Џудит Батлер – Критички квир

И токму таа неопходност ја разбира Џудит Батлер, една од највлијателните современи филозофи и теоретичарки чии текстови, низ разоткривањето на наметнатите и рестриктивни норми за родот, полот и сексуалноста, на сосема нов начин успеваат да ги постават фундаменталните прашања на феминистичките теории, а со тоа нејзините текстови се вредно наследство со разновиден опус чија цел е во различни контексти трајно да ги поставува истите прашања.

Родена на 24 февруари 1956 година во Кливленд, Охајо, Батлер пораснала во еврејско семејство со унгарско и руско потекло. Oд мала посетувала еврејско училиште, но и дополнителни приватни часови кај својот рабин како казна за недисциплина. Меѓутоа, овие учења, особено оние на еврејската етика, на крајот се покажале многу корисни за уште како мала да ја заинтересираат за светот на филозофијата.

Кога имав дванаесет години, ме интервјуираше докторант во областа на образованието и ме праша што сакам да бидам кога ќе пораснам. Реков дека сакам да бидам филозоф или кловн, а потоа мислам дека сфатив дека многу зависи од тоа дали себеси се наоѓам во свет вреден за филозофирање и за цената на тоа да се биде сериозен. Не бев сигурна дека сакам да бидам филозоф и признавам дека никогаш целосно не го надминав овој сомнеж.

Своето образование сепак го продолжила во таа насока, а по колеџот Бенингтон се запишала на Јеил, каде што дипломирала, а во 1984 година и докторирала, за во почетокот на 1990-тите да ја започне својата професорска кариера, која трае и денес на Катедрата за компаративна книжевност на Универзитетот Беркли во Калифорнија.

На оваа младешкa возраст впечаток и оставиле нејзините родители, колку поради ангажманот во политичките дебати, толку и поради фактот што како Евреи се обиделе да се вклопат во американското општество имитирајќи родови стереотипи од холивудските филмови, а нивниот неуспех уште повеќе ја заинтригирал во нејзината желба да го разбере родот, дополнително поттикната и од сопствените студентски искуства:

…Единствениот начин на кој би можеле да ме опишете во моите помлади години беше барска дјук, која своите денови ги поминуваше во читање на Хегел, добро и своите ноќи во геј бар, кој повремено стануваше дрег бар (…) u во тие моменти доживеав извесна имплицитна теоретизација на родот: наскоро сфатив како некои од овие таканаречени мажи можат да ја обработат женственоста многу подобро отколку што јас било кога би можела … (…) Женственоста, која ја сфатив како нешто што никогаш не ми припаѓало, очигледно припаѓаше на друго место, и бев среќна што и бев публика. Секогаш бев посреќна да бидам нејзината публика отколку било кога да и бидам, или би можела да бидам нејзино олицетворение.

Во тоа време почнува и нејзиниот ангажман со феминизмот, откако на молба на нејзината пријателка од постдипломски студии на феминистички конгрес одржала предавање конципирано околу познатата теза на Симон де Бовоар според која како жени не се раѓаме туку стануваме, прашувајќи се што се случува ако тоа станување никогаш не запира.

Токму оваа замисла подоцна станува јадро на нејзината книга “Неволји со родот” (1990), едно од канонските дела од теоријата за родот и квир теоријата, која ја инаугурираше тезата за родовата перформативност и, општо, идејата за артифициелноста на категориите род, пол и сексуалност настанати како резултат на делувањето на поединецот во пресрет и наспроти системските норми.

Така, родот е културен конструкт наметнат врз тело кое повторува чинови и гестови, обидувајќи се да ја оствари нормата која ќе му овозможи стабилност и видливост во системот, додека ефектот на негова природност е само резултат на таложењето на тие процеси. Затоа, никогаш не е одраз на некаква есенцијална срж, туку средство со кое полот воопшто се воспоставува како неутрална површина врз која културата дејствува, додека самиот тој е производ на перформативно изведување, секогаш неуспешно во својата желба да постигне исполнување на нормата.

Неговата илузорност и некомплетност на тој начин можат да ги откријат праксите кои не може да се сведат на цврсти категории, како што е, на примерер, дрегот, чиј пародичен ефект го раскринкува нормативниот, но исто така и фантазматичниот статус на родот. Таквото ослободување може да понуди можност за своевидно поигрување со родот, иако никогаш не треба да се заборави контролирачката и насилната тенденција на системот да ги избрише лицата кои ги предизвикуваат неговите норми:

Toa не може туку така да се нарече игра или забава, дури и ако играта и забавата се значајни моменти во сето ова. Не сакам да кажам дека родот понекогаш не е игра, задоволство, забава и фантазија (…). Само сакам да кажам дека сѐ уште живееме во свет каде што може да се ризикува сериозна обесправеност и физичко насилство поради потрагата по сопственото задоволство, фантазијата која ја отелотворуваме во родот кој го изведуваме.

И покрај карактеристичниот херметичен стил на пишување на Батлер, книгата “Неволји со родот”, во времето на нејзиното објавување, постигна исклучителна популарност во и надвор од академските кругови, а нејзината слава и прогонство траат и денес. Така, делата што подоцна ги објави – „Тела кои нешто значат“ (1993) и „Расчинување на родот“ (2004), функционираа како дополнителни појаснувања и разработки на нејзината претходна теза или поопшти размислувања за родот, полот и сексуалноста наменети за пошироката читателска публика.

При тоа, особено важна критика е таа против тенденцијата жената да се прикаже како универзална и аисторична категорија со есенцијални карактеристики, токму поради тоа што со нагласување на социјалната и културната конструкција на родот и полот, Батлер укажа на неуспехот на обидите да се дефинира “жената” како пристап кој исто така е резултат на нормативно влијание.

Наспроти тоа, родот треба да се сфати како слободен и флексибилен атрибут кој не е предизвикан од стабилни карактеристики, а со тоа и неповрзан со одредена сексуалност наметната од хетеронормативниот систем, што се идеи кои подоцна станаа едни од темелните постави на квир теоријата.

Моето разбирање на квир-от е дека не мора да ја наведете личната ориентација пред да се отиде на состанок. Хетеросексуалците можат да се придружат на квир движењето. Бисексуалците се приклучуваат на квир движењето. Квир не значи да се биде лезбејка. Квир не значи геј (…) Квир е аргумент против одредена нормативност, како на пример правилен лезбејски или геј идентитет.

Освен споменатите теми, Батлер во десетина други трудови се занимава со прашања за слободата на говор, цензурата, етичноста, знаењето но и насилството, страдањето и признавање на важноста на несигурноста и ранливоста на човечкиот живот. Во нејзините неодамнешни текстови, таа претежно е заинтересирана за позицијата на Евреите, особено во врска со конфликтот меѓу Израел и Палестина, а нејзините ставови предизвикаа и неодобрувања откако во 2012-та година ја доби наградата Адорно за исклучителен придонес во областа на филозофијата.

Меѓутоа, неспорно е влијанието на нејзините текстови врз многу различни теоретски пристапи и академски дисциплини обезбедувајќи и популарност што дури и ја инспирира појавувата на фанзинот Judy!, но и на разновидните современи уметнички практики и квир активизам воопшто, пред се’ благодарение на радикалното преобликување на категориите пол, род и сексуалност, што овозможи нов пристап кон прашањата за телото, идентитетот и желбата, како и маргинализацијата и исклучувањето.

Самиот факт дека живееме со други, чии вредности не се исти како нашите, или кои поставуваат ограничување на она што смeеме да го знаеме, или кои се нетранспарентни кон нас, или кои се чудни или делумно разбрани значи дека живееме со некаква понизност, значи дека сме децентрализирани. Што значи – тоа кој сум јас не е центар на овој свет. Јас живеам во свет во кој постојано сум децентрализирана од различностите на другите.

Извор: Voxfeminae