Пред речиси еден месец, српскиот таблоид Информер објави контроверзно интервју со осудениот сериски силувач Игор Милошевиќ. Интервјуто предизвика бурни реакции од јавноста и бројни феминистички протести во Белград против таблоидот. Протестите се главно организирани од неформалниот феминистички колектив Женска солидарност и продолжуваат дури и неколку недели по објавеното интервју. Милошевиќ беше повторно уапсен по неговото јавно излегување бидејќи се заканувал на новинарките на Информер. Интервјуто со Милошевиќ е сѐ уште достапно на ЈуТуб каналот на Информер и има над половина милион погледи.
На нивниот Инстаграм профил Женска солидарност пишува дека ова интервју шири страв, понижува и трауматизира жени. Колективот излезе со конкретни барања околу овој инцидент, барајќи интервјуто да се избрише и тргне од социјалните медиуми и владата да престане да дава средства од јавниот буџет на медиуми кои известуваат за насилство против жени на сензационалистички и трауматски начин. Организацијата исто така бара да се воведе регистар на силувачи и да медиумите го почитуваат професионални насоки и кодексот на новинари при известување на вакви теми. Иако овие барања сѐ уште не се исполнети од страна на српската влада, енергијата на овие протести е несомнено инспиративна и потенцијално претставува нов бран на феминистички отпор и активизам во регионот.
„Другарки, дојде време за револуција!“ рече писателката Лана Басташиќ за време на протестите. „И кога ќе кажат дека нашата револуција е само тренд од Запад, потсетете ги дека нашите жени се избориле за правото на глас пред Белгија! Пред Италија! Пред Грција! Пред Швајцарија!“
Што е всушност проблемот со ова интервју?
Целосно ги поддржувам протестите во Белград. Се надевам дека демонстрант(к)ите ќе извршат доволно притисок врз власта и медиумите за да се постигне реална промена која ќе допринесе до поголема безбедност за жените во Србија. За целите на овој напис пробав да го гледам интервјуто, но емоционално ми беше претешко да го догледам. Не очекував да имам силна емотивна реакција заради тоа што сум прилично изложена на теми поврзани со сексуално насилство, но дефинитивно чувствував гадење и се осетив уморно по гледање само десетина минути од интервјуто. Интервјуто со Милошевиќ е несомнено проблематично и крши основни кодекси на одговорно медиумско известување. Но не сметам дека e ова е очигледно, особено кога живееме во општество каде жртвите на родово засновано и сексуално насилство ретко добиваат правда и често се обвинувани што „дозволиле“ да бидат жртви. Па затоа решив во овој напис да пробам да ги опишам конкретните причини зошто ова интервју е всушност толку штетно.
Медиумот Информер кој го објави ова интервју се само-опишува како „независен дневен весник“. Но многумина сметаат дека Информер е типичен таблоид. Таблоидите најчесто ги сензационилизаат содржините кои ги обработуваат, како на пример скандалозни „вести“ за познати личности. Весници чии главен метод за известување е сензационализација не би требало воопшто да обработуваат тема која е волку сензитивна. Интервјуто со Милошевиќ не е прв случај кога Информер сензационализира сексуално насилство. Во 2020, Информер објавил графички описи за силување на 12 годишно девојче, тврдејќи дека информациите дошле од наводни протекувања од рочиштата на полицијата и обвинителството за случајот. Драган Вучичевиќ, кој е сѐ уште главниот уредник на Информер, не гледал како ова известување е проблематично.
Веројатно најпроблематичен елемент од интервјуто е форматот на прилогот: во ниеден момент не се покажува новинарката која го интервјуира Милошевиќ, туку се слуша само нејзиниот глас. Овој формат има визуелен ефект каде на Милошевиќ му е дадена целосна платформа да ги искаже сите свои ставови без никаква емпатија кон неговите жртви. Тој дури изјавува дека ако наумил да силува, ќе го направи тоа. Оваа изјава е дирекна закана за сексуално насилство, иако истата не е насочена конспецифична личност. Апсолутно е неодговорно еден медиум да објави ваква изјава без да ја контекстуализира како повикување на насилство.
Фактот што осуден силувач се чувствува безбедно да ја раскаже својата приказна и дирекно да се закани, укажува на изопачените вредности во нашето општество. Односно, колку жртви на силување и сексуално насилство јавно би проговориле за нивните искуства во интервју на голем медиум? Веројатно ниедна, бидејќи на секоја жртва на сексуално насилство ѝ е јасно дека постои голема веројатност да биде повторно виктимизирана и обвинета за тоа што ѝ се случило. Лани храбрата Ана од Кавадарци јавно зборуваше за како сексуалното вознемирување кое таа го доживеа како резултат на споделувањето на нејзиниот телефонски број и профили на социјалните медиуми во Телеграм групата „Јавна соба“ каде се споделуваа интимни слики, лични податоци и други содржини од жени и девојки без нивна согласност на илјадници (машки) членови. Иако таа доби многу поддршка по споделувањето на ова тешко искуство, таа исто така доби и негативни коментари кои ја обвинуваа за споделувањето на „провокативни слики“. Сѐ додека живееме во свет кој ги обвинува жртвите за начинот на кој се облекле или фактот што имале јавни Инстаграм профили, силувачите ќе се чувствуваат побезбедно да ги раскажат своите животни приказни отколку жртвите.
Исто така, форматот на интерјуто кој го одбрал Информер ја прави самата содржина дополнително проблематична. Првиот збор кој се појавува на екранот е „ЕКСКЛУЗИВНО“. Првата минута од интервјуто е проследена со драматична музика и најскандалозните изјави кои ги дава Милошевиќ, претставувајќи го на речиси „егзотичен“ начин, како да тој е посебен вид на човек. Со овие исечоци од интервјуто се потенцира неговата монструозност и исклучително различна психологија од повеќето луѓе: тој е претставен како чудак во циркус кој публиката треба да го гледа на воајерски начин. Патријархалните вредности и системското насилството против жени и девојки кое е предизвикано од истите се избришани преку оваа егзотизација на Милошевиќ. Односно, силувањето и сексуалното насилство не се претставуваат како системски проблеми предизвикани од култура која не обрнува внимание на согласноста и институции кои не успеваат да ги заштитат жртвите од родово базирано насилство. Наместо тоа, егзотичната монструозност на Милошевиќ ги ослободува илјадниците мажи, како оние кои членуваа во Телеграм групата „Јавна соба“, од одговорност за нивните дела и соучество во одржувањето на патријархалното општествено уредување.
Слушајќи ја неговата приказна почнав да размислувам како тој станал личноста кој е денес и на кој начин општеството во кое живееме „создало“ силувач. Милошевиќ вели дека прв пат силувал кога имал 10 години и втор пат кога имал 14 години. Какво воспитување и какво родителство создава дете кое пробува да има моќ врз жени и девојчиња на сексуален и деградирачки начин? Милошевиќ објаснува дека кога тој бил мал, неговиот татко отишол во затвор заради извршено убиство и дека никогаш повеќе не го видел. Исто така мајка му и неговиот очув биле физички насилни кон него: по кражба, неговиот очув го врзал во подрумот и го тепал со саати додека мајка му гледала. Милошевиќ опишува искуства низ кои ни едно дете не би требало да помине и истите се веројатно причината зошто и тој израснал во насилна личност. Односно, ако пробаме сериозно и критички да го анализираме тоа што го кажува Милошевиќ, можеме да заклучиме дека тој е заглавен во интергенерациски круг на насилство. Но проблемот е што интервјуто нема за цел да зборува за тој круг, туку само го користи Милошевиќ за да предизвика бурни реакции и да креира контроверзна сторија.
Милошевиќ поминал 15 години во затвор заради силување и обид за силување, но неговите убедувања се практично непроменети во однос на ова прашање. Тој вели дека ако сака да силува, ќе силува. Тогаш, мора да се запрашаме дали затворите се навистина казнено-поправни домови или единствениот ефект кој го имаат е казнување? Тој дури вели дека му било кажано да не биде насилен и да не силува, но дека никој никогаш не му објаснил зошто да не ги прави овие работи. Милошевиќ бил на слобода само три месеци од неговите 14 години што значи дека тој ја поминал скоро целата своја адолесценција позади решетки. Очигледно, барем во неговиот случај, казнувањето и затворскиот систем не функционирал.
По ова интервју се запрашав: Како момчињата и мажите стануваат силувачи? Дали би постоеле воопшто силувачи ако се користеле превентивни мерки? Што ако сите (машки) деца биле добро згрижени во нивниот ран развој? Што ако имале сексуално образование каде што просветни работници на конкретни начини би им објаснувале што е согласност и зошто силувањето претставува страшно злосторство? Што ако силувачите и насилниците пораснале во општество каде болката на жртвите од сексуално насилство е сфатена сериозно и тие не се обвинети за тоа што им се случило? Не можеме да знаеме дали сите овие мерки целосно би го превенирале сексуалното насилство, но тие несомнено би го намалиле. Во најмала рака, бројни студии покажуваат дека сексуалното образование ги намалува инцидентите на сексуално насилство и вознемирување кај младите.
Немам премногу емпатија кон Милошевиќ, особено бидејќи тој не се кае за неговите насилни дела, но сакам да разберам зошто тој станал силувач на толку рана возраст. Мораме да разбереме зошто најголемиот број насилници и силувачи се момчиња и мажи ако навистина сакаме да го искорениме сексуалното и родово базираното насилство. Верувам дека може да се прекрши овој круг на насилство, бидејќи никој не се раѓа како насилник или силувач, туку станува таква личност заради нивните околности, но и доминантните вредности во општеството. Милошевиќ не е егзотичен монструм, туку продукт на општествени сили кои поттикнуваат сексуално насилство во најголема мера врз жртви кои се жени и девојки од страна на мажи и момчиња. Така што, ова интервју треба да се разбере како симптом на насилна патријархална култура која глорифицира сексуално насилство. За жал, Милошевиќ е само еден од бројните насилници, а Информер е само еден од многу медиуми кои сензационализираат и капитализираат на општественото табу на сексуалното насилство за кликови и профит.
