ИЗГЛЕДОТ КАКО ПРЕПОРАКА

Луѓето судат врз основа на надворешниот изглед во истиот момент на запознавањето. Надворешниот изглед е најчесто првото нешто што го забележуваме кај една личност, и врз основа на тоа донесуваме (најчесто неосновани) заклучоци за полот на личноста, културата и средината од која доаѓа, религијата, а неретко и за самиот карактер на личноста. Овие заклучоци, кои претставуваат предрасуди засновани на надворешните карактеристики и квалитети на личноста, често претставуваат и основа за дискриминација.

Сé поголем станува интересот за улогата на физичката привлечност како фактор кој влијае на однесувањето на луѓето, што неминовно претставува уште една основа за категоризирање на луѓето која, иако навидум наивна, пред сé поради својата широка прифатеност и распространетост, доведува различни луѓе во ситуации на нееднаков третман. Постојат различни позиции во дискусиите на оваа тема кои се протегаат од позиции на релативност на вкусови, па сé до дефинирање на овој вид на третман како посебна категорија на дискриминација регулирана со закон.

Како и кај сите видови дискриминација, така и овој случај претставува попречување на одредени лица да се вклучат во различни аспекти на општеството преку поставување на бариери за остварување на еднакви можности во различни сфери на живеењето, вклучително и на пазарот на трудот. Оттука, значајноста на надворешниот изглед на една индивидуа во процесот на вработување е забележлива во најразлични форми.

И покрај тоа што овој вид на дискриминација навидум делува родово-неутрален, сепак работната средина не е. Појавата на овој вид на дискриминација особено поттикна појава на голем број истражувања за поврзаноста на родовата дискриминација и надворешниот изглед, кои покажаа дека надворешниот изглед сам по себе изгледа како да нема негативни ефекти при изборот на кандидати за вработување, меѓутоа кога ќе се стави во интеракција со родовата компонента предизвикува сериозни дискриминаторски последици (изненадувачки или не) врз жените. Можеби на прв поглед ни изгледа дека станува збор за прилично субјективна проценка или само прашање на вкус во однос на надворешниот изглед (она што за една личност е привлечно, за друга личност можеби не е) сепак постојат некои универзални карактеристики кои придонесуваат една личност да се смета за повеќе или помалку привлечна, а кои се релативно константни низ времето и во различни култури, како на пример симетричност, просечни црти на лицето, итн.

Почнувајќи од самите огласи за работа, па сé до чинот на вработување, надворешните карактеристики на личноста неретко претставуваат значајни чинители кои се присутни во рамки на различни аспекти на пазарот на трудот. Затоа сé уште наидуваме на работодавци кои претпочитаат да вработат жена на одредени работни позиции, односно во огласите за работа директно наведуваат дека позицијата е наменета за жена и покрај законската забрана за истото. Многу често работодавците своите постапки за овој вид на дискриминација ги темелат на аргументи од типот дека конкретна работна позиција е “типично женска“, а најчесто станува збор за позиции како рецепционерка, секретарка, продавачка, итн. Нејасно е на која основа се донесуваат заклучоци за ваквото етикетирање на работните позиции, а оттука уште помалку за дополнително вметнување на факторот “надворешен изглед” како критериум за квалитетно извршување на работните обврски.

Со цел да се оправда овој вид на нееднаков третман од страна на работодавците, дел од економистите мака мачат да ја најдат поврзаноста помеѓу продуктивноста на работното место и дискриминацијата заснована на надворешниот изглед. Така, од аспект на работодавецот, за било кое вработување, унапредување или наградување на вработените кое се заснова на примена на дискриминација врз основа на надворешниот изглед, а резултира во зголемување на продуктивноста, дискриминацијата е оправдана. Ова произлегува од фактот што голем дел од работодавците веруваат дека привлечниот надворешен изглед на вработените придонесува за поголем успех на нивните компании и оттука следење на настојувањето да се вработуваат лица врз основа на надворешниот изглед и покрај нелегалноста на самата постапка и по цена да истата да повлече правна одговорност. Самите работодавци надворешната привлечност често ја поврзуваат со поголема самодоверба на вработените, па оттука и подобар перформанс на работното место од останатите. Оттука, често ќе наидеме на огласи за работа во кои работодавецот меѓу останатите квалификации потребни за одредено работно место наведува и квалитети како што се: привлечна, со добар изглед, висока, симпатична, итн. Воедно ќе прочитаме и дека заедно со биографијата кандидатките треба да приложат и најнова фотографија или дури линк до нивниот профил на некоја од социјалните мрежи. Меѓутоа, критериумот на “привлечност” е присутен и онаму каде што не е директно наведен како потребна квалификација. Со развојот на интернетот процесот на потрага по кандидати за вработување е целосно променет, така што веќе самите работодавачи располагаат со голем број алатки преку кои лесно можат да ги визуелизираат кандидатите за работа.

Некои истражувања покажуваат дека луѓето многу често се водат од стереотипи за надворешниот изглед, односно претпоставуваат дека лицата кои се физички привлечни воедно поседуваат и други позитивни карактеристики, вклучително и интелигенција, комуникативност, искреност, успешност, итн. Оттука, неминовно е лицата кои се водат од овие стереотипи да бидат под влијание на истите во процесот на интеракција со кандидатите за работа, што влијае на крајниот избор и вработување на одредено лице. Кога две подеднакво квалификувани жени аплицираат за иста позиција, работодавецот претпочита да ја вработи кандидатката за која смета дека е попривлечна, пред сé бидејќи општеството нé учи да ја поврзуваме надворешната убавина со позитивни карактеристики на самиот карактер на личноста.  Некои истражувањата исто така покажуваат дека привлечните луѓе се многу поуспешни во стекнувањето вработување, а воедно и располагаат со повеќе можности на работното место, отколку помалку атрактивните[1]. Верувањето дека “убавото е добро” и “сексот продава” е толку широко прифатено што многумина не можат да ги препознаат негативните последици, во случајов економски, што ги предизвикуваат на одредени лица.

И покрај тоа што жените долго време ја водат битката за докажување на својата компетентност и квалификуваност на пазарот на трудот, на моменти и самите тие се обесхрабрени од праксата на вработување врз основа на привлечен надворешен изглед и убава насмевска. Интеракцијата на родот и надворешниот изглед резултира во нова форма на дискриминација од која жените повторно во поголема мера ги сносат негативните последици на пазарот на трудот. Аристотел рекол дека личната убавина е поголема препорака од било кое писмо на препорака, меѓутоа кога веќе знаеме дека таа препорака може да претставува основа за нееднаков третман и да има сериозни последици за одредена личност, не претставува ништо друго освен дискриминација. Во овој случај вработувањето се сведува само на еден обичен натпревар во убавина.

[1] Zakrzewski, K. (2005). The Prevalence of “Look”ism in Hiring Decisions: How Federal Law Should be Amended to Prevent Appearance Discrimination in the Workplace. Journal of Labor and Employment Law, 7(2), 433.