Колку вреди неплатениот труд на жените?

Работа од дома, само-изолација, карантин, Корона, КОВИД – 19. Се чини овие зборови влегоа во нашиот секојдневен вокабулар, додека постојано, загрижено слушаме и читаме на темата. Не подолго од пред 3 недели, се чинеше како само вест за некоја таму болест, која се шири некаде далеку и нема да нè погоди баш нас. Во најмала рака, I didn’t see it coming! Текстов нема да биде за Корона, но ќе биде за тоа каков ефект имаа ширењето на вирусот и мерките за спречување врз мојот живот, односно врз животот на жените и за она што ме натера да размислувам повеќе од обично – невидливиот, неплатен труд на жените.

Кога се донесоа мерките за спречување на ширење на вирусот, јас веднаш почнав да ги почитувам. Бев во можност да работам од дома, мојот 3 годишен син и онака веќе една недела не одеше во градинка, а со моите родители, кои се на околу 70 годишна возраст, престанавме да си одиме на гости. За среќа, користат вајбер, па не гледаат мене и нивното внуче онлајн и не испуштаат секојдневно да кажат „Оф леле, колку пораснал!“. Нереално, нели?

Таканареченото социјално дистанцирање, одеднаш нè затвори сите дома. Пред да се случи сето ова, си имав воспоставена рутина и структура на мојот живот: носење на син ми во градинка, одење на работа и проаѓање на вечерите со него. После работна недела, доаѓаа викендите – време кога можев да си ја задоволам и другата страна на мојот живот: кафиња, ручеци и сите останати активности што подразбираат социјален живот; секако и драгоценото време што си го посветував на себе.

Понекогаш на крајот на работната недела ми се чинеше дека балансирањето на работата, домот и социјалниот живот не ми оди баш добро и обично бев преморена, сепак, оваа нованастаната Корона-ситуација е навистина едно друго ниво на функционирање и менаџирање обврски. Делумно и поради менталниот товар на неизвесноста која виси над нас, но најмногу во однос на буквалниот, физички товар и обврските кои ги наметнува грижата околу домот.

Одеднаш, неподготвена, влегов во улогата на stay-at-home mum. И во истиот тој момент ја снема слободата да се воздивне на кратко, кога барем 5 минути ќе си земев време за себе и ќе одморев. Јога? – па тоа стана мисловна именка. Ненадејно, сфатив колку е огромен товарот кога се грижиш за домот “full-time”! Mожеби звучи навистина досадно и клише, но секојдневно готвење, перење, раскревање играчки (морам да признаам дека станот во меѓувреме ми се претвори во мини игротека), дезинфекција и повременото пазарење, се многу за сечиј грб. Физичкиот и менталниот товарот се огромни, а гледајќи ги статистиките ова е секојдневието на повеќе од половината работоспособни жени во Македонија. Товарот е особено голем за самохраните родители (од кои околу 80% се самохрани мајки) каде сите овие обврски се уште поголем предизвик, земајќи го предвид и работењето од дома во оваа (кризна) ситуација. Како да му објаснам на мојот 3 годишен син дека „на мојот компјутер нема цртан и мама праќа меил“? Честопати незавршената работна задача подразбира останување доцна во ноќта, за да се доврши несработеното.

Според податоците на Заводот за статистика, само 45% од жените во земјата се активни на пазарот на труд; односно повеќе од половината од жените не ‘одат на работа’. Но, не дека не работат, баш напротив. Овие жени се грижат за домот, за своите родители или родители на своите партнери, за своите деца, за лица во семејството со попречености…Во отсуство на доволно социјални сервиси и услуги, овој товар целосно паѓа на нивниот грб. Според истражување на Реактор „најголемиот дел од граѓаните на Македонија, а особено жените, се согласуваат со тоа дека очекувањата околу извршувањето на домашните обврски се повисоки за жените отколку за мажите. Со ова се потврдува родовата улога на Македонската жена како домаќинка.“ Традиционално, поради родовите стереотипи и прецепција на родовите улоги, ваквите обврски им се „доделуваат“ на жените. Ова не само што ја отсликува родовата нееднаквост, но говори и нешто друго – половина од жените немаат сопствен приход и никаква финансиска независност, иако работат дома. Финансиската зависност пак ги прави поранливи, несамостојни во донесувањето одлуки и секако,повеќе изложени на семејно насилство.

Според Заводот за статистика, во Македонија во просек жените проаѓаат дури 2.5 часа повеќе во извршување на домашните задачи од мажите– во нормални услови. Македонија не е исклучок по ова прашање, па така во светот, жените проаѓаат помеѓу 3 до 6 часа дневно на неплатени активности додека мажите од половина час до два часа . Се разбира, ситуацијата е подобра во скандинавските земји, како Данска или Норвешка, каде жените поминуваат најмалку време во работни обврски, за разлика од Мексико каде на пример жената е заглавена и до 6 часа во домашни задачи.

ОЕЦД – Организацијата за економска соработка и развој го препознава неплатениот труд како клучна алка во развојот на општествата, а забележува дека тој постојано се изостава од економските политики, мерки и планирање, под изговорот на експертите дека е тешко да се измери и квантифицира. Но, токму тоа изоставување и несметање на неплатениот труд како вредност води кон нецелосни и несоодветни економски политики кои дополнително ја зацврстуваат родова нееднаквост и ја маргинализираат жената од мерките на вработување и други области насочени кон нејзино економско зајакнување.

Неодамна, The Guardian излезе со една статија која вели дека Корона вирусот тукушто го направи животот на жените доста потежок. Сличен став беше објавен и во The Atlantic , каде се вели дека ситуацијава е катастрофа за феминизмот. Погодете зошто? Зашто жените ќе го понесат најголемиот дел од товарот на останувањето дома, на децата кои нема да одат во градинка или во училиште и на грижата за болните.

Затоа, додека трае оваа криза, веќе да почнеме да размислуваме за следните чекори и да застапуваме политики кои ќе им помогнат на жените во менталниот и физичкиот товар кои доаѓаат во пакет со активностите на грижа. Потребно е да бараме политики кои ќе им помогнат на работоспособните жени да се вклучат во пазарот на трудот, ќе им овозможат флексибилно работно време доколку им е потребно и достоинствената плата за невидливиот труд.

Еден начин би било финансиски да се вреднува и исплати неплатениот труд. Во една своја анализа , ЕСЕ – Здружение за еманципација, солидарност и еднаквост на жените го пресметува неплатениот труд на лица (во најголема мера жени) кои се грижат за возрасно лице во семејството, неспособно да се грижи за себе. Па така, овие лица поминуваат 37 часа неделно во грижа, што е речиси еднакво на една работна недела. Тие на семејството му заштедуваат од 9.000 – 15.000 денари, колку што би чинело најмување на лице надвор од семејството.

Другиот начин е да се стремиме да создадеме општество каде родовите норми ќе се променат, а жените и мажите ќе учествуваат подеднакво во поделба на обврските. Потребно е застапување, едукација и промени во политиките на државата.

А дотогаш, за вас сите што сте дома, испијте си го она планирано кафе или чаша вино, без нималку грижа на совест. Јас ќе го сторам токму тоа. На здравје!