Неодамна заврши втората сезона на популарната HBO серија „Еуфорија“ и сите имаме многу за дискутирање. Оваа серија ги следи животите на група тинејџери кои се справуваат со различни ситуации, како откривање на својата сексуалност, турбулентни пријателства, (не)здрави романтични врски, насилство од интимни партнери, како и користење и зависност од дрога.
Иако во „Еуфорија“ одблизу ги следиме приказните на повеќе ликови, главната протагонистката, а воедно и нараторка на серијата, е Ру – седумнаесетгодишна зависничка која почнува да користи различни дроги откако татко ѝ се разболува од рак, а продолжува со поинтензивно користење по неговата смрт. Во првата епизода, публиката дознава дека Ру се предозирала, и доколку сестра ѝ Џиа не ја нашла на време, таа најверојатно би била мртва. И покрај ова искуство, Ру не успева да апстинира долго: таа го поминува летото во центар за рехабилитација, но почнува повторно да користи кога се враќа дома. Ру се бори со својата зависност, но некогаш таа воопшто не се ни обидувада остане трезна: на крајот на втората сезона, таа успева конечно почнува поуспешно да ја лечи својата зависност и со големи тешкотии престанува да користи дроги до крајот на школската година.
Како и повеќето продукции, „Еуфорија“ не е совршена серија. До некаде се сложувам со дел од критиките, како преголемото сексуализирање на тинејџерите, или фактот што два важни ликови со уникатни перспективи од првата сезона – Кет и Мекеј – во втората сезона се практично избришани. Сепак, според мене, дел од критиките не држат вода, особено тие кои ја обвинуваат серијата за идеализација на зависноста и користењето на дроги.
Прво, нереалистично и проблематично е да се очекува од една серија или филм да држат лекции за што е морално однесување. Ваквите очекувања може да доведат до ограничување на уметничкиот израз, (авто)цензура и морална паника. Кога станува збор за оваа специфична критика упатена кон „Еуфорија“, би потенцирала дека оваа серија всушност го прави токму обратното. Сцените каде се романтизираат опасни однесувања се често проследени со сцени кои ја прикажуваат бруталната реалност на тоа што им се случува на ликовите. Оваа динамика е дури присутна во една од репликите на Ру од првата сезона:
„Дрогите се некако кул. Мислам, тие се кул пред да ти ја уништат кожата. И животот. И фамилијата. Тоа е моментот кога тие веќе не се кул. Тоа е всушност многу тесен прозорец на кул.“
Без разлика дали ликовите или серијата експлицитно ни држат некаква лекција, или воопшто не го прават тоа, Сем Левинсон, креаторот и режисерот на „Еуфорија“, во интервју со Vulture објаснува дека тој сакал да ги покаже случувањата од перспективата и емотивната состојба на ликовите.
„Рано утврдивме дека секоја сцена треба да биде интерпретација на реалноста или претстава на емоционална реалност. Не ме интересира реализмот. Ме интересира емотивен реализам,“ вели Левинсон во интервјуто.
Всушност, заради фактот што Ру е нараторка на серијата, може да се каже дека, на некој начин, целата приказна е прикажана од нејзина перспектива, дури и сцените каде таа е отсутна, односно дека „Еуфорија“ ја прикажува емотивната реалност на Ру. Така што, иако можеби ликот на Ру ја романтизира зависноста од дроги, тоа не го прави самата серија.
Иако преку ликот на Ру се прикажани последиците од зависноста од дрога, серијата истовремено успева да не го осуди и демонизира рекреативното користење на дрога или пак да ги дехуманизира корисниците на дрога. Многу често филмовите, сериите и приказните раскажани преку други уметнички медиуми кои инволвираат ликови кои се корисници на дрога, не ги прикажуваат овие ликови како целосни човечки битија, туку како метафора за сите ужасни работи кои може да ти се случат ако користиш било каква дрога.
Еден таков пример е познатиот филм „Requiem for a Dream“ (2000) каде секој од четирите главни ликови-зависници завршува трагично и е во безизлезна ситуација – ликот на Џеред Лето ја губи својата рака заради користење на хероин, а неговата девојка (Џенифер Конели) мора да извршува сексуални услуги за макро, за да може да си дозволи да продолжи да користи хероин. Сите главни ликови завршуваат во понижувачки ситуации кои ги дехуманизираат, претварајќи ги во трагични симболи и предупредувачки приказни за публиката. Пораката на филмот е дека ако почнеш да користиш дроги, за тебе нема спас.
За разлика од ликовите во „Requiem for a Dream“, Ру е една од малкуте ликови кои се зависници во „Еуфорија“. Сепак, тие не се единствените ликови кои користат дроги или конзумираат алкохол. На пример, Меди и Кеси земаат екстази во епизодата со карневалот, а Џулс пуши џоинт и можеби зема некоја друга дрога кога е на забава во градот. Но разликата е што овие однесувања се генерално умерени и не подразбираат зависност од овие супстанци, туку рекреативна употреба која може да има краткорочни, но не и нужно долгорочни последици. Преку прикажувањето на „темната“, но и рекреативната страна на користењето на дроги, „Еуфорија“ успева истовремено сериозно да ја прикаже зависноста која може да произлезе од овие супстанци, но да не го демонизира повременото користење.
Сепак, можеби најважно е дека „Еуфорија“ не ја третира Ру како изгубен случај. Ру не е симбол на последиците од користење дрога или лекција за публиката, туку комплексен лик чија зависност не е претставена како личен морален пропуст, туку како состојба која има своја историја. Траумата која Ру ја доживеала по смртта на татко ѝ, со кого била многу блиска и нејзината предиспозиција за психолошки растројства, се дел од причините зошто Ру почнала да користи дроги. Оваа лична и интимна историја е издржано прикажана и ја прави Ру тридимензионален лик со кој можеме да сочувствуваме.
Низ серијата Ру неколку пати пробува да остане трезна и потоа повторно почнува да користи дроги. Дури на крајот на втората сезона, откога го достигнува сопственото дно, таа конечно се обидува да биде трезна, не за некој друг, туку за себе.
Во овој контекст, најмногу впечаток ми има оставено епизодата каде Ру јаде палачинки со Али, 54-годишниот зависник од крек кокаин кој е трезен 7 години и ја запознава Ру преку групата за поддршка за зависници Narcotics Anonymous. Али ѝ станува спонзор на Ру и во оваа епизода тој ѝ објаснува дека од случајни причини, како генетски предиспозиции, таа ја има болеста на зависност, но проблемот е што светот не ги гледа зависниците од дрога како луѓе кои страдаат од болест, туку ги гледа како себични.
Низ епизодата, Али ѝ објаснува на Ру дека зависниците влегуваат во деструктивен круг каде сметаат дека направиле непростиви работи и токму поради тоа, не гледаат поента да се подобрат, продолжувајќи го деструктивниот круг. Али споделува со Ру дека тој бил насилен кон својата сопруга додека бил зависник, но дека тоа се променило од кога тој почнал да се лечи. Сепак, сопругата го оставила и едната ќерка сѐ уште не му простила и можеби никогаш нема да му прости. По оваа лична приказна, Али ја прашува Ру дали таа сепак мисли дека тој е добра личност и таа вели да.
„Помислата дека можеби можам да бидам добра личност ме поттикнува да пробувам да бидам добра личност,“ вели Али. Ру ја повторува истата фраза на крајот на втората сезона, имплицирајќи дека овој разговор имал огромно влијание врз неа и дека истата помисла ја мотивира да остане трезна.
Разговорот помеѓу Али и Ру е еден од најдолгите и најмоќните дијалози во серијата. Оваа епизода е фундаментално различна од многуте популарни наративи за зависници, без притоа да ги минимизира потенцијалните последици од зависноста. Али преку својот пример ја учи Ру дека иако и двајцата направиле одредени грешки и биле насилни кон своите блиски, тие сепак можат и мора да се обидат да бидат подобри. Исто така, фактот што Ру не е магично променета по овој разговор одлично ја прикажува нелинеарната патека кон заздравувањето. Дури и на крајот на сезоната, Ру не ги има решено повеќето проблеми во нејзиниот живот, но сепак одбира да живее, наместо да се уништи.
Овој текст е напишан во рамки на грантот еобезбеден од страна на Балканската фондација за демократија, проект на Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави и Норвешкото Министерство за надворешни работи.
Мислењата изразени во овој текст не ги одразуваат секогаш мислењата на Норвешкото Министерство за надворешни работи, Балканската фондација за демократија, Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави или на нивните партнери.
