Лила ја запознав пред половина година, а оттогаш до сега повеќе не се сеќавам на колку настани се имаме сретнато и на колку проекти имаме соработувано. Преку пријателството со Лила и преку следење на работата на иницијативата ТрансФормА, за многу кусо време ми станаа јасни и блиски проблемите и предизвиците со кои се среќаваат трансродовите луѓе во Македонија (и глобално) и системската дискриминација и маргинализација со која се соочуваат. Трансродовите лица активно се борат за воспоставување на општество каде секоја личност има право да го изразува и манифестира својот родов идентитет слободно. За чекорите кои допрва треба да се преземат за достоинствен живот на трансродовите личности, за Законот за правно признавање на родот, за личните успеси како транс жена и земањето дел во бројни културни настани во изминатиот период, поразговаравме со Лила Милиќ.

Лила, ти работиш на подобрување на правата на транс луѓето преку ТрансФормА, заедница на транс луѓето, која работи на остварување на правата на транс луѓето и на нивно достоинствено претставување. Кажи ни нешто повеќе за вашата досегашна работа.

Така, ТрансФормА е иницијатива која постои од 2011 година. Првичните средби се користат за дружење и мапирање на проблемите и потребите на трансродовите лица. Тогаш позната само како „Транс група“, овие луѓе преку свои контакти со граѓански организации и поддржувачи започнуваат да создаваат видео материјали и мали прирачници. Групата има и своја развојна фаза во рамките на ЛГБТИ центарот за поддршка, во форма на транс група за поддршка. Тука започнуваат контактите и обуките со психолози, психијатри, како и претставници на медицински тимови и активистички групи од Белград. По 2014 година, оваа група функционира без своја матична локација, меѓутоа континуирано работи со Коалиција Маргини во однос на различни анализи, истражувања и други видови материјали кои доагаат до израз. Соработката со Коалиција Маргини и понатаму се продлабочува и во 2018 година ТрансФорма го добива својот прв проект од Глобалниот Фонд, преку Евроазиската Коалиција за машко здравје. Се реализираат обуки за комуникациски вештини, обуки за застапување и слично. Транс заедницата е сé поприсутна на јавни настани поврзани со ЛГБТИ заедницата. Кон крајот на 2018 година започнува и вториот проект кој е сеуште во тек. Имаме продолжение на обуките за застапување, работилници за креативен активизам, формирани се работни групи, како и тим за застапување во соработка и со други членови од други организации- поддржувачи, а на крајот од месец март имавме успешна кампања за видливост на трансродовите лица во С. Македонија која започна со промотивни видеа наменети за општата популација со цел да се запознаат и едуцираат граѓаните за проблемите и потребите на трансродовите лица, за на 29.03.2019 да го имаме и Првиот Марш за видливост на трансродовите лица во С. Македонија.

Трансродовото исуство е во тотална маргинална позиција во Македонија, како правно, така и во доменот на семејството, образованието, културата….Имате огромно поле за работа пред вас, како се фокусирате на што да работите во овој период?

Од досега спроведуваните истражувања, анализи помеѓу самата заедница заклучивме дека најголем проблем и потреба е носење на Закон за правно признавање на родот кој е клучен за оваа група на граѓани.

Како што напомена, веќе некое време работите на правно признавање на родот. Зошто носењето на овој закон е круцијално за трансродовата заедницата и за кои модели застапувате?

Правното признавање на родот на прв поглед делува како банална битка за административни процедури кои не го засегаат секојдневниот живот на луѓето. Сепак, искуствата на трансродовите луѓе говорат за поинаква ситуација. Правното признавање на родот е есенцијално за трансродовите луѓе да можат да живеат достоинствен живот. Во Македонија, личната документација значи пристап до најосновни добра и услуги. Во случаи на отсуство на документи кои го рефлектираат нашиот род или родовиот идентитет како личната карта, пасошот и матичниот број, учеството во општествениот живот станува проблематично. Додека се чека на носење на овој закон трансродовите лица живеаат во целосна несигурност. Дискриминација, потсмев, потпрашување и срамење пред полни чекални – изнајмување живеалиште, барање работа, во банка, во пошта, на факултет, во здравствени установи – никаков пристап до добра и услуги и никаква заштита. Ние се залагаме за принцип на самоопределување – промена на документите врз основа на личен идентитет, без присилни медицински интервенции. Многу е важно да се увиди дека административната постапка и медицинскиот процес се две различни работи. Никој нема право да ги тера транс лицата да се подложуваат на медицински интервенции само за да им се одобри промената на документите. Тоа го нарушува нашиот телесен интегритет кој е заштитен со Уставот.

Што би значело носењето на овој закон за тебе како поединка? Дали сметаш дека промената во законодавството ќе се отслика во други општествени полиња?

Би била граѓанка од прв ред, а не како досега од последен, би имала достоинствен живот како и другите граѓани во ова општество. Сметам дека ќе се отслика и во другите опшествени полиња бидејки тогаш ќе можам побрзо да најдам работа, нема да се доведувам во ситуација пред полна чекална да одговарам на интимни прашања поврзани со мојот идентитет. Би можела многу полесно да се интегрирам во општеството.

Дали сметаш дека трансродовото прашање е маргинализарано во самата ЛГБТИ заедница во Македонија и што може да се направи за трансродовите прашања, проблеми и искуства бидат повидливи?

Моето мислење е дека во годините наназат ЛГБТИ заедницата повеќе се осврна кон лезбејките и геј луѓето. Недоволните информации поврзани со трансродовите прашања и невидливоста на истата ја отфрлаа оваа група дополнително на маргините. Затоа решивме и ја основавме иницијативата за заштита и унапредување на правата на трансродовите лица ТрансФормА. Како иницијатива имаме соработка со ЛГБТИ организации и сметам дека само така може да се избориме со проблемите и предизвиците.

Она што често го сведочиме е манифестација на стереотипни женски карактеристики кај транс жените, и обратно кај транс мажите. Колку мислиш дека тоа е резултат на растењето во традиционално, хетеронормативно, патријархално општество и колку мислиш дека си во позиција да експериметираш со женственоста?

Уште како мали нé учеле како треба да изгледа еден маж и една жена и сметам дека тоа е резултат на традиционалното, хетеронормативно и патријахално опшество. Сé што сме гледале надвор од тие рамки ни било претставено како чудно и неприфатливо. Јас пак, уште од најмали нозе го имам пронајдено сопствениот израз на родовиот идентитет и немам зошто да експериментирам со женственоста.

Во една прилика ми кажа дека не се чувствуваш како феминистка, но неколку дена потоа се приклучи на Маршот за правата на жените на 8 март и маршираше во првите редови со натписот „И транс жените се жени“. На кое ниво ја разликуваш борбата за правата на жените и феминистичката борба?

Тоа беше мала шала. Веќе трета година по ред се појавувам на Маршот за правата на жените на 8 март. Секако дека сум феминистка и дека се борам за социјална, политичка и економска еднаквост на жените во сите полиња во ова опшество. И да, и ТРАНС ЖЕНИТЕ се ЖЕНИ.

Минатата година беше дел од Модниот викенд, те видовме на изложба на Лепа Георгиевска (заедно со други транс жени), како и на интервју со Реборн. Какви беа овие средби со јавноста за тебе и дали сметаш дека ваков вид на видливост, особено во полето на културата може да помогне во унапредување на правата на трансродовите лица во Македонија?

За ревијата на модната дизајнерка Ирина Тошева никој не ни знаеше дека како манекенка ќе се појави трансродова особа. Реакциите за време и по ревијата беа доста позитивни и имаше позитивни критики дека на еден ваков настан по 18 изданија, до сега за прв пат се појавува трансродова особа. Истото се случи и со „Девојките од Скопје“ првата изложба на транс жени во Македонија на фотографката Лепа Георгиевска. Реакциите беа позитивни и од тука произлезе соработката со Реборн кој ме забележаа на овие културни настани. Сметам дека на тој начин се зголемува видливоста на заедницата во јавноста и на тој начин ќе станеме поприфатени.

Твое појавување пред најбројна публика беше гостувањето на овогодинешниот ПичПрич на тема „Влакна“ на 8 март во Кино Милениум, каде зборуваше за доста интимни моменти од твојот живот. Како го доживеа ова искуство? Се сеќавам дека во периодот пред настапот имаше многу трема… Како се чувствуваш сега, еден месец по тој гала настан?

Како што спомнав и на самиот настан, кога ми понудија да бидам дел од гала вечерта јас уште истиот ден имав трема, плашејки се како ќе реагира публиката на тоа која сум јас и на мојата приказна бидејќи беше доста интимна, односно вклучуваше интимни делови од мојот живот. Мило ми е што публиката ме прифати баш таква каква што сум и што некои фрази веќе се запамтени и се користат на пример како куропичката. Искрено ми е драго што домаќинките ме угостија и ми ја дадоа прилика да се претставам пред толкава публика. Се надевам дека и во иднина ќе има вакви настани и дека сé повеке трансжени и/или мажи би земале учесто, бидејќи не сум само јас :).

На крајот на месец март се одржа Првиот марш за видливост на трансродовите лица во Скопје по повод 31-ви март – Меѓународниот ден на видливоста на трансродовите лица. Која беше главната порака на овој марш и колку си задоволна од исходот од маршот?

ТрансФорма за прв пат организираше едно неделна кампања за видливост за трансродовите лица во Македонија, која започна на 25 март со промотивни видеа кои беа наменети за општата популација со цел да се запознае, едуцира и да се поткрене јавата свест за проблемите и потребите на оваа маргинализирана група. Кампањата содржеше и Марш за видливост на кој сум особено горда бидејќ се одржа за прв пат во државава. Главната порака на маршот беше дека трансродовите лица се граѓани од прв ред, дека бараме намалување на дискриминацијата и насилството кое го доживуваме и сакаме да ги охрабриме институциите и стручната јавност конечно да го отворат прашањето за регулација на правата на трансродовите лица.