Минатата недела министерот за правда Бојан Маричиќ најави дека во Владата на Република С. Македонија поминале измените во Кривичниот законик со кои поефикасно би се заштитиле правата на жените согласно Истанбулската конвенција. Односно предвидено е  воведување на ново кривично дело „Демнење“ во Кривичниот законик кое би регулирало предаторско однесување во физичкиот, но и во виртуелниот простор. 

Важно е да се напомене дека оваа промена на законикот сѐ уште не е официјално изгласана од страна на пратениците во Сообранието и затоа нејзината имплементација не е започната. 

„Тој што неовластено ќе следи, прогонува или на друг начин се меша во личниот живот на друго лице, или со него воспоставува или се обидува да воспостави несакан контакт, со движење во просторот каде се наоѓа тоа лице, со злоупотреба на личните податоци, со користење на средства за јавно информирање и други средства за комуникација, или на друг начин психички го злоставува, вознемирува или застрашува, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години“, потенцираше Маричиќ.

Секако, би ја поздравила оваа одлука на Владата како позитивен чекор во процесот на подобрувањето на механизмите за заштита на правата на жените во Македонија, како и фактот што со самото носење на овој закон повторно се отвара јавниот дискурс затоа што е и што не е прифатливо однесување. Но, од друга страна, не можам премногу да се радувам на оваа промена во Кривичниот законик заради голготата и страшниот недостаток на правда која ја искусија жртвите на „Јавна Соба“. 

Освен затворањето на Телеграм групата „Јавна Соба“ во 2020, жртвите на оваа група не добија речисиништо од правниот систем во државата. Беа приведени креаторот и администраторот на првата „Јавна Соба“, но тие добија обвиненија само за производство и дистрибуција на детска порнографија и нивното судење почна дури минатата недела. Со овие обвиненија се игнорираат возрасните жртви на „Јавна Соба“. Кога „Јавна Соба“ повторно се појави во јануари, 2021, брзо беа приведни 4 лица, но сѐ уште никој не е уапсен врз основа на втората верзија на оваа група. 

Сепак, овој случај беше малку поинаку третиран од дискурсивна и медиумска перспектива, односно се обрна повеќе внимание на случајот и „Јавна Соба“ беше голема тема на дебата. Ова меѓудругото се должи и на сведоштвото на Ана Колева, една од жртвите на „Јавна Соба“. Кога Колева реши јавно да проговори на својот Инстаграм профил за нејзината виктимизација од страна на групата, медуимите почнаа да обрнуваат повеќе внимание на овој случај, најверојатно заради големото внимание кое го доби Колена онлајн — Инстаграм видеото на Колева беше гледано од скоро 400 000 луѓе. Во „Јавна Соба“ беше споделена слика од Инстаграм профилот на Колева, како и нејзините лични податоци и телефонски број. После ова Колева беше бомбардирана со несоодветни и вознемирувачки пораки од непознати мажи. Кога Колева пробала да го пријави својот случај кај надлежните, таа била одбиена. 

„Не знаев што да правам, испаничив, се преплашив, никогаш не сум доживеала такво нешто. Отидов во оддел за сајбер криминал да пријавам. Им ја покажав сликата, ги покажав пораките и повиците, дека имам со име и презиме луѓе кои ми пишуваа и ѕвонеа. Кога слушнаа дека сум полнолетна, рекоа дека законот во нашата држава не може ништо да направи, бидејќи е само за малолетници,“ вели Колева во своето Инстаграм видео. 

Но, тоа што ѝ било кажано на Колева воопшто не е точно. Како што објасни Калиа Димитрова, главната уредничка на Медуза, во интервју за Слободна ТВ, Колева секако можела во најмала рака да поднесе пријава за злоупотреба на лични податоци за што следува затворска или парична казна. 

Случајот на Колева е само еден од многу случаи на родово базирано сајбер насилство кој нема разрешница, иако имаше легална рамка преку која можеше да се разреши. Без разлика што законот за злоупотреба на лични податоци нема специфична родова димензија, тој закон можеше да се искористи за да им се даде правда на жртвите на „Јавна Соба“. Ова значи дека надлежните во Одделот за сајбер криминал едноставно одлучиле да не ја информираат  Колева за таа опција. Не знаеме кои биле точните причини за ова, но јасно е дека овие надлежни службеници не го сфатиле сериозно случајот на Колева токму поради нејзината возраст. Односно, надлежните, како и Обвинителството кое го води случајот против администраторот и креторот на групата од 2020, сериозно ги сфаќаат само кривичните дела кои се поврзани со повредување на правата на малолетни лица, додека возрасните жртви се оставени на цедило (а и дискутабилно е колку сериозно се сфаќа болката на малолетните девојки, бидејќи сѐ уште никој не е соодветно казнет за „Јавна Соба“). 

Да се вратиме на промените во Кривичниот законик поврзани со Демнење. Изјавата на министерот Маричиќ ветува и овој закон потенцијално би можел да пополни многу правни дупки кои постојат околу родово базираното насилство ако е изгласан и од Сообранието. Но прашање е колку често надлежните ќе го имплементираат овој закон. Односно дури и со овој закон, многу од жените во Македонија сѐ уште ќе имаат генерално ниска доверба во МВР, полицијата и ОЈО заради несериозно сфаќање на различни видови на случаи поврзани со родово базирано насилство. Фактот што ОЈО нема донесено правда  барем за некои од жртвите на „Јавна Соба“ и што сѐ уште го нема разрешено овој скандалозен случај е доказ дека оваа институција не го сфаќа родово базираното насилство сериозно. 

Во нивниот напис за Медуза, Сара Миленковска и Љупка Трајановска објаснуваат дека не само што полицијата и МВР често не постапуваат по вакви случаи, туку тие исто така се и соучесници во насилството против жените. На пример, двете девојките жртви од Гевгелија чии лични фотографии биле споделени од страна на бившо момче во групата „Гевгелија Хаб“ велат освен што полицијата не ги има уапсено нивните злосторници, туку и дека дури припадници од локалната полиција разменувале нивни фотографии. Анкетата спроведена од страна на Медуза исто така докажува не само колку често полициските службеници се однесуваат дрско спрема жените кои пријавуваат родово базирано, семејно и физичко насилство, туку и дека често одбиваат да им помогнат на жртвите. На пример, на една жртва на насилство ѝ било кажано: „љубовна кавга е тоа, не се мешаме“. 

Исто така, да не ја заборавиме изјавата на полицискиот синдикат по прес конференцијата на Платформата за родова еднаквост насочена кон МВР за случајот „Јавна Соба“:„Нема да дозволиме како синдикат, поедини случаи да бидат генерализирани и на тој начин да се навредуваат и омаловажуваат полициските припадници дека се непрофесинални, неетички, а најмалку дека се родово несензибилизирани или во рамките на своите полициски постапувања и овлстувања истите се водени од прерасуди и стереотипи.“

Ова се само неколку примери кои докажуваат дека македонските институции сѐ уште имаат системски пробем со сексизам и мизогинија. Ова е еден чекор, кој иако е многу задоцнет, е добредојден. Ги охрабрувам пратениците во Сообранието што побрзо да ги изгласаат потребни измени и дополнувања на Кривичниот законик, свесна дека самото тоа нема да го реши проблемот со системскиот сексизам на МВР, ОЈО и полицијата. Па така, ве охрабрувам вас да продолжиме будно да ги следиме овие институции, кои додека не донесоа правда за многу жртви во минатото, имаат можност и обврска да го сторат тоа во иднина. 

Овој текст е напишан во рамки на грантот еобезбеден од страна на Балканската фондација за демократија, проект на Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави и Норвешкото Министерство за надворешни работи.

Мислењата изразени во овој текст не ги одразуваат секогаш мислењата на Норвешкото Министерство за надворешни работи, Балканската фондација за демократија, Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави или на нивните партнери.