„Доктор-јаснување“: Кога докторката не ги слуша пациент(к)ите

На 31ви август, прв пат по долго време, се одржа ПичПрич во живо – феминистичка иницијатива која ја водат Ана Василева и Румена Бужаровска, а која ја промовира женската усна историја. Овој пат темата на настанот беа гинеколошки приказни и зборуваа четири раскажувачки. Три од нив – Ана Мартиноска, Салија Бекир Халим и Алмира Фасљи Муарем – зборуваа од перспектива на пациентки, а Ирена Шуплиновска-Јордановска зборуваше од гинеколошката перспектива. Кога дознав дека гинеколог со искуство во јавното и приватното здравство е дел од панелот се израдував бидејќи бев заинтересирана да ја слушнам и докторската перспектива на ова прашање, особено од страна на жена. Исто така претпоставував дека штом д-р Шуплиновска-Јордановска одлучила да учествува на ПичПрич,таа ќе е спремна да ги слушне критичките гледишта на пациентките и отворено ќе зборува за системските проблеми во здравството. Сепак, не бев во право.

Сите три пациентки раскажаа многу трауматични, лични приказни за нивните искуства со различни гинеколошки прегледи, како и гинеколошка нега поврзана со зачнување и раѓање. Публиката беше посебно трогната од приказните на ромските активистки Салија Бекир Халим и Алмира Фасљи Муарем кои раскажаа за искуства со расизам и етничка дискриминација од самите гинеколози – нешто што речиси никогаш не се дискутира во македонскиот јавен дискурс. Бидејќи раскажувачките зборуваа за волку интимни искуства, a со цел да се создаде безбеден простор настанот намерно не се снимаше, нема да ги споделам деталите од нивните приказни. За жал, реакцијата на д-р Шуплиновска-Јордановска го направи просторот на ПичПрич антагонистички, па дури и до некаде небезбеден.

По раскажувачките, докторката се фокусираше на тешкотиите на докторската професија и пациентите кои некогаш знаат да не соработуваат. Наместо внимателно да ги сослуша приказните за нееднаков третман, јасна етничка дискриминација и ситуации каде докторите буквално коментирале за бојата на кожата на нивните пациентки (и новороденчиња), д-р Шуплиновска-Јордановска апологетски објаснуваше како некогаш на докторите не им е денот. 

Во нејзиното раскажување Салија Бекир Халим напомена дека колку и да е трауматична нејзината приказна, знае за Ромки кои се соочиле со многу полош третман, кој понекогаш и подрзабирал тепање и шамари врз пациентките. Во врска со ова, докторката објасни дека некогаш пациентките знаат да имаат „хистерични напади“ (што е патем сексистички, а не медицински термин) и го релативизираше насилството кое докторите некогаш го употребиле против пациентките. Нејзиното раскажување заврши со исвиркување од страна на гневната публика. 

За гинеколошката нега ретко се зборува отворено. Заради огромната стигма околу женската сексуалност, како и недостатокот на јавен дискурс околу анти-циганизам и расизам, сметам дека трите раскажувачки кои зборуваа на ПичПрич беа многу храбри и нивните излегувања беа за секоја пофалба. За разлика од нив, сметам дека реакцијата на д-р Шуплиновска-Јордановска е за секоја осуда.

Очекував разбирање за ранливата позиција и  сочувство со болката на раскажувачките, наместо одбрана на докторите, кои се на позиција на моќ во однос со пациентите. Секако, мора да се зборува за системската природа на траумите, расизмот, стигматизацијата на женската сексуалност, акушерското насилство, отсуството на дискурс околу стигматизацијата на квир, трансродови и интерсекс пациенти и сите други проблеми поврзани со гинеколошката професија. Но, исто така сметам дека оние кои имаат моќ во одреден систем треба да ги разгледаат проблемите и од индивидуална гледна точка. Во овој случај, гинеколозите треба да размислат интроспективно и да размислат и дали и на кој начин тие индивидуално допринесуваат до овие проблеми. 

Кога повеќето луѓе од публиката (а и од самиот панел) ѝ се обраќаа на докторката, нивната критика ја врамуваа во системска перспектива, а неколку од нив искористија варијација на фразата „не ги сфаќајте моите коментари лично“. Повеќето кои го направија ова, едноставно не сакаа да влезат во директен конфликт со докторката. Сепак, мора да се потенцира фактот дека д-р Шуплиновска-Јордановска зборуваше од позиција на моќ. Динамиката која спонтано се создаде помеѓу публиката и докторката ми беше споредлива со ситуации кога жени зборуваат за сексизам или сексуално насилство, а истовремено тешат маж-соговорник дека тие всушност не мразат мажи и дека секако не сите мажи се силувачи. Би рекла дека оваа динамика е споредлива и со ситуации кога етнички или расни малцинства зборуваат за расизам/етничка дискриминација додека истовремено тешат белец/член од мнозинството дека тој лично не е расист – односно токму ова се случи со Салија Бекир Халим и Алмира Фасљи Муарем кои потенцираа дека зборуваат за системски расизам. 

Во дискусијата по излегувањето на говорничките, една учесничка од публиката која зборуваше за своето искуство со прекинување на бременоста употреби термин кој го слушнав за прв пат, но соодветно ја опиша ситуацијата и комплетно ме воодушеви: доктор-јаснување. Учесничката го спореди со терминот „мажјаснување“ (анг. mansplaining), односно кога маж ѝ објаснува нешто на жена на патронизирачки или покровителски начин, најчесто во ситуации каде жената на која ѝ се мажјаснува веќе има добро познавање за темата за која мажот ѝ објаснува. 

Во ситуацијата со ПичПрич настанот, јасно е дека како жртви кои лично искусиле акушерско насилство, вознемирување и општо непријатни ситуации поврзани со нивното репродуктивно здравје, трите раскажувачки дефинитивно знаеја повеќе за негативните искуства низ кои тие лично поминале отколку докторката, која веројатно за прв пат ги запозна  таа вечер. Исто така, несомнено е дека како Ромки и активистки за ромски права (особено репродуктивни права) Салија Бекир Халим и Алмира Фасљи Муарем знаеја повеќе за расизмот кој го искусуваат Ромките во македонскиот здравствен систем од жена која последните осум години работи во приватното здравство, кое во најголем дел не е ни достапно за Ромите заради нивната етничко-економска угнетеност во нашата држава. Заради ова, многу е јасно дека д-р Шуплиновска-Јордановска доктор-јаснеше, наместо да ја искористи шансата на ПичПрич за да ги сослуша пациентките, да ги афирмира нивните искуства и да отвори поширока дискусија за тоа каква етничка или родова сензибилизација им е сѐ уште потребна на докторите.

Д-р Шуплиновска-Јордановска исто така кажа дека „вистината е некаде на средина“, но тоа не е точно. Не зборуваме за романтично раскинување или кавга помеѓу пријатели, туку за расизам, насилство и вознемирување каде има насилник кој доаѓа од позиција на моќ и жртва која искусува насилство/дискриминација. Ако вистината е некаде на средина, тогаш таа имплицира дека не им верува на големиот број пациентки кои тврдат дека имале трауматични искуства со гинеколози.

Сметам дека реакциите на докторката можеа да бидат многу подобри и можеше да се најде меѓусебно разбирање, доколку таа беше отворена да слушне констуктивни критики. За жал, заради антагонистичкиот однос, се пропушти шанса за вистинско меѓусебно разбирање, дури и ако тоа се случеше на микро ниво. 

Излегувањето на д-р Шуплиновска-Јордановска ме направи гневна, но сепак ми е мило што ПичПрич обезбеди форум каде што публиката можеше дирекно да се обрати на лице кое има позиција на моќ и што нејзините реакции развија жестока дискусија која ги соголи скриените проблеми во гинекологијата. Со овој текст се надевам дека ќе ја продолжам дискусијата за индивидуалните и системските проблеми во ова поле. 

Овој текст е напишав во рамки на грантот еобезбеден од страна на Балканската фондација за демократија, проект на Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави и Амбасадата на Кралството Норвешка во Белград.

Мислењата изразени во овој текст не ги одразуваат секогаш мислењата на Амбасадата на Кралството Норвешка, Балканската фондација за демократија, Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави или на нивните партнери.