„Нова вештерка во градот!“ ентузијастично вели Банда, инаку претставник на власта, штом од полицијата добива повик за девојче кое се појавило од нигде никаде, а обвинувањата дека е вештерка – ниту ги потврдува ниту ги негира. Тоа се случува кога мислењето на колективот ќе се земе здраво за готово, а молчењето како потврден одговор.
Дебитантскиот филм Јас не сум вештерка на Рунгано Њони (Rungano Nyoni) го доловува апсурдот што го опкружува еден вештерски камп среде неодредено место во неименувана африканска земја, иако како мотивација за филмот на режисерката Њони ѝ послужиле вештерските кампови во Гана. Колку за контекст: феноменот на африканските вештерки Њони го открила додека престојувала во селото на баба си каде што премногу жени биле обвинети дека се вештерки. Секако дека се запрашала од каде изникнуваат овие обвинувања, а не вештерките.
Па така, почнала да го осмислува филмот и ликот на Шула (Maggie Mulubwa) која се приклучува во оваа вештачки создадена заедница од жени произволно обвинети за вештерство. Како сите, така и Шула добива лента прикачена за грбот која го ограничува движењето на вештерките во одреден радиус или како што се кажува во првата сцена од филмот: ги спречува да одлетаат (а би можеле да одлетаат дури до Велика Британија!) и да им наштетат на луѓето. Единственото нешто кое му се нуди (некаков вид квазиизбор) на одвај десетгодишното девојче, е останување во кампот и живеење според својата вештерска природа или бизарната можност да биде претворено во коза ако ја исече лентата. Шула, која од прва ќе ве освои со збунетоста во крупните детски очи, одбира да ја задржи својата лента и така почнува иницијацијата во новата околина. Со оглед на тоа што поголемиот дел од вештерките се безопасни и добродушни бабички, сите се свесни дека Шула се издвојува, но никој не одлучува да го каже тоа или да посочи на бесмисленоста во нејзиното затворање.
Како низ историјата, така и во овој филм вештерството функционира како банална причина и оправдување за мажите да можат да го контролираат движењето и дејствувањето на жените. Благодарение на бројните измислици, вештерките како непожелни мистични жени се одвоени од останатите, иако нема показатели дека поседуваат какви било натприродни моќи. Животот во вештерскиот камп се конципира околу измачувачка земјоделска работа и понекоја церемонија пропратена со обредно пеење и танци. Врвот на мизогинијата е тоа искористување на нивниот труд на кое се толку навикнати што не се ни бунтуваат.
Од овие вештерки отскокнува сопругата на Банда, која порано наводно била вештерка. Средбата со неа, кај Шула буди надеж зашто конечно добива погоден модел за препознавање и поврзување. Однесувањето кое некогашната вештерка го охрабрува подразбира почит, и послушност, истакнувајќи како таа „направила сè што ѝ било кажано“, па реинтегрирањето во средината станува нешто што треба да се заслужи, вид награда. Со тоа, пожелното однесување на малата Шула се поклопува со она однесување кое се смета за типично женско, како некогаш да сме се спогодиле нам да ни припаѓа таа подредена улога: без реплики, само тивко прифаќање наредби. Сепак, критиката во филмот е најмногу насочена кон ликот на Банда, а преку него индиректно и кон сите кои допуштаат митот за вештерките да опстојува.
Во светот во кој Шула е втурната, свет со многу лефтерно суеверие и демонизирање на жените, проблеснува и понекој разумен глас, но не доволно силен за да се спротивстави. На тој начин, вештерските кампови остануваат нешто нормално за локалното население, но атракција за туристите како што покажуваат неколку сцени од филмот кои во сатиричен манир го нагласуваат контрастот помеѓу двете средини, две различни реалности кои постојат паралелно и само изгледаат незасегнати една од друга. Не може да не се спомене и хуморот кој се провлекува и пројавува во скроз шашавите појави (на пр. жената која на вештерките им продава перики со имиња од типот: Rahinna, Minny Mikaj, Sim Kardashian) и практики (истурање скоро пола шише џин пред куќниот праг за заштита од лоши духови).
Откако се опседнав со филмов и изгледав низа интервјуа со режисерката и сценаристка Рунгано Њони, сфатив дека низ фиктивната приказна за одземеното детство на Шула, се прикажува и крајно нехуманиот однос кон жените во вештерските кампови. Таа открива дека лентите во филмот се само метафорична претстава на ограниченоста и заробеноста на жените во еден систем од верувања. Поттикната од поразувачките факти за тоа на што се сведува животот во таквите кампови, Њони зема елементи од своето родно место и од нивната автентичност поаѓа за да креира, како што вели, горчлива замбиска сказна. Некако ѝ успева истовремено да насмее и да натажи, па дури и да замисли кога еден од ликовите ќе го постави неизбежното прашање што останува да виси во воздух: А што ако е таа само дете?
НАПИШАНО ОД:
Радица Стојановска
Apr 14, 2020
