Неодамна, седев на шанк во едно барче во Берлин, каде поминав кратко време со некој „нашинец“ кој веќе 10 години живее таму. Вртевме некои општи, класични муабети за животот во Берлин, наспроти животот во Скопје. Веќе се спремавме да стануваме, кога од нигде-никаде, мојот соговорник заклучи „Абе, супер е Берлин, ама има премногу педери!“ Мојата гримаса не го обесхрабри, па тој продолжи да објаснува како во Берлин мажите си ги лакирале ноктите (а според него тоа е прифатливо само за одредени музички супкултури), машките деца во градинка ги облекувале во розево, а девојчињата во сино, а некаде дури и им дозволувале да го бираат својот родов идентитет, а веќе не си ни можел во таа средина да се пробиеш во својата професија, ако не си „еден ден ваков, друг ден таков, како го викаат тоа, квир“. Не бев особено изненадена од неговите ставови, но донекаде ми беше нејасно зошто некој со таков светоглед би се преселил во Берлин – град каде мигрираат илјадници квир личности, во потрага по безбедност и слобода: меѓу нив и еден мој пријател, кој беше нападнат на улица во Скопје.
Веќе следниот викенд, се најдов во дискусија на свадба во Белград, со човек кој седеше до мене на маса. Според него, сите луѓе треба да имаат еднакви права, но денес, родовите и сексуалните малцинства го опресираат хетеро мнозинството. Тој, како цис-родов, стрејт маж, се чувствувал опресиран при изразување на својот родов и сексуален идентитет. Кога го прашав на кој начин е тој опресиран во овој момент, облечен на класично маженствен начин, во придружба на својата девојка, опкружен со стотина стрејт двојки кои изгледаат исто како нив, на прослава за стапување во брак на стрејт пар – право кое е недостапно за геј паровите во таа земја, слушајќи музика која ја прославува токму таа форма на љубов – сфатив дека тој нема конкретен одговор, туку зборува за некоја хипотетичка, непостоечка ситуација, базирана само и единствено на старата добра параноја.
Овие две навидум неврзани ситуации, непосредно пред месецот на гордоста, ми послужија како добар reality check и потсетник зошто е од исклучителна важност, ако не почесто, барем еден месец во годината, во фокусот на јавноста да се стави борбата на ЛГБТИ+ лицата, зашто за многумина, квир идентитетите се прифатливи единствено доколку се редуцираат на живот помеѓу четири ѕида. Од Берлин, преку Белград, до Скопје, јавното бидување квир, па и на било каков начин живеење поразлично од строго пропишаните правила, може да се дочека со осуда, прашалници, превртување очи, навреди, исклучување, и во најлош случај, насилство.
Наспроти ставовите и стравовите на просечниот стрејт човек во Македонија, но веројатно и на било кое друго место, светот нуту денес, а особено во минатото, бил слободно, безбедно и отворено место за сексуалните и родовите малцинства; почнувајќи од семејствата и другите микро, интимни релации, преку образованието, културата, медиумите и пазарот на трудот, сè до институциите, јавниот простор и повеќето формални и неформални системи кои го оркестрираат нашето постоење. Историјата на квир заедниците низ светот е испишана од искуства на страв, срам, исмевање, насилство, обесправеност, дискриминација и замолчување, но и континуирана истрајност и борба, како пандан на таа реалност.
Па така, кога традиционално околу месецот на гордоста се креира параноја за промоција на „геј вредности кои ќе го корумпираат општеството“ и континуирано се прашува „чуму гордоста?“, вреди да ја посетиме историјата на прајд настаните, кои наспроти сета омраза и насилство, постојат веќе 51 година, а како нивен симболичен почеток ги гледаме немирите на Стоунвол во Њујорк.
Во 60тите во САД, бидување геј во јавност (на пример: држење за раце, бакнување или танцување), сè уште било нелегално, па така, геј баровите, како единствени места каде квир луѓето можеле отворено и автентично да се изразуваат, биле редовна мета на полициски рации. Стоунвол Ин бил токму еден од тие барови, кој брзо станал важна институција во Гринич Вилиџ. Барот бил голем, евтин за влез и отворен за повеќето квир луѓе, вклучувајќи ги и дрег кралиците и транс лицата, кои не биле баш добредојдени во било кој геј бар. Стоунвол прераснал во своевиден „дом“ за квир млади кои биле избркани од дома и бил еден од ретките, ако не и единствениот геј бар каде танцувањето било дозволено.
Утрото на 28 јуни 1969, вооружена со налог, полицијата влегла во клубот, уапсила 13 лица, вклучително и вработени, како и луѓе кои го прекршувале државниот статут за облека што одговара на полот. Рацијата отишла дотаму, што полицајки ги одведеле осомничените во тоалетот да го проверат нивниот пол. Додека полицијата делувала со оправдување дека барот немал дозвола за служење алкохол, многумина тоа го сметале како оправдување на редовните напади врз сексуалните работници и криминализација на геј заедницата.
Ваквите рации не биле ништо ново во тој период, но тоа утро се случило нешто неочекувано. Презаситени од постојаното малтретирање и социјалната дискриминација, гневните посетители на барот, но и жителите на соседството, наместо да се разбегаат, почнале да се борат. За неколку минути започнал првиот бунт во кој учествувале стотици луѓе и завршил со пожар во Стоунвол. Протестите, во кои некогаш учествувале и до илјадници луѓе, продолжиле да се случуваат во областа уште пет последователни дена, водени од транс жени, лезбејки, дрег кралици, бездомни квир лица, сексуални работници и работнички, геј, би и пансексуални личности. По само неколку месеци активистите од Њујорк и низ цела земја, почнале да основаат организации за таканареченото геј ослободување (gay liberation).
Овој настан често се наведува како прв случај на побуна на припадниците на ЛГБТ+ заедницата во американската историја против системскиот прогон на сексуалните и родовите малцинства што го предводела американската влада. Една година подоцна, во 1970-та, на 28-ми јуни во Њујорк, бил организиран првиот настан на гордоста од страна на бисексуалната активистка Бренда Хауард. Првиот марш наречен Марш на денот на ослободувањето на улицата „Кристофер“ (името на улицата каде се наоѓа „Стоунвол Ин“) истовремено бил и прослава и протест. Хауард организирала уште еден настан следната година, а наскоро потоа биле воспоставени паради на гордоста низ целиот свет, директно поттикнати од немирите на Стоунвол, но и како плод на локалните напори за квир ослободување кои се зачнувале и/или зајакнувале во тој историски моментум.
Половина век подоцна, парадите на гордоста сè уште се случуваат, и ќе продолжат да се случуваат. Додека во многу земји постои одреден степен на унапредување на правата, безбедноста и слободата на ЛГБТИ+ заедниците, тоа се минимални чекори, кои се далеку од доволни за достоинствен, среќен и исполнет живот. Паранојата поврзани со видливоста на квир лицата за време на парадите, токму покажува дека јавниот простор и дискурс се сè уште конзервативни и затворени за различните идентитети, тела, сексуалности и форми на живеење. Зарем улиците не ни припаѓаат на сите нам? Зарем љубовта може и треба да се биде редуцирана помеѓу ѕидови? Зарем здраво и среќно општество не се гради со отворен ум и срце за оние кои се различни од нас?
Гордоста е потребен и нужен механизам за себеприфаќање во општество кое искуствата и идентитетите на одредени луѓе ги обележува со срам и неодобрување и се обидува да ги маркира како девијации на нормалното. Во такви услови, гордоста значи храброст да бидеш тоа што си и да ги охрабриш другите да го практикуваат истото. Гордоста значи почит кон оние кои ги воделе овие битки во минатото. Гордоста значи слобода да се биде среќен на автентичен начин. Гордоста значи љубов кон себе и љубов кон другиот. Секако, гордоста искажана на овие начини, во овој еден месец во годината, е симболична, но и како таква, е важна за ЛГБТИ+ луѓето. Или, со зборовите на Ирена Цветковиќ за Призма, гордоста може да функционира, не само како механизам за заштита (од секојдневните искуства на исмевање, навреди, дискриминација и насилство), туку и како алатка за симболично нивелирање на разликите. Иако сме свесни дека да се живее во ваков свет не носи многу причини за гордост, сепак превртувањето на реалноста барем во овој месец овозможува омоќување, кое дозволува да замислуваме и да претпоставуваме подобри времиња, а тоа води до ментално ослободување.
Тргнувајќи од себе, јас никогаш се немам почувствувано поконфорно во сопствената кожа и послободна во своите избори, отколку од кога почнав да стапувам во блиски релации со квир личности, кои ми ги редефинираа начинот на живот, идеите за пријателство, (себе) прифаќање, љубовта и гордото постоење наспроти опресивната логика на мнозинство. ЛГБТИ заедницата секогаш била прва на улица во борба за праведно, правично, еднакво и слободно општество и секогаш била вокална, храбра и бескомпромисна во таа борба.
Во сабота јас ќе излезам на улица и очекувам сите личности кои имаат капацитет да разберат колку е овој настан важен, исто така да излезат на улица на протестната парада, бидејќи јавниот простор ни припаѓа нам, колку и на сите други. Излегувам на улица бидејќи сум горда на квир историјата и на секоја победа која квир лицата несебично ја водат за слободата на сите. Излегувам на улица бидејќи сум горда на сите oние кои исправено се спротиставуваат на лудите правила на хеторопатријархатот од кој патиме сите. Квир лицата, сите на свои начини, се борат со овој систем буквално секој ден: и заслужуваат безрезервна поддршка во таа борба.
Прајд глобално и прајд локално, е и протест и прослава. Јавното заземање на улиците, еден ден во годината, не само крик за прифаќање, туку и храбар чекор за промена на она што се смета за нормално во текот на целата година, а подразбира отфрлање, омраза и насилство, во име на некои „традиционални вредности“. Според мене, не постои потрадиционална вредност од љубовта, во која и форма да се јавува, зашто е инхерентен дел од човековото.
Затоа, оваа сабота, и секој друг ден, излези за љубов.
