Како (не) се известува за родовобазирано насилство

Медиумите играат клучна улога во начинот на кој се портетира родово базираното насилство. Јазикот, терминологијата и контекстот преку кој се пренесуваат детали во однос на родово базираното насилство ги детерминииррат јавните наративи околу насилството, но уште поважно влијаат врз жртвите: охрабрувачки или обесхрабрувачки. Неказнивоста кога станува збор за родово базирано насилство проследена со обесхрабрувачки тон од јавноста директно влијае врз сигурноста која жртвите би ја чувствувале за да го пријават злосторството. Одговoрноста која медиумите ја сносат се потпира на пристапот и нивното (не)активно ангажирање на покривање на вакви теми кои во минатото биле послабо покриени и табуизирани во Македонија. Родово базирано насилство е пандемија во сенка која се поттикнува од културата на тишина, негирање на сериозноста на системските нееднаквости и патријахални вредности кои доведуваат до насилство.

Во однос на тоа како се известува, односно се зборува во јавноста за родовобазирано насилство, можеме да кажеме дека генерално постои одреден напредок. Но, тоа е затоа што порано оваа тема била комплетно на маргините и слабо покриена, односно не била дел од мејнстим медиумите. Ова е значајно да се напомене, бидејќи присутноста на одредена тема во јавниот простор придонесува до подигнување на свеста околу едно социјално прашање. Најочигледно и неодамна преку случајот Јавна соба може да ја увидме разликата за тоа колку се известува во врска со родовобазирано насилство, специфично дигиталното сексуално вознемирување и злоупотреба на податоци. Случајот Јавна соба првпат беше нотиран од јавноста во јануари 2020, но повторно се акутелизираше во 2021. За жал трендот на злоупотреба на лични податоци и сексуално уценување, доби Балкански контекст, Јавна Соба не беше единствен случај ни во Македонија, ни во регионот. Тоа предизвика случајот Јавна соба да има меѓународно влијание додека дигиталното сексуално насилство се прелеа во регионот.

Граѓанското организирање и активно следење на случајот придонесе до креирање на јавен притисок кој институциите мораа да го адресираат. Платформата за родова еднаквост побара од ОЈО да соработува со Обвинителствата од регионот за да целосно расчистување на случајот. При анализата на онлајн достапните медиумски записи, она што е позитивно да се нотира дека повеќето од репортажите имаа истражувачки пристап, не само насочени известувачки за фактичката состојба, имајќи повеќе од два извори и изјави од релевантни ентитети. Но, тоа може повеќе да се нотира во 2021 кога повторно се актуелизраше случајот поради организираниот пристисок од граѓанскиот сектор, првентствено од Платформата за родова еднаквост. Според насловите во однос на покривањето на случајот Јавна соба, најпокриен медиумски настан е кога Основното јавно обвинителство Скопје поднесе Обвинителен акт против две лица на возраст од 32 и 21 година, товарејќи ги за кривично дело – Производство и дистрибуција на детска порнографија, предвидено во член 193-а став 3 во врска со став 1 од Кривичниот законик.

Во 2021, во периодот кога има засилена медиумска поддршка, одредени медиуми низ нивниот истражувачки и аналитички пристап проднесуваат кон актуелизирање на општествениот импакт од случајот Јавна соба. На пример, истражувачки стории нотираат на тоа дека: ‘’Непостапувањето на МВР согласно според правила и закони, им дава до знаење на жртвите дека не можат да очекуваат заштита, а сторителите ги мотивира да продолжат бидејќи знаат дека нема да бидат санкционирани’’ – вклучувајќи во нивните анализи екперти од полето на човековите права. Додека пак, иако анализираме онлајн медиуми, значајно е да се напомене дека обработка од страна на традиционалните медиуми, кои се уште имаат голема гледаност дозволува овој тип на вести да стигнат до поширокото население, не само оние кои се директно засегнати или се занимаваат со оваа тематика и будно ги следат информациите. Без разлика на тоа како институционално се процесираше овој случај, кој без медиумскиот и јавниот притисок немаше да има реакакции од страна на инстиуциите, знајчано и позитивно во овој случај е тоа што придонесе кон охрабрување на други жртви да зборуваат отворено и нивниот глас да биде чуен. Високата медиумска покриеност на случајот Јавна соба, укажа дека има простор од обработка на теми поврзани со родовобазирано насилство, но исто така и дека има простор за унапредување на начинот на кој се известува. За споредба, при анализа на случајот на фемицид во 2018 година во Мала Речица, повеќе објави имаат чист известувачки пристап, без никаква општествена анализа или истражувачки пристап на темата. Фемицидот е најтешка форма на насилство врз жени и може да биде директна последица на домашно насилство или интимно-партнерско насилство. Во 2018, во октомври, во Мала Речица се извршува фемицид од страна на сопругот на жртвата. Според достапната онлајн архива, има 48 медиумски објави од кои 17 објави не се повеќе достапни за јавноста според тоа како медиумите индивудиално ги архивираат вестите од изминатите години. Во ниедна од објавите не се користи терминот фемицид, повеќето само директно известуваат во 1 параграф технички што се случило, нагласувајќи дека убиецот е во бегство и ја пренесуваат изјавата на Јавното обвинителство на Република Македонија, дека ќе покрене истрага/постапка.

Осомничениот А.К. делата ги извршил на 14 октомври 2018 година во периодот од 22 до 23 часот во Мала Речица, со пиштол што го поседувал без дозвола, а со кој ја убил неговата сопруга Х.К.( 52 ) и се обидел да го убие Р.Џ.( 50 ) од Мала Речица.

Неколку, односно, 5 медимуски објави се занимаваат со повеќе детали, поврзани со самиот случај, начинот на кој се извршило убиството и детално по која одредба ќе биде претставено кривичното дело како „убиство“, „убиство во обид“ и „недозволено изработување, држење и тргување со оружје или распрскувачки материи“. Тука од страна на новинар(к)ите е испуштена можноста да се доистражи случајот и да се додаде специфичен контекст. Тоа би можеле да го направат преку кратка aнализа на тоа кој по ред случај на убиство на жена е тоа во 2018, да додадат на крајот од текстот СОС број за жени жртви од насилство и нивна поддршка. Само месец дена пред тоа, во септември 2018 е објавен извештајот Анализа на случаи на фемициди – убиства на жени во Република Македонија, кој укажува на состојбата на фемицидите. Дополнителен значаен и не искористен контекст, е следната ифнорамција цитирана од анализата:

Во повеќе од 80 проценти од случаите убиството се случило во заедничкиот дом или доколку била отпочната постапка за развод, во домот на родителите на жртвата. Овој факт нè носи кон заклучок дека жените во Македонија се најнебезбедни во својот дом.

И уште поспецифично, бидејќи според случајот во Мала Речица, сторителот не поседувал дозвола за огнено оружја, анализата дополнува: Најчесто користено оружје за извршување на убиството е огнено оружје – пиштол. Само во мал процент сторителите поседувале дозвола за оружје.

Мора да се потенцира дека родовобазираното насилство се јавува во различни форми – како општество ние сè уште учиме кои се тие и на кои начини се манифестираат. Јавна соба е форма на дигитално сексуално вознемиурвање и уценување, а пак случајот во Мала Речица е фемицид. За соодветно медиумско покривање на теми поврзани со родовобазирано насилство потребно е новинарско анагажирање пред сè за да се научат правилните термини, дефиниции и потоа да се искористи потенцијалот на застапување преку медиумите. Денешната форма на медиумите, не е само класична, туку сноси моќ и одговорност. Додека од една страна денешните медиуми се соочуваат со дополнителни предизвици, како високата компетитивност и лажните вести, социјалната одговорност како компонента не смее да биде oставена на страна. Во самата уредувачка политика, треба да постои отвореност и ангажираност кон поддршка на новинар(к)ите да ги унапредат своите знаења, особено кога станува збор за родовобазиранотo насилство и неговото известување. Граѓанските организации, професор(к)и и институти, креираат достапни алатки кои можат да помогнат при поддршка на новинар(к)ите, но без структурно унапредување на улогата на медиумите, тоа е само еден подвиг, а не целосната промена која е и повеќе од потребна.

Новинарите при известување за РБН треба секогаш да внимаваат да имаат доволно кредибилни информации за да ја пренесат сторијата, поткрепени со изјави од соговорници, официјални изјави од институции. Во известувањето за вакви случаи треба да се внимава да не се користат сензационалистички наслови, изјави и информации, како и да се избегнува секундарна виктимизација на жртвите. Надполнување на текстовите со истражувања и анализи, може да ја посочи јавноста на потребата од активно следење на родовобазираното насилство. Овие објави можат да содржат и охрабрувачки наратив, со корисни информации како СОС линија.

Низ оваа кратка анализа на два случаи може да се укаже на потенцијалот кој го сносат медиумските објави при јавно достапните информации во врска со родовобазираното насилство, како да се охрабрат жртвите да пријават и како потенцијалните жртви да препознаат предупредувачки знаци. Известувањето не е само пренесување на информација, туку ангажирано менување на општествениот однос, кој за жал, го нормализира насилството.

Јавно достапни ресурси за новинар(к)и:

„Водичот во терминологијата за родово базирано насилство за новинари и медиумски работници“ – Авторки: Елена Димушевска, Зурија Саит и Наташа Доковска

“Модули за зголемување на медиумската писменост за родово базирано насилство и насилство врз жените и девојките” – Авторка Марина Тунева

„Прирачник за родово сензитивно известување во медиумите“  –  Aвторки д-р Марина Тунева и Ана Аврамоска Нушкова.

Користена литература:

Representation of Gender minority Groups in Media: Serbia, Montenegro and Macedonia, 2015 . Ilić, T. R., Koteska, J. & Ljumović,
Медиумите, граѓаните и интеркултурните комуникации“ – Марина Тунева

„Оваа сторија е објавена во рамките на регионалната програма “Имплементирање на норми, менување на ставови,” финансирана од Европската Унија и имплементирана од UN Women“.