Ако треба да издвојам твои најпрепознатливи карактерни особини, веројатно би избрала гласна, присутна и храбра… Можеш ли да идентификуваш од каде доаѓа твојот борбен порив, самоувереност и непоколебливо заземање место во просторијата, професијата и јавниот дискурс? Дали се работи за гени или за постепен развој на карактер во дадени услови? Веднаш го начнав прашањето за гените, бидејќи сигурно не е мала работа да го носиш името на баба ти Уранија, една од најпозните хероини од антифашистичкиот период. Колку нејзината неверојатна животна приказна влијаела на твојот развој и жената која си ти денес?
Генетскиот материјал секако има удел, но мислам дека растењето и односот на оние кои што те воспитуваат има пресудно значење. Беше возбудлива авантура да се расте со жена каква што беше баба ми. Нејзиниот однос кон животот, радоста на живеењето и нејзините неверојатно (за тоа време) слободоумни сфаќања, беа нешта што мене ме обликуваа како личност. Моите први искуства кои влегуваат во доменот на возрасните, беа искуства кои најчесто ги споделував со неа. Приказната за нејзината борба, беше мојата приказна за лека ноќ. Не бев воспитувана да молчам, туку да говорам гласно и да се спротиставувам на неправдите. Секако, имајќи ја предвид нашата ментална матрица, ваквиот мој однос и нестеснувањето да се спротивставам и да го кажам тоа што го мислам, редовно претставуваше проблем во текот на моето школување.
Многу луѓе се имаат запознаено со Уранија Јурукова преку романот кој е инспириран од нејзиниот живот – „Небеска Тимјановна“ на Петре М. Андреевски. Овој роман е еден прекрасен пример на македонската книжевност каде се слави херојството на жената. Сепак, може да се каже дека е исклучок, а правилото е дека женските приказни и сведоштва обично се подзабораваат. Колку е важно да зборуваме за жените борки од минатото кој на некој начин го „истапкале“ патот за нас? Дали сметаш дека колку повеќе ја познаваме историјата на женската борба, толку похрабри ќе бидеме во борбата за женски права денес?
Мислам дека Петре М. Андреевски со својот роман за баба ми направи огромен исчекор во таа насока, не само поради тоа што раскажа приказна за една жена борка, туку поради начинот на кој го стори тоа ина кој ја претстави, ослободен од предрасудите за тоа што една жена е способна да стори. Апсолутно е важно да се раскажува за херојствата на жените и тоа е една од работите што претставува исчекор во женските движења во последните години. Тие приказни се важни за жените да го добијат местото во општеството кое природно им припаѓа, но и поради тоа што секогаш ќе претставуваат мотивација за женската борба.
Во едно интервју за „НОВА“, по повод 8 март, велиш дека жените кои се активни во политиката, во борбата за човекови права и кои се присутни во медиумите, често наидуваат на навреди и коментари со сексуална конотација. Вистина е дека јавните личности се често изложени на сурова критика, но дотолку повеќе кога се работи за жени. Како ти се справуваш со мизогинијата и родово базираниот говор на омраза со кој се соочуваш, верувам, на дневна база?
И покрај тоа што не е воопшто пријатно да се соочуваш со навредливи коментари и пораки кои речиси секогаш имаат сексуална конотација, јас научив сосема присебно да се справувам со тоа. Во текот на целата моја кариера неминовно се соочувам со мажи на кои во принцип им пречи мојот пристап, авторитет и однос кон самите нив. Секој изблик на слободоумна мисла наидува на презир и потреба да се обезвредни, само поради тоа што доаѓа од жена, скандалозно, нели?! По правило не одговарам на таквите коментари, но ги пријавувам. Треба да се говори за тоа што ни се случува, но треба и да се преземаат дејствија што би резултирале со санкционирање на таквите случаи. За жал, говорот на омраза кај нас сѐ уште останува феномен кој не се казнува и тоа само ги охрабрува сторителите да продолжат со таквото однесување.
Она што може да се издвои како мала победа за локалната женска борба е гласањето за новиот Закон за прекинување на бременоста. Твојот говор на собраниската расправа, кога изјави дека „Господ е најголемиот непријател на жената“, беше пречекан со јавен линч од страна на религиозните и верските групи. Во традиционално општество како нашето, каде верските заедници имаат значително влијание, феминизамот е непопуларна кауза, а сè уште сме во процес на израмнување на законската регулатива со онаа на Европската Унија по овие прашања, која е реалната состојба на жената во Македонија и што е иднината на женската борба тука?
Верските заедници имаат голем удел во зацврстувањето на стереотипите за жените, а со тоа и во охрабрувањето на сторителите на родово базирано насилство, особено во средини каде што жените немаат никаква поддршка и заштита. Обидот на верските заедници да се вклучат во расправата за законот за спречување на бременост беше невидена дрскост и секако преминување на границите на она што имаат право да го прават во една секуларна држава каква што е Македонија. Постојат многу заинтересирани страни еднаквоста на половите да остане само на хартија, а фактот дека е многу мал процентот на жени во политиката, говори за нивото кое сме го достигнале. Сепак, јас сметам дека последниве години женската борба доби поголема видливост и охрабри многу жени да ги раскажат своите приказни и да побараат заштита. Моето мислење е дека ни се потребни повеќе жени кои ќе имаат одлучувачки позиции во политичкиот живот и ќе го подигнат ова прашање на повисоко ниво.
Како надоградување кон претходното прашање, после долго одоговлекување беше донесен и новиот Закон за спречување и заштита од дискриминација, каде сега е вклучена и сексуалната ориентација и родовиот идентитет. Борбата за права на ЛГБТИ луѓето во Македонија беше долга, а ти директно учествуваше во истата, од отворањето на првиот ЛГБТИ Центар за поддршка, до Парадата на гордоста. Кој е твојот осврт на ситуацијата по однос на ЛГБТИ правата? Од една страна хомофобијата е сеппристуна, а од друга страна успеавме да одржиме успешна прва парада. Дали чекориме напред?
Кога ќе се сетам на времето кога го отворивме ЛГБТИ Центарот за поддршка и на сето она што се случуваше, сите напади и целата црна пропаганда која ја водеше поранешната власт против ЛГБТИ заедницата, чувствувам гордост дека сето тоа го преживеавме, не се откажавме и денес успешно опстојуваме. Хомофобијата е сѐ уште и ќе биде присутна уште многу години, но денес не се случуваат веќе напади и секако успеавме да се донесе Законот за спречување и заштита од дискриминација со вклучување на сексуалната ориентација и родовиот идентитет како основи за дискриминација. Се случи и парадата на гордоста која беше едно од најубавите доживувања во мојот живот. Се чувствуваше љубов во воздухот и во тој еден ден сите бевме еднакви, споени со љубовта кон нашите особености. Неспорно е дека постои напредок, но од друга страна, фактот дека сторителите на нападите на ЛГБТИ центарот за поддршка сѐ уште не се пронајдени, виси над нашите глави. Делата сторени од омраза мора да бидат казнувани поради тоа што тоа е многу важен момент во борбата против хомофобијата и трансфобијата. Сè додека луѓето не разберат дека за тоа може да се оди во затвор, секогаш ќе постои опасност од нивно повторување.
Оваа година Хелсиншкиот комитет слави 25 години постоење, а повеќе од 7 од тие години со тебе како Извршна директорка. Во тие 7 години граѓаните поминаа низ многу: студентски протести, антивладини протести, (многу) избори, политичка криза и други работи, за конечно да можеме да се понадеваме на прогрес и можеби менување на системот од внатре. Сепак, можноста повторно да влеземе во политичка криза постојано ни дише во врат, а човековите права се постојано прекршувани… Ако може да се направи некаква генерализација, дали постои прогрес во полето на човековите права и кој е уделот на Хелсиншкиот комитет во истиот? Кои се следните големи борби во полето на човековите права во Македонија?
На позицијата извршна директорка дојдов во најтурбулентното време, време кога сфатив дека организацијата мора да излезе од канцеларија и да се вклучи целосно во граѓанскиот активизам. Бевме дел од сето она што се случуваше, со сите ризици и за нас како индивидуи, но и за опстанокот на организацијата. Тоа помина, но за жал сѐ уште поминуваме од една во друга политичка криза што во голема мера има реперкусии врз реформските процеси и секако на квалитетот на правдата и остварувањето на човековите права. Од една страна постои напредок во соработката со институциите и вклученоста на граѓанскиот сектор во реформските процеси, но суштествените прашања за демократијата во една земја како што се корупцијата, клиентелизмот и селективната правда, се феномени со кои што оваа влада сѐ уште не се справува. Тоа има последици и сите ги чувствуваме. Се додека не ги решиме проблемите во правосудството, граѓаните нема да чувствуваат правна сигурност ниту пак ќе ја достигнат правдата.
Кои се најважните лекции кои ги имаш научено како Извршна директорка и каде ја гледаш иднината на Хелсиншкиот комитет?
Хелсиншкиот комитет за мене е местото каде што се пронаоѓам и имам можност да ги артикулирам своите пориви и идеи. Слободата на дејствувањето и изразувањето во граѓанскиот сектор е бесценета и јас таа слобода не би ја заменила за ниту една позиција на моќ. Нема ништо помоќно од тоа да го артикулираш тоа што го чувствуваш и да знаеш дека работиш за луѓето да живеат подобро. Хелсиншкиот комитет во текот на своето 25 годишно постоење секогаш бил перцепиран како креатор на критичката мисла во земјата и ќе продолжи во таа насока. Времињата се менуваат, луѓето имаат поинакви потреби и ние секогаш се трудиме да го следиме тој пулс во тоа што го правиме. Фокусот секогаш ни е на ранливите групи и поради тоа ја отворивме „Сигурната куќа“, а во процес сме на отворање и на простор кој ќе биде место за создавање уметност и култура надвор од оној мејнстрим кој сите нè задушува. Впрочем, ние постоиме за да одговориме на потребите на луѓето и да им овозможиме да ја уживаат слободата непречено, па сите наши идни акции ќе зависат токму од тие потреби.
Разговорот го водеа Ена Бендевска и Калиа Димитрова.
