илустрација: Мариго Антов
Човечкиот мозок не може ни да ја претпостави разновидноста на информации на интернет. Замислете дека сите ние имаме различни ставови, и со развојот на интернетот пристрасноста кон различни идеологии е присутна во медиумите кои ги следиме и од кои се информираме. Интернетот го смени начинот на информирање, и онлајн постојат безброј страни и онлајн медиуми кои пренесуваат безброј информации. Сепак, на нашиот дел од интернетот, имено Фејсбук фидот, светот изгледа како да се согласува целосно или до некој степен со нашите идеали.
Зошто?
Алгоритамот на многу социјални мрежи, помеѓу која е Фејсбук се базира на „селективно изложување“, односно феномен прв пат истражуван во 40тите во САД за време на изборите. Во 60тите овој феномен се надоврзува со теоријата за когнитивна дисонанца на Фестинџер. Односно, луѓето подобро реагираат на корпус од слични пораки кои се надоврзуваат една со друга, затоа што не предизвикуваат контрадикторни чувства кај нив.
Натали Струд во 2017 го истражува феноменот на „селективно изложување“ и го карактеризира во неколку типови според ерата во која е релевантно. Според неа од почетокот на дифузијата на телевизија луѓето добиваат можност да изберат помеѓу вести и забава. Кога овој т.н. „избор“ им е даден на луѓето, кога почнуваат да ги гледаат медиумите како „избор на информации“, започнува вториот тип на „селективно изложување“ кој истражува кој тип на теми ги мотивираат луѓето да бараат повеќе информации. Третиот тип го истражува изборот на медиум преку кој луѓето се информираат, односно теоријата на Маршал Меклухан „медиумот е пораката“. Ова нè води до четвртиот тип на „селективно изложување“, односно се надоврзува со интерпероналниот контекст каде темите кои ги сметаат за поважни луѓето најчесто ги дискутираат со оние кои имаат слични размислувања како нив, па така и кога се информираат сакаат изворите да имаат исто така слични размислувања.
Феноменот на „селективно изложување“ не значи целосно избегнување на одредени теми, туку значи дека луѓето во контекст на дискусија сакаат поголемиот дел од другите луѓе да имаат слични ставови како нивните.
Овие интерперсонални дискусии во последно време местото си го наоѓаат на социјалните мрежи како Фејсбук, каде 95,1 % луѓе во Северна Македонија поминуваат многу голем дел од времето. Сите нови особености на платформата имаат за цел да ги задржат луѓето повеќе време на платформата и тоа време да го монетизираат. Никој/а не сака да биде дел од платформа каде сите информации кои ги добива не соодветствуваат со нејзините/неговите размислувања, норми, вредности и идеологија.
Сте се запрашале ли некогаш како изгледа Фејсбук фидот на активен член на „Јавна Соба“?
И како се надоврзува ова прашање со што се случува со „свиркачите“ на Фејсбук во 2021 кои јавно изјавуваат дека се чувствуваат како да имаат „крв на рацете“ после работата во Фејсбук?
Одговор и на двете прашања се ехо коморите. Со цел да изработи платформа која „ќе ги поврзе“ луѓето, Фејсбук лимитира изложување на контрадикторни информации и создава платформа која ги „поврзува“ луѓето со нивната идеологија.
Според Алфред Хермида кој ги анализира ефектот на медиумите го општеството, Фејсбук прикажува содржини базирани на интеграција на лични и други комуникации, односно феномен кој го нарекува „амбиент вести“. Фејсбук го прави ова преку собирање на мета дата, односно годишно има околу 9000 податоци поврзани за карактерот на еден човек со кои може да им дава информации поврзани со тоа што сакаат да го видат. Ова значи дека компанијата има профил за секого како и модификации на нивното однесување базирано на изложеност на алгоритамот.
Фејсбук е новата политичка сфера на дискусија, а овие сфери се тие кои го дефинираат однесувањето на граѓаните во една држава. Терминот ехо комора во однос на Фејсбук може да го дефинираме како група на поединци кои се изложуваат на многу слични интерпретации на информации и во процесот формираат едно исто гледиште на светот.
На Фејсбук (Хосанагар:2016) има три фактори кои укажуваат какви информации ќе гледаме – кои ни се пријатели и кои се информациите кои тие ги споделуваат, кои од тие ги наоѓаме на фидот, и каква интеракција имаме со истите (дали ќе ставиме лајк, дали ќе ставиме реакција, дали ќе коментираме, споделиме или ќе ја зачуваме таа информација). Но, во 2018 видовме пораст на групите на Фејсбук, и според Фејсбук и групите се дел од нашиот профил (не јавниот профил, туку датотеката која Фејсбук ја има за нас и според тоа проценува кои фактори играат улога ние да поминеме повеќе време на платформата). Ова се однесува на тоа во кои групи членуваме, кои луѓе исто така членуваат во тие групи, каква интеракција имаме со истите. Исто и со страниците, кои сме ги лајкнале, каква е суштината на тие страници, која е публиката и каква е нашата интеракција со истата.
Земајќи го во предвид тоа може да кажеме дека Фејсбук гради ехо комори со цел да нè задржи на платформата.
Но, ехо коморите кај луѓето вградуваат пристрасност кон потврдување (Хешмат: 2015), затоа што колку повеќе сме изложени на еден тип на информации, толку повеќе веруваме дека истите се точни.
Алгоритамот според податоците кои ги има за секоја личност може да даде многу јасна претпоставка што сакаме да гледаме на платформата. Доколку не се согласуваш или не ти е интересен еден тип на содржина за некое време нема да ја гледаш на Фејсбук. Таков пример се фотографии од луѓе кои ти биле познаници во средно. После некое време тие фотографии исчезнуваат од дневниот ред на што Фејсбук ти дава да видиш.
Овој алгоритам е сопственост на приватна компанија и е отворен за манипулација на политички и социјални гледишта, но освен тоа профитира од времето кое ние сите го поминуваме на платформата.
Колку психологијата и истражување на истата е интегрирана во работата на Фејсбук може да видиме и преку начинот на кој службениците на компанијата говорат. Шан Паркер, првиот претседател на компанијата во една изјава говори за тоа колку е потребен допамин за луѓето да се вклучат и имаат интеракција на платформата. Го објаснува допаминот кај индивидуи како резултат на оптимизирани стимулации, како лајкови или реакции и споделувања. Кога некој ќе ми ја лајкне сликата или коментарот се чувствувам среќно. Тоа е нивната цел, но подлабоко ова значи дека јас верувам дека сите тие 300, 400, 500 луѓе кои го лајкнале моето мислење размислуваат како мене, и ја ставам шапката на „инфлуенсер“, и го дефинирам „правилното однесување“ на моите „следбеници“.
Затоа е толку важен моментумот на „свиркачите“ на Фејсбук, затоа што документите кои тие ги приложија на јавноста докажуваат кој е негативниот ефект на ехо коморите и како тоа се одразува во офлајн животот. Ниеманската лабораторија најави дека 5,37 газилиони вести поврзани со свиркачите се објавиле само на Фејсбук.
Можеби јас не верувам дека насилство врз жени и девојки е во ред, но групите, страниците и пријателите со кои поминувам голем дел од денот онлајн веруваат во тоа. После неколку месеци на изложеност, веројатно и јас ќе почнам да верувам во тоа. Уште неколку месеци потоа можеби ќе почнам да бидам насилна кон жени и девојки.
Оваа помисла на многу ќе им изгледа како теорија на заговор, како пишувања на лудача. Но, ние не можеме да бидеме изложени на „другата страна“ на Фејсбук затоа што тоа не соодветствува со информациите кои ги има алгоритамот за нас. Можеме да бидеме изложени на интерпретација на истите, каде наши сличномисленици негативно реагираат на оваа содржина.
На мојата страна на Фејсбук сите се согласуваа дека „Јавна Соба“ е кривично дело, дека тие што го рационализираат насилството врз жени и девојки не се во право и мора јавно да реагираме против нив. Но кај нив е обратно. Нивниот фид е исполнет со поголем број на луѓе кои го делат нивното мислење за насилство, или нормализација на насилството.
Секако не можеме во целост да тврдиме дека онлајн персоната е истата со таа во офлајн светот. Но, може да заклучиме дека ова е ефектот на Фејсбук кој когнитивно влијае на луѓето. Во нашето општество насилството врз жени и девојки не се казнува, и во 2021 година институционална поддршка за жртвите нема. Оваа година ни укажа дека ние живееме во општество каде онлајн малтретирање на девојки и жени не се казнува законски. Живееме во општество каде има големи напори да се спречи сеопфатно сексуално образование од организации со пропаганда кои истата добиваат можност да ја шират во училиштата. Жените и девојките во нашето општество не се доволно информирани за што се е сексуално вознемирување, што се е родово базирано насилство, доколку ги прочитате нивните пораки упатени до Медуза.
Заклучокот лежи во тоа што темелите за индоктринирање на насилници се веќе поставени во нашата држава, Фејсбук само го забрзува процесот.
