Како општеството гледа на моќните жени преку приказот на Медуза

Пред 2000 години Медуза доживеа трансформација.

Уметниците во стара Грција за време на архаичиот период ја портретирале Медуза со речиси комична и одвратна фигура, со исплазен јазик, брада и испакнати очи. Нејзиниот лик, кој го сликале на глинени предмети и го резбале на погребни споменици, го оживува митот за горгоната Медуза. Таа живеела со нејзините две сестри на еден остров на крајот на светот. Трите сестри биле претставени со заби од вепар, крлушки од змеј, златни крилја и имале моќ да го претворат во камен секој кој ќе ги погледне.
Но, во цутот на класичниот период (V – IV век п.н.е.) ликот на Медуза почнува да се менува. Нејзините андрогени црти се менуваат во женствени: мустаќите се заменети со нежни образи, секачите со крупни усни. Оваа трансформацијата од гротескно до прекрасно е токму фокусот на изложбата “Опасна убавина: Медуза во Класичната уметност” (Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art) која моментално е поставена во Музејот на уметноста „Метрополитен“.
Како дел од изложбата може да се види една вазна од теракота која датира од периодот помеѓу 450 и 440 година п.н.е. Таа претставува еден од најраните примери на убавата и класична Медуза која е претставена како спокојно спие со нејзината виткана коса (која не е змии) и со пердувести крилја завиткани зад неа, наликувајќи на ангел.

Типичната коса на Медуза, претставена со змии, се појавува во подоцнежните романски толкувања, но и покрај тоа таа почесто е претставена безопасна отколку застрашувачка. На пример, на еден метален украс од кочија од I или II век имаме типична интерпретација на горгоната со две змии замотани околу нејзиното лице. ,,Тие се како аксесоар” – забележа Кики Кароглу (Kiki Karoglou), кураторката на изложбата. (Ниту една Медуза од делата на изложбата во Мет ги нема змиите како коса. Нивната појава се препишува на младиот Леонардо да Винчи кој наводно насликал толку вешта инетрпретација што го исплашил дури и татко му.)

Медуза не е единственото чудовиште чиј лик го преправиле уметниците во класичниот период. Сирените, сфингите, дури и Сцила – морското суштество кое ги убило шесте сопатници на Одисеј – сите беа разубавени на сличен начин. Според Кароглу, овој тренд потекнува од идеализирањето на луѓето во грчката уметност од тој период. Таа вели дека таа естетитка била тогаш популарна: ,,Не е точно да кажеме дека сѐ било претставено како убаво, имало и груби претстави, меѓутоа тоа не било во тренд”.

Векови подоцна, митовите почнале да се толкуваат одново од хеленистичките и романските писатели. Овидиј обидувајќи се да објасни зошто Медуза е единствената горгона претставена со змии како коса, го истражувал нејзиното потекло. Според неговото дело „Метаморфози“, кое е оригинално објавено околу VIII век, Медуза не била отсекогаш чудовиште. Таа некогаш била млада девојка со прекрасна коса која го привлекла дури и вниманието на Посејдон. Но, Посејдон ја силувал во храмот на Атина и божицата за казна ги претворила завидливите локни на младата Медуза во одвратни змии. Читајќи го ова уметниците почнале да го претставуваат ликот на Медуза значително почовеколик.

Судбината на Медуза се чини дека останува секогаш иста, независно дали нејзиниот лик е застрашувачки или привлечен, Медуза завршува обезглавена од Персеј со помошта од Атина и неговиот сјајно исполиран штит кој го користел како огледало за да избегне да ја погледне во очи. Одисеј ја зема и ја носи со себе нејзината глава со цел да му помогне да го победи главниот негативец во приказната – кралот Полидент.

Иако е убава и женствена, Медуза сепак останува еднакво опасна како нејзината оригинална монтруозна верзија. Кароглу посочува дека мнозинството хибриди (суштествата кои се половина човек – половина животно, како сирените или горгоните) во античка Грција биле жени. Таа вели: ,,Во тоа општество каде доминирале мажите, феминизирањето на чудовиштата служело за да се демонизираат жените”.

Овие женски чудовишта може да се сметаат за првите верзии на фаталната жена (femme fatale) – тропата што се појави во доцниот XVIV век кога улогата на жените во јавноста почна да расте. Во нејзиниот есеј за изложбата Кароглу пишува: ,,Женските хибриди претставуваат конфликтен поглед кон женственоста, сметајќи ја привлечна, но и опасна”. Медуза била отсекогаш најпопуларна, дури и денес е еден од најпрепознатливите хибриди.

Нејзината моќ како симбол на опасна сексуалност сѐ уште постои. Во Холивуд нејзиниот лик се има појавено во: ,,Судир на Титаните” (играна од Наталија Водијанова) и во ,,Перси Џексон и Олимпијанците: Крадецот на молња” играна од Ума Турман. И двата ликови на крајот од филмовите се убиени од Персеј.

Во 2013 Ријана беше претставена како Медуза на насловната страница од роденденското издание на Британскиот магазин GQ. ,,Ријана е лоша девојка” – напиша Хирст во интервјуто. На прашањето: ,,Во кој смисол лоша?” тој одговора: ,,Да, лошо лоша. Ако сте мајка таа претставува прав терор, зар не?”

Во фотографиите на Хирст косата на пеачката е гнездо од змии и секачите ѝ се остри како игли. Очите ѝ се закосени како на змија и во сите слики таа е комплетно или речиси гола.

,,Сексапилноста е монструозноста” – објаснува професорката Елизабет Џонсон (Elizabeth Johnston) која предава предмет за женските икони на Колеџот Монро во Њујорк. ,,Сексапилноста е тоа што е опасно. Таа е фатална жена. Ријана е убава и на тие слики има доза бестијалност, која исто така можеме да ја забележиме и во сликите од Лилит” – објаснува Елизабет реферирајќи на развратниот демон од еврејската митологија кој често се појавува во сликите од XVIV век.

Сепак стравовите отелотворени во Медуза се двострани: сексуално независната жена е опасна, но исто така и политички независната жена. Моќните жени со векови биле споредувани со Медуза, почнувајќи од Марија Антоанета сѐ до суфражетките. Џонстон предложи една вежба: ,,Изгуглај било чие име на позната жена, од Ангела Меркел до Ненси Пелози, во склоп со зборот Медуза. За сите нив ќе добиете резултати со фотошопирана слика од нивниот лик како горгона”.

Но, најпотентниот пример го имаме од претседателските избори во 2016 година, како што опишува и британската класицистка Мери Бирд (Mary Beard) во нејзината книга ,,Жените на моќ”. Лицето на Хилари Клинтон беше фотошопирано во скулптурата на Персеј и Медуза од Бенвенуто Челини, на која младиот херој го гази нејзиното тело и ја држи нејзината глава. Се разбира, Персеј беше заменет со Трамп. Овие слики завршија на промотивни материјали, се испечатија на маици, чаши за кафе и платнени торби.

Бирд пишува: ,,Потребен е момент за да се процесира колку станало прифатливо прикажувањето на родово насилство. Ако било кога сте се двоумеле дали е длабоко врежано во културата жените да се лишени од моќ, или бевте несигурни дали тоа сѐ уште се оправдува на класичен начин – погледнете го примерот со Трамп и Клинто, Персеј и Медуза, и тоа сѐ ќе ви разјасни.“

Џонстон има нејзин личен пример од овој феномен. Првата година кога работела како професорка, во раните 2000-ти, додека пазарувала во продавницата ,,Таргет” за празникот Ноќ на вештерките таа видела холографска слика која се менувала од Кралицата Елизабета во Медуза. ,,Тоа беше метафора, но и буквален пример за она што го кажувам на моите предавања, дека сите моќни жени во јавноста се претставуваат, или пак ги замислуваат како чудовишта зад нивниот физички изглед”.
Џонстон си ја купила сликата и сѐ уште ја чува во нејзината канцеларија. Холограмот можеби е модерна технологија, но пораката која ја носи е античка.

извор: Artsy