Глорија Стајнем: Вистината ќе те ослободи, но прво ќе те напне!

За многумина борбата за еднаков третман и еднакви права на жените се третира како нешто пропратно и не-толку-битно-сеа-да-се-замарам, но за некои, борбата е олицетворена и длабоко впиена во секоја секунда од нивните животи –а истите ја водат во чекалните на факултетите, болниците, редиците во супермаркет, на пешачки, на протест, меѓу четирите ѕидови на својот дом. Глорија Стајнем, иконата на феминизмот и една од најпроминентните женски ликови од вториот бран на феминистичкото движење е една од тие лица која низ осумте декади нејзино постоење неприкосновено и континуирано ја води борбата за еднаквост.

Со нејзината нова книга “Вистината ќе те ослободи, но прво ќе те напне!” уште еднаш успешно ја доловува состојбата на жената некогаш и сега, проблемите кои претстоеле, но и оние кои допрва не чекаат. Ова издание е всушност збирка на неколку есеи на Стајнем и некои од нејзините најпознати цитати, како и цитати од Бел Хукс, Фло Кенеди, Маја Ангелу, Пола Ален и други автори кои Стајнем ги одвојува како омилени. Претпоставувам дека многумина би биле скептични дали воопшто да ја купат оваа книга, земајќи предвид дека сепак е збирка на цитати и есеи. Сепак, со леснотија си дозволувам да кажам дека е една од ретките книги кои знаат да допрат до секој што ќе почне да ја чита оваа книга. Брилијантноста на ова дело е што може да допре буквално до секого – начинот на кој Стајнем твори е непроценлив, а игривоста и хуморот во нејзините реченици влеваат некое чудно чувство на надеж дека и покрај тоа што борбата е тешка и долга, сепак не сме сами.

„Ако во нашиот најран, најинтимен свет стануваме ладнокрвни кон разликите на моќ помеѓу членовите на нашето семејство, колку полесно ќе биде за нас да ги прифатиме сите други хиерархиски уредувања?“

Во првото поглавје Стајнем зборува за феминизацијата на сиромаштијата и маскулинизацијата на богатството, хиерархиските уредувања во секојдневието, демократизацијата на општеството и моќта која поединецот ја има за промена на истото, сеприсутниот расизам и наметнатата теза дека јадрото на една жена се нејзините репродуктивни органи (“Престапот врз едно тело е се уште помалку казнет отколку престапот врз имот.”) Жените низ целиот свет се соочуваат со дискриминаторни политики без разлика на општественото уредување на средината кадешто живеат, неоспорлив факт кој во континуитет продира низ целото поглавје. Стајнем бестрашно ги нагласува сите оние груби и насилни начини за замолчување на жената, како и обидите за придушување на нејзината слободна мисла – преку континуираните мачо-политики на половина од популацијата и итриот начин на креирање на два различни светови – од една страна свет на белиот маж и неговата украдена моќ, а од друга светот на жената, со сите нејзини особености и карактеристики (раса, национална припадност, физички изглед и сѐ останато за кое од мали чекаме некакво општествено одобрување, а многу ретко го добиваме).

Акцентирајќи ја релевантноста на потребата да се зацврсти правната заштита на жената во светот, таа вели – “За жените, домот е поопасен отколку патувањето.” – нагласувајќи дека поверојатно е една жена да биде физички нападната или убиена во својот дом, од страна на машки лица кои веќе ги познава. Нејзиниот начин на експлицитно изразување на теми кои многумина вешто ги заобиколуваат не само што инспирираат, туку и отвораат прашања запечатени од страна на авторитетите; го тераат читателот да погледне надвор од своето општество и едноставно да се соочи со тоа дека состојбата и тоа како покажува дека прашањето на еднаквост, стабилност и безбедност на жената е далеку од затворено.

Има доктори со темна боја на кожа и доктори, и жени – писателки и писатели. Било која помалку моќна група добива по една придавка, додека помоќната група ја зема именката. Понемоќната група најчесто ја знае и распознава помоќната многу подобро. Луѓето со потемна боја на кожата мора да ги разберат белците за да преживеат; жените морале да ги разберат мажите. Само моќната група може да си дозволи да гледа на помалку моќниот како да е некаква мистерија.

Покрај нејзиниот елан и незапирливата желност да се бори против угнетеноста на помалку моќните, она што најмногу ме фасцинира кај Стајнем е нејзината умешност за пишување. Карактеристика која додава на нејзината специфичност – таа ја преточува својата мисла во пишаниот збор со еминентна деликатност. Сериозноста и длабочината на напишаното е лесно воочлива за било кој, без разлика на годините на читателот и длабокото (или пак површно) разбирање на темата за која таа пишува. Во понатамошните поглавја, хумористичниот пристап кон предоминантните општествени теми ја прават оваа книга уште подопадлива и полесна за читање во еден здив (во тандем со пропратните илустрации на генијалната Саманта Бејкер).
“Неверојатно е кога ќе размислите за ова: патријархалните религии нè натераа да имаме верба и да се однесуваме долично сега, за да бидеме наградени после смртта. Дури и корпорациите ветуваат дека ќе ве наградат само откако ќе се пензионирате.”

Законот и правдата не се секогаш една иста работа. Кога не се, непочитувањето на законот може да биде првиот чекор до правдата.

Додека ги читав последните поглавја, одново и одново се восхитував на хумористичниот начин на кој таа пишува за општиот презир кон политичкиот дискурс во САД во последните неколку години и генералното несогласување на граѓаните со десничарската пропаганда, или поточно – животот во ерата на Трамп, олицетворение на граѓанска нееднаквост и бескруполозната желба за навраќање на некои квази-традиционални вредности кои инстантно ги поврзуваме со минатото, а сите знаеме дека нема земја во светов која треба да биде премногу горда на своето минато. Цитатите кои Стајнем ги одвојува во последните неколку поглавја се правиот начин на завршување на ова дело – без обид за пропагирање на политики, без непотребна драматизација или пак инфантилизација на опонентот, таа се осврнува на слободата и на нејзината ултимативна важност во нашето секојдневие, или како што вели таа – “Идејата за слобода е заразна.”.

*Стајнем е основачка на култното списание “Ms.” (1969), долгогодишна активистка и авторка на делата “My life on the road” (2015), “Revolution from within” (1992) и “Outrageous Acts and Everyday Rebellions” (1983), и ко-основачка на Ms. Фондацијата за жени, Женскиот центар за медиуми во САД и Националната женска политичка иницијатива. Стајнем е добитничка на наградата за новинарство “Penny-Missouri”, наградите “Front page and clarion”, “National Magazine”, “Lifetime Achievement in Journalism Award from the Society of Professional Journalists” и др. Дополнително, во 1993-та година станува ко-продуцентка на наградуваниот документарец на HBO – “Multiple Personalities: The Search for Deadly Memories”. Во 2016-та година, заедно со Ејми Ричардс продуцираат серијал на осум документарци за VICELAND, комплетно базирани на тема – насилство врз жените низ целиот свет.