Вториот феминистички бран и контра-културното движење во 60тите години на минатиот век биле главните виновници за големиот пораст на утописки дела во САД во периодот кој следел, а во кои се истражувале теми како род, идентитет, сексуалност и расна припадност.

Сепак, воопшто не треба да нè чуди тоа што книжевниот жанр утопија им изгледа(л) привлечно и инспирира(л) голем број феминистички и квир писатели и писателки. Утописките и дистописките наративи делат една антрополошка димензија, односно тргнуваат од незадоволството од постоечката социо-политичка клима и го користат како појдовна точка за да понудат нови начини на постоење и живеење (Vieira, 2010, 20). Овие нови модели можат да бидат позитивни, негативни, или едноставно поинакви, со што се нагласува дека реалноста не е статична. Оттука, утопиите се далеку од само една критика на сегашноста – тие нудат нови, шпекулативни идеи за конструирање на подобра иднина (8).

Водени од премисата дека социо-политичкото е лично и личното политичко, феминистичките и квир писатели од овој период во утописките наративи откриле совршен медиум преку кој ќе можат да го искажат своето незадоволство кон дискриминаторските и неподносливи места во кои живееле. Жанрот утопија им овозможил на писатели како Семјуел Р. Делејни, Урсула Ле Гвин, Џејмс Типтри Џуниор и Џоана Рас да се спротивстават на хеторонормативното статус кво градејќи алтернативни светови и универзуми во кои ќе замислат живливи простори за оние кои се маргинализирани врз база на нивниот пол, род или сексуална ориентација и ќе шпекулираат отаде машко-женската подвоеност и општествените конструкти како што се родовиот есенцијализам и идентитетските категории со цел „да ја ослободат мислата од она што тивко го мисли и да ѝ дозволат да мисли поинаку“ (Foucault, 1985, 9).

Другоста која е отелотворена во субјектите кои ги населуваат овие нестварни места помагаат да се проблематизира Другоста која им е припишана на женските и квир субјектите во реалниот свет. На овој начин, утопиското квир тело отвора простор за нови промислувања на сексуалноста и субјективноста кои не тргнуваат од позиција на привлегиран хетеросексуален бел маж.

Космонаути и фрелки: квир телата во „Да и Гомора“

Расказот „Да и Гомора“ на Семјуел Делејни, објавен во 1966 година, е извонреден пример за утописка фикција која прикажува дистописки свет во кој се продуцираат нови родови идентитети за потребите на владејачкото тело. Овие квир тела од една страна ја зацврстуваат, а од друга ја критикуваат маргинализацијата на субјектите врз база на нивната сексуалност, копнеејќи по подобро квир место за живеење.

На почетокот на расказот, читателот се запознава со првото од двете нови квир тела во текстот – група Космонаути (Spacers) кои се на одмор од работа во вселената. Космонаутите се генетички модифицирани астронаути кои се најмени да вршат работи како „градење на резервоари со вода на Марс, програмирање на компјутери на Ганимид, [и] сервисирање на кули за испраќање сигнали на месечината“ (Delany, 2003, 107). Космонаутите се избрани уште како деца откако ќе пројават некаква сексуална аномалија и се стерилизирани пред да влезат во пубертет за да ги избегнат непосакуваните ефекти на вселенската радијација. Преку ликот на Космонаутот – андрогини субјекти налик деца чиј пол не може лесно да се утврди – Делејни воведува квир тело надвор од машко/женскиот бинарен спектар. Сепак, токму бесполовоста е причината поради која останатите ги третираат како отпадници и сексуални куриозитети. Во расказот, тие неколку пати ќе бидат избркани („Космонауту, нели мислиш дека вие… луѓе треба да си заминете?“) и отфрлени како бескорисни.

Во брилијантниот есеј „Создавање родова неволја во раната научна фантастика“, Морисон забележува дека Делејни ги креира своите Космонаути по моделот на анти-вселенските херои и го извртува хетеронормативниот идеал за „оној тип на хипер-способни, хипер-мажествени, семејно-наклонети астронаути карактеристични за 1960тите кои би ги нашле на насловната страница на ТАЈМ, вредни за најголема пофалба како храбри истражувачи“. Наместо тоа, вели таа, Делејни и другите уметници од Новиот бран (вклучувајќи го и Дејвид Боуви) ја популаризирале „тропата на лудиот астронаут со родово-квир пресврт“ кој се бори со раселеноста и осаменоста во космичкиот простор (2015, 71). „Има моменти кога едноставно мора да талкаш сам бидејќи ужасно боли да си осамен“ признава нараторот-Космонаут. Осаменоста која ја чувствуваат во вселената и маргинализацијата со која се соочуваат на Земјата се причините поради кои Космонаутите ги поминуваат деновите кога не работат одејќи од еден град во друг, каде што или пустошат или се проституираат на фрелките.

Фрелките (frelks) се второто квир тело во текстот, односно единки кои се родиле со „комплекс на сексуална дислокација во слободен пад“, педерастична перверзија која ги претвора Космонаутите во објект на нивната желба. Фрелките се исто така маргинализирани и осамени поради нивната сексуална желба, обожување и фетишизам, но истовремено тие се единствените ликови во приказната кои можат да им понудат пријателство на Космонаутите и да направат тие да се чувствуваат посакувано. Во Истанбул, нараторот запознава жена-фрелка со која влага во длабока дискусија за перверзноста која се крие позади желбата на фрелките. Фрелката се жали: „Не ги избираш своите перверзии. Ти немаш никакви перверзии. Ослободен си од целава работа. Поради тоа и те сакам, Космонауту. Мојата љубов започнува со страв од љубовта. Нели е тоа прекрасно?…Те сакам бидејќи ти не можеш да ме посакуваш. Во тоа е задоволството.“ (107-8). Во дистопискиот свет на Делејни, новите родови идентитети сè уште се робови на сопствените желби и копнежи и осудени поради овие сексуални перверзии.

Андрогиноста на Космонаутите не е отфрлена исклучиво од хетеросексуалниот свет. Напротив, интересно е тоа што другите маргинализирани групи како хомосексуалците и проститутките се исто така згрозени од сексуалноста на Космонаутите. На почетокот на расказот, Космонаутите се испречуваат пред една група геј мажи во јавно веце во Париз. Еден од нив му се приближува на нараторот: „Изгледаш како некогаш одамна да си бил маж. Но сега…“ Се насмевна. „Сега немаш ништо да ми понудиш“ (102). Во паника дека Космонаутите ќе им ја нарушат разбирачката со полицијата, геј мажот го замолува нараторот да си заминат, нарекувајќи ги „туѓинци“. Следно, групата Космонаути среќава „четириесет и три курви“ во Мараморос, како се забавуваат со морнари. Загрижени дека ќе ги избркаат мажите, една од жените повторно го замолува нараторот да си заминат, велејќи му/ѝ дека нема што да ѝ понуди. „Штета, изгледаш како некогаш одамна да си бил жена, не? А ми се допаѓаат и жени…“ (103). Се чини дека колку повеќе квир телата ја предизвикуваат и се отклонуваат од родовата подвоеност, толку повеќе се прогонувани од помалку „девијантните“ тела околу нив.

Динамиката на моќ која владее помеѓу маргинализираните заедници ни помага да објасниме зошто Космонаутите чувствуваат потреба да го потврдат и заштитат својот идентитет. Кога ќе пристигнат во Истанбул, Бо, уште еден Космонаут од групата, се присетува како минатата година фатиле двајца лажни Космонаути во Сокачето на цвеќињата – популарно собирно место за Космонаути – како ловат фрелки и ги скршиле од ќотек. Космонаутите се свесни за ограниченоста на нивните сексуални и друштвени простори, па оттаму и потребата да ја потврдат својата доминантност, особено во места во кои преовладуваат Космонаути како што е Сокачето на цвеќињата. Нивното насилно однесување може да се прочита и како пародија за постоечкото хомофобично насилство устремено кон квир луѓето. Како што вели Морисон, Космонаутите „ја разоткриваат апсурдноста на насилната родова перформативност – т.е. злосторства како резултат на квир омраза – која небаре ја крепи фиктивната родовата подвоеност и релациите на моќ, кога оние кои го извршуваат злосторството всушност го прават тоа бидејќи самите се нестабилни во границите на таа подвоеност“ (2015, 75). Парадоксот лежи во тоа што Космонаутите од една страна ја отфрлаат или надминуваат, а од друга ја потврдуваат родовата подвоеност.

Квир телата како место на отпор

Со своите „детинести, насилни замени за љубов“ (Delany, 2003, 108) и недостатокот на политичка свест, Космонаутите се далеку од идеалниот квир субјект на иднината. Родени во време на „неопуританската реакција врз сексуалното ослободување во дваесетиот век“ (108) – ослободување кое било во тек во времето во кое пишувал Делејни – тие се продукти на монструозна капиталистичка влада која ја кастрира девијантната сексуалност на својот народ во време на една експлозија на наталитет. Тие ги земаат децата „чии сексуални реакции се безнадежно ретардирани во пубертетот“ (108), биолошки ги модифицираат нивните тела и ги експлоатираат како детска работна сила за нивните вонземски задачи.

И покрај тоа, расказот сепак наговестува можен револт против „свет на генетички дизајнирано општествено раслојување“ (Colmon, 2017, 330). Владата можеби ги лансирала овие квир тела и нивните сексуални аномалии во вселената, но како паднати ангели, Космонаутите се враќаат и ја перформираат својата настраност на Земјата. „Кога Космонаутите се враќаат од вселената, тие кружат низ јавните простори во потрага по еротски размени. Додека патуваат, нараторот се надева дека ќе го ублажи вечниот копнеж по интимност, и покрај тоа што е генетски модифициран и наводно без род“ (330).

Во споредба со другите Космонаути од групата, нараторот многу често делува како да не припаѓа таму и како да не го одобрува нивното деструктивно детинесто однесување. За разлика од неговите пријатели, тој нема желба да се проституира за пари, ниту пак правењето пустош низ градот му делува особено примамливо. „Понекогаш дерењето и пустошењето не можат да ја пополнат празнината“, вели тој. Кога ја сретнува фрелката од Истанбул, нивниот дијалог ни кажува дека и двајцата чувствуваат некаква неисполнетост и се гладни за поблизок меѓучовечки контакт:

Одеднаш ја протресе главата. „Ах, што сакаш од мене?!“

„Што ќе ми дадеш? Сакам нешто.“ Реков. „Затоа дојде. Осамен сум. Можеби сакам да дознаам до каде може да оди ова. Уште не знам.“

„Ќе оди до таму до каде што сакаш да оди. Јас? Јас учам, читам, цртам, разговарам со моите пријатели… одам во театар, се загледувам во Космонаути кои ме разминуваат на улица се додека некој не ми го возврати погледот; и јас сум осамена“ (112)

Решавајќи го проблемот со една сексуална девијација, владата случајно создала нова помеѓу граѓаните кои остануваат на Земјата – фрелките и нивниот комплекс. На крајот, одлуката на фрелката да не плати за да добие сексуални услуги од нараторот може да се прочита како нејзина свесна одлука да не потклекне на искушението на забранетата еротска размена или свесност за тоа дека можеби има нешто повеќе во оваа релација помеѓу Космонаутите и фрелките, па со тоа и обид да се спротивстави и да ја пречекори нормата. Истото може да се каже и за нараторот кој одбива да ги земе парите од фрелката и наместо тоа бара „нешто твое од некаква важност за тебе“ (109).

Настраноста сè уште не е тука

Настраноста сè уште не е тука. Настраноста е идеал… кој служи за да ја замислиме иднината… Мораме да се стремиме, соочени со тоталистичкиот приказ на реалноста тука и сега, да мислиме и чувствуваме едно тогаш и таму. Некои ќе кажат дека она што ни преостанува се моменталните задоволства, но никогаш не смееме да се задоволиме со тој минамален пренос, мораме да сонуваме и да проектираме нови и подобри задоволства, поинакви начини на битствување во светот, а најпосле и нови светови (Muñoz, 2010, 14).

Кога ќе го прочитате расказот на Делејни, многу е лесно да останете рамнодушни и да си кажете, еве уште една дистописка фикција која ни потврдува дека нè чека порестриктивна и посурова иднина во поглед на човековите права и слободи. Иако Космонаутите ѝ пркосат на родовата подвоеност со својата андрогиност, сепак се маргинализирани и отфрлени поради бесполовоста. Што е уште полошо, тие се бесполови поради нивните сексуални аномалии, кадарни да произведуваат, но не и да се расплодуваат.

Па сепак, Делејни ги користи Космонаутите за да ги критикува и прикаже арбитрарноста и нестабилноста на родовите идентитети како културни конструкти кои создаваат хиерархија дури и помеѓу самите маргинализирани групи. Можеме да го читаме расказот како предупредување за тоа што може да се случи ако продолжиме да ги оценуваме луѓето според нивните сексуални преференци. Можеме и да ги земеме предвид суптилните наговестувања на писателот кон можноста за создавање на подобар, еднаков и поднослив свет. Вечниот копнеж на нараторот сигнализира дека овие квир тела се незадоволни со „моменталните задоволства“ и сонуваат за проектирање на „подобри задоволства, поинакви начини на битствување во светот, а најпосле и нови светови (Muñoz, 2010, 14).

Ова е расказ кој ја прикажува постојаната борба на квир телата со својот идентитет и желба, а универзалноста на темата ја штити самата приказна од забот на времето половина век подоцна. Ова е расказ за поврзаноста помеѓу настраноста и утопијата и нивниот потенцијал за трансформација. Нивната моќ лежи во нивната динамичност и катализаторска функција, во способноста да го реобмислат и реконструираат човештвото (Vieira, 2010). Затоа, треба да гледаме на расказот како на едно од многуте иследувања на можностите на квир телата да им пркосат на границите поставени од хетеронормативноста и да целат кон квир утопија.

Користена литература:

Colmon, C. D. (2017). Queer Afrofuturism: Utopia, Sexuality, and Desire in Samuel Delany’s “Aye, and Gomorrah” in Utopian Studies, Vol. 28, No. 2, pp. 327-346. Penn State University Press

Delany, S. R. (2003). “Aye, and Gomorrah,” in Aye, and Gomorrah and Other Stories. New York: Vintage Books

Foucault, M. (1985) The Use of Pleasure, vol. 2 of The History of Sexuality, trans. Robert Hurley. New York: Pantheon

Morrison, I. M. (2015). Making Gender Trouble in Early Queer SF: Samuel R. Delany’s ‘Aye, and Gomorrah’. Foundation Dagenham Vol. 44, Iss. 122, pp. 68-79

Muñoz, J. E. (2010). Cruising Utopia: The Then and There of Queer Futurity. New York University Press

Vieira, F. (2010). The Concept of Utopia in Claeys (ed.) The Cambridge Companion to Utopian Literature, pp. 3-28. Cambridge University Press