Екстремна либерализација на абортусот е реченицата која ја користи исламската заедница во отворено писмо до јавноста критикувајќи го новиот предлог закон за прекинување на бременоста со кој се унапредува постојаното законско решение и во фокус ја става жената и нејзината волја.

За тие што не се целосно во тек, ќе направам кратка ретроспектива на случувањата кои му претходеа на овој предлог закон. „Сè до јуни 2013 година, Република Македонија имаше прилично либерален закон за абортус, кој потекнуваше од нејзинoто социјалистичко минато […] На Велигден 2013 година, високо рангиран верски службеник на Македонската православна црква изјави дека за да опстанат македонската нација и црква жените секогаш треба да изберат да родат.“¹

Оваа изјава беше најава за нешто многу поголемо. Само две седмици подоцна, Владата, преку Министерството за здравство, поднесе предлог-закон за прекинување на бременост што требаше да биде донесен по скратена постапка. Аргументите беа дека бидејќи законот не е многу обемен и сложен, истиот може да се донесе и во скратена постапка. Ова не можеше да биде подалеку од вистината. Иако текстот на законот беше пречекан со протести од граѓанските организации, па дури и со иницијатива до Уставен суд за оценување на уставноста на одредени членови, законот си беше глатко усвоен. Новото законско решение значително го отежна пристапот до абортусот преку бирократизирање на целата постапка, нејзино усложнување и одолговлечување. Согласно овој закон, се предвиди прекинувањето на бременоста да може да се изврши до истекување на десет недели од денот на зачнувањето, со писмена согласност од бремената жена. Доколку пак се работи за бременост по изменување на повеќе од десет недели од денот на зачнувањето, докторот е должен да ја упати бремената жена на првостепена комисија за одобрување на прекинување на бременоста. Понатаму се воведе задолжително поднесување на посебно барање и задолжително советување за секоја жена која сака да ја прекине бременоста, иако ова не е предвидено за ниту еден друг медицински зафат. За време на задолжителното советување, се предвиди жените да направат задолжителен ултразвучен преглед пред абортусот и да им биде покажана „сликата од фетусот на ултразвук“. По спроведеното советување, доколку жената остане на став дека сака да ја прекине бременоста и по советувањето, таа е должна да даде писмена изјава за согласност за прифаќање на спроведување на интервенцијата за прекинување на бременоста, но прекинувањето на бременоста не може да се изврши пред истекот на рокот од три дена по извршеното советување.

Она што следеше беше зајакнато промовирање на семејни вредности од страна на владата во контекст на овој закон, со креирање на државни кампањи со кои се осудува абортусот и се поистоветува со убиство користејќи слогани како „Избери живот” и реченици како „Честитам, убивте здраво бебе кое можеше да прерасне во прекрасно момче или девојка“.

Со вака креираното законско решение, посебно со воведувањето на задолжително советување и задолжителен период на чекање, се омаловажи способноста на жените за расудување и се ограничи слободата на избор. Ако ме прашувате мене, законодавецот ја потцени интелегенцијата на жената генерално. Правото и слободата на жените да одлучуваат за раѓањето на своите поколенија, односно да одлучуваат дали воопшто сакаат да имаат деца, е уставно загарантирано човеково право, загарантирано со меѓународни конвенции и право кое не смее да се ограничува. Жените низ историјата се бореле за својата репродуктивна слобода, а со рестриктивни законски решенија само се уназадува оваа борба, со што се уназадува и целото општество. Секој обид да се ограничи или да се оспори тоа право сериозно ги нарушува слободите на девојките и жените во Македонија, а со тоа ги деградира и разнишува сите обиди за воспоставување на родова еднаквост во нашето општество.

На позитивната страна, во моментот се соочуваме со нов предлог закон со кој се олеснува пристапот до правото на прекинување на бременоста и со кој во фокус се става волјата на жената. Со новиот закон се бришат административните пречки во форма на задолжително и пристрасното советување, како и предвиденото тридневното чекање по советувањето, кои до сега ја ограничуваа волјата на жените. Формирањето на Првостепената комисија е поместено од сегашната 12-та на 22-та гестациска недела од бременоста, со што се уважува репродуктивната слобода на жените. Дополнително избришани се сегашните барања од жените да приложуваат потврди во случаи на силување или неповолна социјална состојба и личните изјави на жените ќе бидат доволни за здравствената установада ја даде бараната здравствена услуга. Се предвидува и воведување на медикаментозен абортус (абортус со апчиња) кој иако во моментот нема услови да се реализира бидејќи сè уште е нелегален, отвара можност да се реализира во иднина. Овој начин ќе ја олесни процедурата, а со проширување на услугата на примарно ниво, абортусот ќе стане пристапен во поголем број на градови и населени места со што ќе се намалат трошоците на жените за пат.

Многу жени веќе имаат донесено одлука уште пред да побараат абортус и оваа одлука треба да се почитува без да се принудува жената на задолжително советување, а на ова упатува и Светската здравствена организација. Ограничувањето на пристапот до абортус не се одразува позитивно на здравјето на жените, а недостигот од информации и чекањето ги принудува жените на нелегален и небезбеден абортус. Ова е нотирано во едно истражување на ХЕРА за ефектите што македонското законодавство и ограничувачките политики за абортус го имаат врз човековите права.

Иако новото законско решение е за поздравување, истото се соочи со силни критики од страна на опозициската власт во Собранието и од верските заедници и други групи кои сметаат дека новото решение екстремно го либерализира(?!) абортусот. Согледувајќи ја потребата од поширока јавна дебата, Комисијата за здравство при Собранието организираше јавна расправа на која граѓанските организации, стручните гинеколози, пратеничките и останати заинтересирани страни имаа можност да ги искажат своите ставови и аргументи за или против новиот закон. Една од најважните поенти искажани на оваа расправа, беше тоа дека за овој закон треба да дискутираат жените и само жените (секако и стручната јавност која има релевантно знаење), и дека никако не смее за ова прашање да се дискутира од верски заедници кои застапуваат религиски ставови дека абортусот е чедоморство. Македонија е секуларна држава, а во законодавниот дом се носат закони за унапредување на човековите права и никако не смее да се дозволи правото на жената да се ограничи со аргументи кои во основата ја имаат религијата. И како што кажа една силна жена на оваа расправа „ Господ секогаш и бил најголем непријател на жената”. Иако на расправата законот се дискутираше од двете страни, најважното е дека овој закон е силно поддржан од Министерството за здравство како предлагач на овој закон, од Министерството за труд и социјална политика, но и од пратеничките од различни политички партии кои повикуваат на усвојување на овој закон како најдобар до сега.

Со овој закон се исправа долгогодишната неправда со која се соочија жените во оваа држава и волјата на жената се става на прво место. Се обезбедува правото и репродуктивната слобода жената самостојно да одлучува за своето тело. Абортусот е потреба, а здравствениот систем е должен соодветно да одговори на оваа потреба и на жената да и обезбеди соодветни и безбедни услови истата да ја реализира. Не постои такво нешто како екстремна либерализација на абортусот, постои само отелотворување на репродуктивната слобода на жената за која јас останувам да се борам сè додека овој закон не се усвои!

¹  „Закон за прекинување на бременост од 2013 година: Јасна слика за укинувањето на демократијата во Македонија“., Др. Ана Мишковска Кајевска, Амстердамски универзитет Светски политиколошки конгрес, Познањ, Полска, јули 2016.