Религијата и феминизмот имаат долга заедничка историја. Многу од најсилните критики на религијата низ историјата доаѓаат токму од феминистки. Тие дискусии не ја третираат религијата едноставно како лоша или добра појава, туку како нијансиран концепт и систем на верување со различни ефекти врз општеството.

Но, неодамна имам забележано тренд кај некои феминистки и кај моите пријатели кои почнаа да се идентификуваат така пред некоја година. Трендот е гледање на нештата без нијанси, заради лутината кон тие нешта. На пример, зборувајки само за ужасните аспекти на религијата (кои ги има многу), без препознавање на позитивните.

Како жени отсекогаш сме биле третирани како втор пол, како другиот во нашето општество, па така, сосема е валидно да се лутиме на луѓето, идеологиите и верувањата кои нè држат во таа позиција. Кога некој е лут некому или на нешто, полесно е да зборува за неговите недостатоци. Но, некои феминистките не излегуваат од таа првична положба. Тие можеби имаат некој увид во религијата, конзерватизмот или други вообичаени непријатели на феминизмот, но избираат да ги гледаат, што би се рекло, црно-бело.

Или можеби само се лути. Ние жените сме толку често обвинувани за нашите емоции, што чувствуваме потреба од простор за удобно и слободно искажување на тие емоции. Феминизмот има важна улога во обезбедување на удобно место каде можеме да сме емотивни, лути и гневни, и тоа не треба никому да му се одземе. Но, ние исто така мора да имаме разновидни мислења, за да можеме јасно да ги видиме работите и да донесеме правилни одлуки. Мораме да се соочиме со фактот дека оние симболи на патријархатот кои го гледаме како штетни или кои нè обесхрабруваат, се многу понијансирани од тоа што мислиме, иако тоа не мора да значи дека религијата, како еден од симболите на патријархатот, е оправдана или добра.

Што велат некои од најпознатите феминистки за религијата?

Филозофката Симоне де Бовоар, која творела во дваесеттиот век, ја гледа религијата како форма на угнетување на жените, кои биле наведени да веруваат дека се создадени да им помагаат на мажите, нивната главна сфера на постоење е семејството и треба да ги учат другите жени на истите принципи преку социјализација на нивните ќерки и познанички. Тие биле научени дека ќе бидат наградени во задгробниот живот со еднаквост, ако се научат да живеат во сегашниот живот со нивната нееднаквост, како што им заповедуваат религиозните текстови создадени од мажи.

Теологот Жеан Холм, до некаде се согласува, велејќи дека иако светските религии проповедаат еднаквост, тие ги исклучуваат жените од позиции на моќ, негирајќи ги нивните способности како лидерки, учителки, писателки и практично секоја улога што не е мајка, помошничка или љубовничка на некој маж. Некои радикални феминисти како Мери Дејли и Линда Вудхед, сметале дека во традиционалните религии жените биле контролирани и им се давале попасивни задачи како молење, молчење или подршка на мажите, додека тие ги прават одлуките со значење во општеството.

Сите овие критики држат вода, но истите овие феминистки, како и многу други, ги разгледуваат и позитивните страни на религијата. Нивните ставови, генерално, можат да се поделат во два дискурси:

1. За реформирање на постоечки, вообичаено поконзервативни религии и реинтерпретација на религиозни текстови од феминистичка перспектива, борејќи се за да ги направат подостапни и поправедни кон жените.
2. За реинтерпретација на самиот поим религија, верувајќи дека религијата не мора да е патријархална и на тој начин борејќи се за сооздавање и/или поддржување на непатријархални религии или други спиритуални движења.

Сите знаеме колку важна улога има религијата во одржување на патријархатот, па токму затоа е важно сите да имаме барме некое познавање на овие теми. Како феминистки, таа едукација започнува со запознавање на различните ставови кои феминистките ги имаат кон религијата.

Првиот став: Реформирање

Религијата на луѓето им дава чувство на заедница и припадност. Чувството кога ќе погледнеш околу себе во црква, во џамија, во храм и ги гледаш луѓето со кои веруваш дека ќе го споделиш задгробниот живот или со кои имаш исти духовни верувања е доста интензивно. Се поврзуваш со заедница на луѓе кои ги гледаш секоја недела или сабота, со кои одиш на настани и делиш систем на верување. Религијата му дава на човекот внатрешна удобност и чувство дека без разлика што се случува, сè ќе биде во ред. Некое божествено суштество има план за твојот живот, за твоите сакани и за светот. Тој создал систем на моралност кој е објективен,а ти само треба да следиш. Тоа е секако многу привлечно за голем број луѓе.

На многу жени кои ги изразуваат своите верувања преку религијата и имаат потреба од неа, би им било тешко да ги изгубат овие придобивки. Затоа, наместо да се стремиме да го намалиме влијанието на религијата во животот на жените,  религиозноста во светот или да бараме алтернативни верувања, потребно е да се реформираат сегашните религии. Под реформација се подразбира да се истребат патријархалните идеи од нив, со тоа што религиозните текстови на кои се базирани овие религии ќе се реинтерпретираат.

Писателката Науал Ел Саадауи, вели дека поредокот на општеството е патријархален, а не самиот Ислам. Според неа, проблемот е машката доминација на религијата. Патријархатот не е создаден од религијата, туку ја интерпретира религијата со патријархална перскпектива и ја употребува за своите цели. Ова се должи на подемот на монотеистичките религии во кои доминирале мажи и каде светите списи ги толкуваат/пишуваат мажи. Според ова, религијата, доколку е интерпретирана на феминистички начин, може да ги зајакне жените и да промовира феминистички вредности, како емпатија, еднаквост и грижа.

Вториот став: Реинтерпретација

Бројни социолошки истражувања, како на пример истражувањето „Родовиот јаз во религијата низ светот“ од Пју Истражувачкиот Центар, 2016), покажуваат дека глобално жените се порелигиозни и поспиритуални од мажите, особено меѓу Христијаните. Тие исто така покажуваат дека многу жени сè повеќе се инволвираат во нови форми на спиритуалност, иако многу општествота стануваат посекуларни. Ова може да се гледа како своевидно отфрлање на традиционалните религии кај жените, во полза на други видови на спиритуалност, кои ги овластуваат и охрабруваат.

Според академичарката Линда Вудхед, ако жените почнат да следат егалитеријански спиритуални движења, тогаш тие можат да најдат солидарност со други жени и истомисленици, па би имале слични придобивки со оние на традиционалните религии, како чувство на заедница и спокој. Ваквите форми на спиритуалност би требало да се религии базирани на Божици наместо Богови, на женственото наместо маженственото, кои би им дале на жените активни улоги во приватниот и општествениот живот и би ги охрабриле да се борат за своите права и слободи.

Пример за една ваква форма на спиритуалност е Дијанската Викана. Забележителна е по обожавањето на една единствена, монотеистичка Голема Божица (сите други божици – од сите култури ширум светот – се гледани како „аспекти“ на оваа Божица) и фокусот на егалитарната матријархалност. Иако традицијата е именувана по римската божица Дијана, Дијаните обожаваат божици од многу култури, во ритуалната рамка на Дијанската Викана.

Каде нè води сето ова?

Овие ставови секако не коегзистираат туку така, туку активно се критикуваат едни со други. Има безброј критики кои можам да ги спомнам и исто толку тези и прашања кои можам да ги поставам. Но, во суштина, поентата ми е дека има многу нијанси во оваа дискусија. Ако се образуваме повеќе и имаме повеќе дискусии за мислите на феминистките пред нас, како и генерално за „непријателите“ на феминизмот, можеме да научиме како поефективно да се справиме со овие појави и да сме еден чекор поблиску до понијансиран феминизам.

Ова е особено важно денес, кога гледаме пораст во традиционални и конзервативни идеологии, повеќето од кои ја употребуваат религијата за да ги оправдаат своите цели и агенди, кои често се на спротивната страна од феминизмот.