Кога личното станува теоретско: кон романот ,,Аргонаутите” на Маги Нелсон

Нелсон континуирано ја истражува флуидноста на уметничкиот исказ, па во нејзините дела имаме спој на фикција, поезија, автобиографија, уметничка критика и критичка теорија. Аргонаутите е своевиден хибрид кој не е ниту само мемоар, ниту само автофикција, а ниту пак двете заедно.

Овој роман му припаѓа на жанрот автотеорија каде писателот пишува за својот живот низ призмата на критичката теорија (во случајов феминистичка, квир и психоаналитичка теорија). Во овој тип на текстови, теоријата не се користи само за да се деконструира и фрагментира себството туку критички да се конструира едно етичко, искрено и ранливо ,,јас” кое ,,и покрај тоа што ја препознава сопствената претпоставеност (contingency) и општествената/јазичната определеност, сепак инсистира на стварноста на тоа искуство” (Clare, 2020). Личното мора да стане теоретско пред да стане политичко.

За да го постигне тој ефект, Нелсон користи кратки параграфи наместо поглавја. Кога се повикува на нечија теорија, идеја или размислување, истите ги вметнува во самиот параграф заедно со автобиографскиот текст со кој водат дијалог, а на маргините ги запишува имињата на бројните книжевници и поети, теоретичари, критичари, уметници, филозофи, психоаналитичари, па дури и детски педијатри – многуродовите мајки на нејзиното срце, како што ги нарекува – чии цитати и размислувања ги црпи од нивните книги, есеи, интервјуа, уметнички дела и предавања.

Што се однесува, пак, на содржината, романот прикажува ,,исечоци” и анегдоти од секојдневниот живот на Нелсон и нејзиниот транс-партнер Хари Доџ и предизвиците со кои се соочуваат како квир двојка, па во таа смисла, може да се чита и како љубовно писмо до Хари. (Насловот на романот доаѓа од Ролан Барт кој во една своја книга го споредува субјектот кој вели те сакам со ,,Аргонаутот кој го обновува својот брод во текот на патувањето без да му го промени името”. Задачата на љубовта и јазикот е да го обновуваат своето значење со секоја наредна употреба).

Иако настаните не се секогаш подредени хронолошки, во фокус се ставени неколку клучни периоди од нивната релација: запознавањето и вљубувањето, бракот и живеењето со синот на Хари, и раѓањето на нивниот син Иги. Оваа книга ги истражува (и предизвикува) љубовта и сексуалната желба, личната идентификација и родовиот идентитет, квир заедницата, бракот, градењето семејството, грижата, бременоста и мајчинството.

Една од омилените ,,расправии” на Нелсон и Хари, со која впрочем започнува романот, е ограничувањето или потенцијалот на јазикот. Пред да го запознае Хари, Нелсон се водела според Витгенштајновата премиса дека ,,неизреченото е содржано – неизречливо! – во изреченото” (3) или, како што вели таа, ,,овој парадокс е буквално причината зашто пишувам” (3). Меѓутоа, додека таа верува дека зборовите се доволни, Хари е убеден во спротивното. Според него, зборовите не само што ,,не се доволни, туку се и разорни кон сè она што е добро, вистинско, слободно” (4).

Нелсон почнува да ја преиспитува тврдоглавата потреба на мозокот да ги категоризира нештата, да ги именува и да им лепи етикети. Зборовите почнуваат да ја изневеруваат. Неизреченото и погрешно-изреченото висат во воздухот кога со нејзината пријателка пребаруваат која е најсоодветната заменка за Хари бидејќи таа не се осмелува да го праша иако веќе размислуваат да живеат заедно; кога треба да резервира авионски лет и хотелска соба за нив двајцата; или кога продавачот/ката ќе ја забележи ознаката за пол на кредитната картичка на Хари. Неизреченото се претвора во претпоставки, туѓ срам и (неретко) лутина. Нелсон и Хари успеваат да дојдат до некој компромис – дури и да постојат, вистинските зборови секогаш ќе бидат обоени од лицето кое ги изговара и контекстот во кој ги користи.

Кога се зборува за трансродови лица, класичниот медиумскиот наратив гласи дека тоа се индивидуи кои се родиле во погрешно тело, инсинуирајќи некаков ,,ортопедски аџилак помеѓу две фиксирани дестинации” (65). Во случајот на Хари, според овој наратив, се работи за маж заробен во тело на жена, но Хари не се има упатено никаде бидејќи едноставно не сака да се движи помеѓу (родови) бинарности. Во интервју за LitHub, зборувајќи за својата книга, Нелсон вели дека ,,трансродовото искуство ни нуди богата творечка перспектива кога размислуваме за отелотворувањето на секој од нас, за комплексните феноменолошки искуства на живеењето со/во род(овите), наместо да се фокусираме на трансродовата другост, која најчесто е поставена како надвор од нормата, патолошка и/или скриена”.

Прашањата кои ги отвара личната идентификација и родовиот идентитет ја сочинуваат с‘ржта на оваа книга. Од една страна, тоа го наметнуваат тековните општествени случувања. Нелсон и Хари ќе одлучат да се венчаат баш поради ризикот од усвојување на предлогот бр.8 на референдумот во 2008 год. во Калифорнија со кој се забранија истополовите бракови се до 2012 год. ,,Кутриот брак! Отидовме да го убиеме (неопростливо). Или да го поткрепиме (неопростливо)” (28).

Кога почнуваат да живеат заедно, со нив се вселува и синот на Хари. Мајка ѝ, сакајќи симболично да ѝ покаже дека го прифаќа нејзиното ,,племе како свое семејство” (16), ѝ поклонува шоља со фотографија од неа, Хари и син му, на која Нелсон е во седмиот месец од бременоста. ,,Никогаш немам видено нешто похетеронормативно во животов”, ѝ вели една пријателка. Нелсон е ужасната од подарокот зашто со Хари одлучно одбиваат да се поистоветат со било каква – хетеро ни оддалеку – хомонормативност.

Од маргините на романот се огласува Батлер: ,,Кога или како новите системи на сродство ги имитираат старите форми на семејни групирања и кога или како радикално ги реконтекстуализираат на начин којшто претставува преиспитување на роднинските врски?” (16). Дали субверзивната моќ на квир заедницата е доволна за да го предизвика и трансформира хетеронормативниот семеен идеал? Дали можеби таквиот подвиг ризикува да доведе до негово реидеализирање? Што станува со мејнстрим ЛГБТ+ движењето и неговите неолиберални и асимилационистички струи кои ,,фрлија добра пара да изнудат влез во две историски репресивни структури: бракот и војската” (32).

Покрај психолошката трансформација, Нелсон и Хари поминуваат низ физичка трансформација во романот. По неколку неуспешни IVF обиди, Нелсон останува бремена, а Хари почнува да прима хормонска терапија и прави мастектомија. Чувствувајќи како телото ѝ се менува, Нелсон ја вади бременоста од хетеронормативната рамка и ѝ врачува нов контекст:

,,Дали бременоста по природа е настрана доколку комплетно ја менува нормалната состојба на една индивидуа и предизвикува радикална интимност со – и радикална отуѓеност од – сопственото тело? Како може едно длабоко чудно, необично и трансформативно искуство да претставува симбол на ултимативен конформизам?” (16).

На едно макро ниво, ова е книга за меѓусебната зависност, за вкрстувањата и вмрежувања кои се дел од (со)животот, ниво кое во крајна линија, ни дозволува да ги споиме раѓањето (излегувањето од нечие тело), сексот и читањето, кои Ланг остроумно ги нарекува ,,прошетки по катчињата на туѓите умови и анатомии” (Laing, 2019).

Во Аргонаутите, Нелсон ги користи сопствените и искуствата на своите блиски за да ја разоткрие и соголи тековната култура, политичките и социјалните практики, да истражи што е тоа што толку дрчно се брани и проповеда. Целта поради која ги изложува овие искуства пред критичкото око е да ги сопостави нивната ранливост и виртуозност, цената, но истовремено и вредноста на нивната желба, грижа и слобода.

Користена литература:
Laing, O. (2020). Funny Weather: Art in an Emergency. Picador. London, UK.
Clare, R. (2020). Becoming Autotheory. Arizona Quarterly: A Journal of American Literature, Culture, and Theory, Vol. 76, Number 1, Spring 2020, pp. 85-107
Fitzgerald, A. (2015) ‘The Argonauts’: Diary, Theory, Poem, Memoir. Maggie Nelson in Conversation with Adam Fitzgerald. LitHub.