Додека пробуваме да зборуваме за системски промени, во секојдневието буквално се бориме за преживување, давејќи се во насилство и системска негрижа. Недостатокот на емпатија и разбирање придонесува кон општество кое веќе носи систем на вредности кои го нормализираат насилството и нетрпеливоста.
Нееднаквоста е поврзана со тоа како реагираме и го третираме насилството, особено она насочено кон помалку еднаквите. Го користам овој термин за да го нагласам начинот на кој се спроведува селективна правда, односно неправда. Доколку не располагаш со доволно капитал и моќ во македонското општество, концептот на правда практично не постои за тебе.
Заболените од цистична фиброза кои сѐ уште чекаат лекови, додека Благојче почина чекајќи политичарите да го исполнат ветеното, се само еден пример на оваа неправда. Потребата од пристап до медицинска грижа завршува со државна негрижа, невнимание и политичка одлука да се продолжи со корупција и игнорирање на болните.
Но проблемот со медицинската негрижа не застанува тука. Во моментов, мајките на породилно отсуство сè уште немаат добиено месечен надоместок, поради проблеми во Фондот за здравство.
Понатаму, во случајот со Јалдз Веапоска, нејзиниот лекар доби условна казна од две години. Тој сѐ уште ќе можe да се нарекува себеси доктор бидејќи не му е одземена лекарската дозвола, ниту затворена нелегалната ординација. Веапоска беше породена со царски рез во 2020 година во нелегална ординација во Струга, при што докторот Мухамед Асани и ги извади матката, јајникот и еден бубрег, без согласност ни медицинско одобрување. Тука зборуваме за системски проблем кој се провлекува со години, чие игнорирање резултираше со уште еден трагичен случај, а уште колку остануваат непријавени.
“Лошите болнички услови, немањето пристап до квалитетни услуги и грижа за сексуално и репродуктивно здравје, вклучително и за време на породилниот период, нелегалната наплата на инаку бесплатните услуги, акушерското насилство и нехуманиот однос особено кон маргинализираните се само дел од пакетот здравствена „грижа“ што го добиваат жените во Македонија”, посочува Платформата за родова еднаквост.
Како уште еден доказ за системска, односно колективна негрижа е и случајот на Пале И. од Велес. Насилникот на кого му беше одземен животот во самоодбрана, за што Пале доби ослободителна пресуда, претходно неколкупати бил осуден за кривични дела (прегазување на тинејџери, напад врз семејството на Пале итн.). И покрај кривичните пресуди, тој продолжи да работи како полициски службеник. Колку пати нашето општество ја испуштило шансата да ја заштити Пале од насилството низ кое помина?
Кога се известува за родово-базирано насилство, јавноста продолжува да се фокусира на жртвата, а многу ретко соодветно се фокусира на насилникот. Но, тоа започнува уште во чинот на пријавување со прашањата: „Кај си одела, како си била облечена“ и така натаму. Сепак, овој пат не сакам ни да го свртам фокусот кон насилниците, туку повеќе кон сите оние кои директно учествуваат во насилството со замолчување, овозможување и поддржување.
Во моментот на пријавувањето на насилството во полициските станици, полицајците прават свесна одлука кога бираат да документираат поплака наместо семејно насилство, или како во последниот случај со дивиот таксист – документираат недолично однесување наместо сексуално вознемирување. Самиот чин во кој полицијата одбира да не го третира родово-базираното насилство како такво, е моментот кога таа нивна одлука го предодредува односот што правниот систем понатаму ќе го има кон жртвата. Со овој тип на колективна негрижа тие директно придонесуваат кон двојна виктимизација. Жртвите се виктимизирани во чинот на насилство и во процесот на пријавување, а двојната виктимизација ги предодредува и начините на кои понатаму жртвата заздравува, на секое ниво.
Учеството во виктимизација од страна на полицијата е нормализирано не само со недостатокот на јавна осуда кон родово-базираното насилство, туку дополнително со лажниот систем на заштита. Како да кажеме некому оди и пријави насилство или барај одговорност од полицаецот кој одбива да те прими и те навредува, кога Внатрешната контрола на МВР реагира само ако има корист или сте јавна личност? Заклучокот останува дека самите системи на заштита се изградени погрешно и немаат намера да им служат на граѓаните не само од политичка перспектива туку и имајќи ја предвид нивата историја.
Додека се обидував да ги документирам случаите на родово-базирано насилство од изминативе неколку недели, се случија дополнителни случаи на сексуална уцена и изнуда проследени со објави на социјалните мрежи за демнење. Се чини дека колку повеќе пријавуваме, толку е помала поддршката и институционалната реакција.
Нашиот колективен однос кон насилството го рефлектира односот кој го имаме едни кон други. Тој е потпомогнат од системската нееднаквост, но таа не е единствениот виновник. Колку што е важно интерсекциски да се разберат елементите на нееднаквост, исто толку значајно е и да го разбереме индивидуалниот удел во колективната негрижа. Колективната негрижа кон помалку еднаквите, кон жртвите на родово-базирано насилство, кон лицата со попреченост, оние на медицинските листи за чекање, кон родилките, кон транслуѓето, кон Пале, Јалдз, девојките од Кичево, Гевгелија, Јавна соба…
Иако е точно дека сите ние сме резултат на нашето опкружување кое едвај преживува како функционална реалност, тоа не нè амнестира од личната одговорност која сите ние ја носиме во колективната и системската негрижа. Сите ние носиме избор кога одлучуваме како ќе реагираме и кои ќе бидат првите зборови кои ќе ги изустиме кога сме соочени со неправда. Тој избор понатаму ја овозможува праксата, а со тоа културата на релативизирање и премолчување. Но, нам ни преостанува да најдеме начин како нашите избори да се спротивстават на доминантната култура на насилство – креирајќи потенцијал за колективно реобмислување на грижата едни кон други наспроти нееднаквоста.
Ова е ужасно тешко во држава која концептот правда го има претворено во реалити шоу. Апсурдноста на постоењето во вакви услови ни создава политичка несигурност и со тоа придонесува до распаѓањето на способноста за љубов и разбирање што колку толку ни преостанала.
Безразлика, зборувам за индивидуалната одговорност која сите ја носиме во колетивната негрижа – а и со тоа парадоксално сакам да прикажам дека проблемот е, всушност, системски. Системската нееднаквост, која придонесува кон родово-базираното насилство е основана врз идејата на хиерархија, на послаб и посилен, на повеќе еднакви и помалку еднакви. Но и во таа колективна негрижа и хаос има простор за солидарност која ќе се спротистави на тие механизми. Затоа, кога критички посочуваме кон одговорноста која ја носат институциите, заедно со законите и политиката, мораме да мислиме и на нашата секојдневна одговорност како сведоци на насилство и неправда.
Денес се одржува протест против небезбедноста која ја креира полициската служба која дозволува двојна виктимзација и репродуцира насилство, за притоа соучеснички да се самоамнестира од каква било одговорност. Протестираме бидејќи вака поставените работи не нудат трансформативен простор за суштинско, политичко и општствено подобрување. Разговорите за промена запираат пред реалните и секојдневните проблеми. Дополнително, државниот апарат продолжува да поттикнува услови на маргинализација на граѓан(к)ите. Луѓето одлучуват се повеќе да се потпираат на нивните блиски заедници во потрага по солидарност и поддршка, отколку на институциите и државата.
Во нејзиниот есеј „Љубовта како практика на слободата“ (2006), бел хукс го смета изборот на љубовта како противење на доминантната култура заснована на анти-љубовта и насилство. Таа забележува дека политиката на грижа и заедништво исто така недостасува во политичкиот дискурс и ја идентификува слепата точка во егоцентричниот копнеж за промени. Тоа што нам ни преостанува е да го промениме начинот на кој ние индивидуално учестуваме во колективната грижа – тргнувајќи од секојдневието, па и со тоа до политичкото дејствување.
