивна улога во сексот). Во периодот пак кога е создаден филмот веќе постои традиција која од околу дваесет и пет години која го користи во позитивна конотација како обединувачки термин за сите форми на нехетеронормативно однесување. Во секој случај, Енис јасно му дава негативна конотација на терминот што е во согласност со неговиот стоицизам и времето и околностите во кои живее. Џек прави суптилен обид да го отстрани тој негативитетврзан признак за хомосексуалниот секс изразувајќи го својот став дека тоа не е работа на другите, но употребата на терминот квир од страна на Енис како да спречува секој понатамошен отпор. Станува збор за тоа дека Џек ја разбира тежината која ја носи еден термин кој во негативна конотација е врзан за една општествено осудена група на луѓе и како резултат на општествениот притисок и страв кој го предизвикува истата инсистира на своето неприпаѓање во неа. Ова секако имплицира на различната подготвеност на ликовите да се прифатат себе си, но и на тоа дека општествениот наратив некогаш може да носи премногу притсо дури и за оние кои делумно се подготвени да се судрат со него.

Планината Броукбек е место надвор од општеството, место кое станува симбол на можноста да се манифестираат различните и непостојани идентитети на една личност. Приказната на Џек и Енис е креирана на оваа планина и таа таму останува и да постои. Далеку од планината, во хетеропатријархалното опкружување во општеството се наоѓа притисокот кој води кон различни игри и обиди да се стекне моќта како реакција на стравот од отстапување од нормативниот поредок, а тоа резултира со драматично распарчените животи на четворица луѓе кои не успеваат да навлезат во комфорната зона на своето социјално опкружување.

Текстот е оргинално објавен во Фанзинот Усни, публикација на Коалиција Маргини.