Локални поборници за работнички права: Интервју со Кристина Ампева

„Гласен текстилец“ е здружението кое неуморно се бори за и со работниците и работничките во текстилната, кожарската и чевларската индустрија, чии работнички права често претрпуваат прекршоци. За нив, покрај моменталната пандемија и масовниот страв по здравјето, дополнителен товар е и неизвесноста за финансиската иднина. Имено, освен ризичниот метеж и недостатокот на заштитна опрема во конфекциите, на текстилните работници и работнички им се закануваат и неисплаќање на плати и принудни откази. За да ве запознаеме со дејностите на Здружението и да ви ја доближиме важноста на ваквите здружувања, особено во време на криза, поразговаравме со претседателката, Кристина Ампева. Разговорот го водеше Анастасија Марковска.

„Гласен текстилец“ постои веќе неколку години. Кој дел од тогашната состојба на текстилната индустрија во Северна Македонија беше главен мотив за создавањето на Здружението?

Гласен Текстилец на 17ти мај оваа година, односно, за неколку дена, полни 3 години постоење. Но како активисти на темава работиме малку подолго од здружението, од 2016 година. Главен мотив секако ни беше тоа што немаше кој да нè заштити на работното место од неплатена работа, работа на празник, прекувремена работа, мобинг, лоши услови… Згора на тоа, тогаш немаше ниту законска рамка за минимална плата, па работодавачите исплаќаа плати од 7, 8, 9000 денари по основ на неисполнување на нормата, која до 2017та стоеше во Законот за минимална плата. Додуша, за кусо време бевме препознаени од работниците и работничките од цела Источна Македонија, па веќе за секоја една фирма, можеме да знаеме што се случува, а последната година и пол, се јавуваат вработени и од останати сектори барајќи совет и помош.

За докажување на проблемите кои ги засегаат работниците/чките од клучно значење се статистиките, било да се работи за степенот на неплатена прекувремена работа, бројот на претставки за К15 или приморување кон отказ. Како „Гласен тексилец“ ги прибира и прикажува овие податоци и на кој начин се осигурува за нивната објективност, имајќи предвид дека меѓу вработените постои страв од пријавување?

Во 2019, моја поранешна колешка од фабрика, а сегашна членка во здружението, Ивана Грозданова, аплицираше на субгрантиран проект преку ЕУ. Можам да кажам дека неколку години нè мачеше што не сме направиле некаква анкета за да мафтаме пред надлежните и речеме, еве, ова е тоа што го збориме, ова се проблемите за кои нè контактираат работничките! Ова е финансиската состојба на работничката класа од Истокот и поради ова не сакаат да пријавуваат и си ги бараат правата истите тие вработени!
Ивана и тимот кој беше формиран од работнички, успеаја да приберат податоци од телефонски, теренски и онлајн анкети од 870 испитаника/чки. Сето она кое го знаевме од терен, разговори, средби, (тајни) состаноци со вработените од цел Источен регион, се одрази во истражувањето. Објективноста не е воопшто доведена во прашање, бидејќи жените кои ги правеа анкетите се од истата целна група, дел се од истата локална заедница, но се и тесно поврзани со нашата работа како здружение, па на некој начин се препознати од нивните колешки. Работничките по нашата неколку годишна работа, сметам дека имаат доверба во нас, немаат страв дека ќе се дознае нивното име и се свесни дека нивната анонимност е загарантирана до моментот додека тоа го бараат од нас. Имам случаи кога ми звонат со скриен број, но откако ќе направиме ред-муабет, велат, па зошто звонев јас со скриен број? На крајот ми го даваат нивниот телефонски број за да им јавам и ги известам за некое прашање, совет, пријава…
По истото тоа истражување, соодветно дадовме и решенија, кои полека, полека ги преточуваме во законски решенија. Тоа ќе го видат работниците/чките во новиот Закон за работни односи во кој бевме вклучени и кој нетрпеливо го чекаме веднаш по парламентарните избори.

Се чини дека „Гласен текстилец“ успешно се прилагодува кон модерните видови активизам. Имате Инстаграм страница, создавате улична уметност, одржувате проекции на студентски филмови итн. Ќе може ли поопширно да ги опишете ваквите активности, заинтересираноста на луѓето за нив и како тие го доближуваат Здружението до неговите цели?

Нашата веб-страна, twitter, instagram, не се моја идеја, ниту пак јас ги оддржувам, а не се ни разбирам во нови технологии и алатки. Тоа го прават нашите млади волонтери и членови кои си зедоа за одговорност да ги создадат и оддржуваат и профилите на Гласен Текстилец. Значи ништо без младите.

Гласен Текстилец немаше да постои доколку не беше уметноста и културата. И тоа ми е најомилен момент кога им раскажувам на младите кои допрва учат за активизмот. Тоа се бар моите почетоци во битката за работнички права. И може ќе одземе повеќе место во ова интервју, но е најважно. Најважен е придонесот на културните работници во оваа борба. Така почна, со Филип Јовановски и Ивана Васева од Факултет за работи што не се учат. Во почетокот не се појави здружение кое ќе се бори за работничките права за најмаргинализираните работнички, туку се појави Културно уметнички центар Текстил. И тој почна со проекции на филмови, саеми на книги, концерт, детско катче, изложби на слики и слично. А кога ќе дојдеа и работници/чки, им велевме, останете уште малку, ќе имаме една работилница за синдикално здружување, човекови права… Меѓу таа уметност и култура, им го доближувавме времето кога животот на работникот бил познат како концепт 8-8-8. Осум часа култура, осум часа работа, осум часа одмор.
По некогашните силни синдикални организирања, културни друштва во склоп на фабриките, се обидовме преку овој КУЦ Текстил, весниците и уметноста која ја продуцираме со останати активисти да ги потсетиме дека работникот бил вреднуван не толку одамна.
Преку графитите низ градот, разните акции, иглата како споменик, се обидуваме да им дадеме на сите до знаење да почнат да ги ценат вработените во нашиот град и цела држава, да посочиме дека тие ја ствараат економијата, капиталот, профитот за сите останати и дека треба да бидат почитувани и уважени од сите чинители во ова наше општество.
Затоа и сум убедена, дека ако ги немавме ваквите активисти, културните работници како Ивана, Филип, Сања и неколку други, сега немаше да го имаме Гласен Текстилец како што е сега – релевантна организација која ги застапува правата на оваа група вработени, а можеби и добар дел од останатиот приватен сектор.

Мнозинството вработени во конфекциите се жени, па така родовиот аспект на работничките права мора да е составен дел од вашата работа. На кој начин „Гласен текстилец“ му обрнува посебно внимание на тој факт?

Да бидам искрена, иако работев во истите тие погони, не го сфаќав како родово прашање, родов проблем, родова дискриминација – родов аспект.
Тоа се промени пред две години кога бев на еден настан со тогашната министерка за труд и социјална политика Мила Царовска каде требаше да си поставуваме прашања и одговараме на истите. Ме праша, дали сметаш дека проблемот со работничките права на жените текстилни работнички е родово прашање? Се замислив, ме фати неспремна… За мене работник значеше работник, не гледав дали е маж или жена, во конфекциите исто беа дискриминирани моите колеги и колешки. Но, се сетив дека кога викаа и навредуваа, тоа беше на колешките, не на мажите. Кога се даваше плата, имаше разлика, мажите секогаш земаа повеќе. Од тој момент, го гледам и родовиот аспект. Не е возможно да не се забележува, особено во време на пандемијата кога се погодени работничките кои се бремени, мајки на деца до 10 години, возрасните жени кои се возат стуткани во автобуси, жените хронично болни кои се на удар и со откажувања на договори за вработување. Мерките, законите, уредбите кои ги даваме како предлог решенија, дали сега во моментов, дали во Законот за работни односи, се резултат на претходно направена проекција, земајќи предвит како ќе се одрази на нив, односно, да бидат заштитени баш тие.

За крај, кои се моментално најголемите предизвици со кои работниците се соочуваат и како Здружението им пружа помош?

Најголемите предизвици во моментов се немањето доволно капацитети да се одговори на сите прекршувања на работничките права. Инспекторатот за труд, бар мене ми е една ретка светла точка која во моментов се покажа во полн сјај, иако со недостиг на човечки кадар. Јавно укажуваме на лоши уредби, лоши примери на непочитување на работнички права, но мора да се спомне и соработката со неколку синдикати и организации со кои направивме барања и успеавме да смениме неколку уредби. Иако на почетокот не бевме консултирани, сепак мора да се спомне дека Владата нè вклучи и веќе ќе имаме соработка.
А тука се и Хелсиншкиот комитет за човекови права на Македонија, па сум мирна дека не сме сами како организација, знам дека ќе бидат тука, внимаваат, даваат помош и капацитети кои ние како мала организација ги немаме и знам дека заедно штетата ќе ја сведеме на минимум. Жал ми е што немаме видлива соработка со работодавачите иако има чесни, комуникативни, работодавачи со план и идеја, но не доаѓаат до израз. Останува да се слушаме, споделуваме информации ,,тајно,, и се надеваме на некое поубаво време каде нема да се гледаме како непријатели, туку партнери.
Дотогаш, ќе бидеме на линија за одбрана на човековите/работничките права.