100 најдобри филмови од режисерки

Што се случува кога жените раскажуваат приказни? Различни и прекрасни работи, според анкетата на филмските експерти која ја направи BBC Culture. За таа цел 368 новинари, критичари, филмски работници и луѓе од академските кругови ги наведоа своите омилени филмови од режисерки, што резултираше и со феноменално четиво. Најдобар на листата беше „Пијано“ на Џејн Чемпион кој и го донесе и Оскарот, а веднаш зад него се најде „Клио од 5 до 7“, драма чие дејство се одвива во реално време, во режија на покојната Ањес Варда. На листата се најдоа и филмови на култната режисерка Шантал Акерман, контроверзната француска режисерка Клер Денис – познатa по нејзините индивидуалистички, честопати експлицитно еротски филмови, потоа британската хероина на работничката класа Андреа Арнолд и славните Софија Копола и Кетрин Бигелоу.

Најпопуларен жанр беше драмата, додека романсата – област со жените се најчесто стереотипно поврзувани – беше далеку позади на листата. Станува збор за филмови кои го привлекоа вниманието на критиката, наместо основен критериуми да им биде да ги „соборат“ кино-благајните – така што од листата отпаднаа Wonder Woman на Пети Џенкинс, Twilight на Кетрин Хардвик или What Women Want на Ненси Мејерс. Најблизок до филмовите за суперхерои е иранскиот филм A Girl Walks Home Alone At Night на Ана Лили Амирпур, во кој женски вампир напаѓа насилни мажи. Комедијата со највисок рејтинг не е ром-ком, туку фарсичниот, надреален Тони Ердман, во режија на Марен Аде.

Десетте најдобри се филмови за маргинални ликови, отпадници и жени – поретко мажи – кои се борат да комуницираат и да се поврзат, исто како што се обидуваат и нивните креаторки. Пошироките 100 вклучуваат филмови за сиромашни (Salaam Bombay!, Capernaum), бездомник (Vagabond) и Desperately Seeking Susan каде глуми и Мадона. Малку е чудно што овие обесправени ликови им се допаѓаат на режисерките во патријархалното општество. Потоа, исклучително допадливи се и жените чиишто навидум „нормални“ секојдневни животи делуваат крајно фасцинантно, делумно затоа што толку ретко се прикажуваат на екранот. Два од нив се снимаат повеќе или помалку во реално време: „Клио од 5 до 7“ на Ањес Варда и Jeanne Dielman на Шантал Акерман, потоа 23, Quai du Commerce, 1080 Bruxelles.

„Jeanne Dielman е фокусиран на минутните детали од животот на една обична домаќинка“, вели Адам Робертс, кој со Joана Хог го основаше колективот „A Nos Amours“ и курираше целосна ретроспектива на филмовите на Шантал Акерман. „Таа лупи компири во реално време! Но, ова не е само естетизирана неблагодарна работа; тоа се случува за постепено да се вклучиме во шемата на животот, да ја препознаеме инвентивноста што е потребна за да се справи со страшната затвореност. Креативноста потребна за одржување на оската во услови на таква изолација и дехуманизиран живот, е многу возбудлива. Секако, се случува криза, бидејќи рутината се распаѓа, но до тој миг веќе безнадежно сме инволвирани во овој живот: нејзиниот живот е наш живот, нејзината криза е наша криза“. Од друга страна, Клио открива различна перспектива. Гледиштето на Варда делува како поглед на мудар аутсајдер затоа што прво била фотографка. Нејзиниот идентитет се развил во многу машки простор – вели Миа Бејс, која ги прикажува филмовите од жени низ Велика Британија, како дел од програмата „Birds Eye View – Reclaim the Frame“ и цврсто верува во „женскиот поглед“. „Тоа е инспирација за нашиот проект. За нас, тоа значи кој одлучува што влегува во кадарот, кој пишува, насочува или ја режира основната приказна. Тоа треба да биде дело на жени креативци или не станува збор за женски поглед“.

Станување возрасен/на

Бејс смета дека ова е особено важно за филмовите за созревањето. Женското искуство, особено индивидуализацијата и стекнувањето зрелост, честопати се многу појасни кога се пренесени од страна на освестена женска перспектива.

Треба да ги погледнете многуте филмови на листата на првите 100 за да ја сфатите нејзината поента. Fish Tank и American Honey на Андреа Арнолд; Girlhood на Селин Скиама, Lady Bird на Грета Гервиг – сите демонстрираат заводлива длабочина во разбирање на развојот на женската сексуалност и идентитет. Во меѓувреме, со Winter’s Bone и Leave No Trace, Дебра Граник се фокусира на млади девојки кои пред себе имаат одговорност, а Лин Рамсај во Morvern Callar ги прифаќа комплексностите на трауматизираните жени од работничката класа, како што тоа го прави Андреа Арнолд со Red Road – нешто на кое и Бејс аплаудира.

„Ги сакам Рeмси и Андреа Арнолд“, вели таа. „Се восхитувам на нивната визуелна амбиција; нивното потпирање на уметноста (обично недозволива за работничката класа – ние треба да бидеме „забавувачи“) и нивните непредвидливи избори.“

Филмската критичарка Памела Хачинсон се согласува. „Претставувањето на работничката класа во филмската индустрија е толку болно ниско во моментот, па важно е да се гледаат жени од помалку привилегирана позадина како работат, а исто така прават навистина одлични, возбудливи дела.“

Бројот на не-бели режисерки во првите 100 е исто така релативно мал, со исклучок на иранката Фороу Фарокџад (The House is Black) и афроамериканката Ава ДуВернај (Selma, 13-ти) на местата 24 и 26/55. Изненадувачки, овие жени нудат фасцинантна перспектива на расата и културата, како и Мира Наир со комичната Monsoon Wedding ( 29-та на листата).

Концептот на „женскиот поглед“ може да се сфати како реакција на терминот на феминистичката филмска теоретичарка Лора Мулви, „машки поглед“, што претставува поглед на хетеросексуален машки гледач, заедно со машкиот лик и машкиот креатор на филмот. Според уредникот на „Тајм аут“, Фил де Семлин: „женскиот поглед полесно се дефинира според тоа што не е отколку што е: не станува збор за објективизирање на женската форма или замена на целосно реализираните женски карактери со лабави аватари за машка сексуална фантазија; не ги врамуваме секс-сцените со тропи кои се вообичаени за порнографијата наменета за машкиот гледач; не станува збор за автоматско препуштање на моќта и контролата на мажите во раскажување приказни.“

Ја споменува темата на „одмазда за силување“, претставена преку хоророт Raw, на 91-та позиција во решија на Јулија Дукурнау. „Женскиот поглед е моќна алатка за субверзија на жанровите што традиционално беа под влијание на мажите – особено трилерот, на навистина интересен начин. Значи, гледаме трилери за одмазда како „Revenge and The Nightingale“.Исто така би можеле да ги споредите и спротивставите верзиите на Клинт Иствуд и Софија Копола на „Бегигил“ за студија на случај во тоа како женски и машки режисер го земаат истиот изворен материјал и прават радикално различни дела.

Женското справување со „машкоста“ е тема за која честопати е зборувана на Girls On Film, а првите 100 на Би-Би-Си содржат бројни примери, вклучувајќи го тука и Beau Travail на Клер Денис. На слична линија се и неколкуте филма на од Кетрин Бигелоу, сè уште единствената жена што го освои Оскарот за најдобра режија со „ The Hurt Locker “, кој се наоѓа на број 7.
„Холивуд си го сака своето и Кетрин Бигелоу e школувана таму“, вели Бејс.„Таа го асимилира ‘машкиот поглед’, а потоа дава стручен женски спин на хипер-машките субјекти/жанрови, така што мислам дека поради тоа стои малку настрана.“ Додека си игра во холивудскиот систем, Бигелоу исто така прави филмови за машкото ментално здравје, како „Point Break“ (на 15-тото место), за вампирите во „Near Dark“ (41) и за криминалците во „Strange Days“ (59). Со својата приказна за машините на виртуелна реалност кои буквално ги ставаат клиентите на позициите на другите луѓе, станува збор за интересен пример за филм кој конкретно се справува со поимот, тема која исто така се провлекува во „Red Road“ на Андреа Арнолд.

Еден од моите лични фаворити е драмата „Portrait of a Lady on Fire“, за жена ангажирана да наслика портрет на друга жена, но која во неа постепено открива извонредно привлечен и алузивен субјект. Мислам дека режисерката Селин Шиама го доловува интензитетот на сапфична љубов далеку подобро од истата во многу пославниот Carol на Тод Хејнс. Додека мажот добива одвај неколку реплики, сепак темата на договорениот брак мрачно стои во позадина паралелно со развојот на интензивната врска меѓу двете жени.

Критиката го споредува со најдобриот филм на листата на Би-би-си „Пијано“ на Џејн Чампион, за кој гласаа 43,5% од испитаниците. Пијано раскажува приказна за нема пијанистка која е продадена на маж, но постепено ја користи нејзината музикалност и сексуалност за да ги контролира мажите околу неа. Филмот е приказна за комуникацијата, или предизвиците на истата. „Интересно е што таа е женски уметник, но сепак не може да комуницира на директен начин“, вели филмската критичарка Памела Хачинсон, специјализирана за критика на нем филм. Бејз укажува на другите привлечност на Пијано. „Се работи за секс и еротизам и за жена заглавена меѓу двајца мажи додека го гледаме процесот на нејзина себереализација – не знам што има тука недопадливо?“

Секс, лаги и видеоленти

Еротизмот и заведувањето се истражуваат и во други филмови на листата како „The Night Porter“, „India Song“, „Le Bonheur“, „Eve’s Bayou“ и „The Meetings of Anna“.

Брачното неверство се чини дека е интргантно за многу режисерки, некои затоа што директно се засегнати од тоа: преку документарниот филм на Сара Поли „Приказни што ги кажуваме“ прашува кој е нејзиниот вистински татко. Додека неколку филмови се справуваат со темите на самохрано родителство и татковство, бременоста е тема што изненадувачки ретко e присутна на листата, иако имало необични неодамнешни филмови, како што е комедијата-хорор „Prevenge“ на Алис Лоу, која ја снимила во осмиот месец на бременоста, и „Seahorse“, документарец на Џени Финди за бременоста на транс лице. Неколку филмови на листата директно ги истражуваат транс-проблемите, од „Boys Don’t Cry“ до „Orlando“ притоа анализираји го женското искуство, истражувајќи го концептот за родот и добрите и лошите страни на идентификување како жена или маж во конкретно општество.

Додека Пијано беше одлично прифатен од двата пола, неколку филмови имаа забележителна поделеност: „Big“ на Пени Маршал беше скоро двојно попопуларен кај мажите отколку жените. Не е изненадувачки мажите полесно да се идентификуваат со приказната за младо момче кое се буди во тело на возрасен маж: Станува збор за случај кога жена режисерка зазема гледиште на маж, до моментот кога тој ја губи невиноста со непозната колешка. Сепак, како што вели Хачерсон, „Жените гледаат сè, ние сме насекаде – нема тема со која режисерка не би можела да се справи“.

И се чини дека филмските студија – кои традиционално имаат поголема фискална доверба во машките режисери – конечно слушаат. Додека само 4 од првите 100 најскапи филмови во САД минатата година беа режирани од жени, тој број се искачи на 14 во 2019 година. Има директен напор да се зголеми бројот на режисерки во Холивуд. Sвездите како Теса Томпсон го презедоа предизвикот од 4%, односно да поддржат еден проект на жена режисер во наредните 18 месеци. Универзал и МГМ неодамна станаа првите студија што се регистрираа на истиот залог, што значи дека за неколку години, нашите гласачи треба да имаат уште поубави филмови режирани од жени. И се надеваме дека еден ден, режисерките ќе станат толку вообичаени, што воопшто нема да треба да се зборува за тоа.

Извор: BBC