фотографија: Александар Дудуковиќ
Маша Сеничиќ (р. 1990) е сценаристка, писателка и новинарка од Белград. Дипломирала драматургија и магистрирала Теорија на драмски уметности и медиуми. Пишува проза и поезија и нејзините дела се објавени во зборници, антологии и списанија. Има објавено две збирки поезија: „Океан“ (2015), за која ја добива наградата „Млади Дис“, и „Повремена како викенд населба“ (2019) за која ја добива наградата „Душан Васиљев“. Маша има учествувано во различни проекти и едукативни работилници, пред се од областа на аудиовизуелната култура, како учесничка, авторка, соработничка, организаторка, модераторка и менторка, пред сѐ во областа на филмот и театарот. Како предавачка работела на различни едукативни проекти од областа на аудиовизуелната култура („Критичен камп“, „Мал филм“…)
Маша беше гостинка на овогодинешниот книжевен фестивал „Друга приказна“, а разговорот со неа го водеше нашата уредничка, Душица Лазова. За Медуза, Маша и Душица го пренесоа својот разговор во дигиталниот простор.
Да почнеме со тоа што ќе ги мапираме точките во кои се поврзуваат два твои интереси: поезијата и драматургијата. Раскажи ни зошто се одлучи да студираш драматургија и колкаво е нејзиното влијание врз твојата поезија?
Од самиот почеток, драматургијата ја сметав за применето пишување, а таквиот однос кон текстот потекнува од тоа како го доживувам сопственото творештво, односно фактот дека никогаш не го мистифицирам пишувањето или уредувањето како некаков нужно инспиративен процес. За мене поезијата не е резултат на некаков набој туку на работа, истражување и насочување на текстот, па иако делото е поттикнато од автентичен момент на чувствување, разбирање и забележување, истото не застанува тука. Уште поважно, драматургијата претставува вештина за создавање слики во туѓиот ум, што ја направи мојата поезија попрецизна, односно влијаеше на тоа да изобилува со замисливи сцени чии описи се економични, наместо симболични споредби. Се разбира, некој друг го забележал тоа – како би било можно да имам толку јасен поглед за моите книги – но звучи како да е во склад со моите идеи.
Кога ја засака поезијата и што ти се допаѓа кај неа како книжевна форма?
Ми се допаѓа слободата на формата и нејзината необременетост со граматички правила и/или синтакса. Јазикот е тука за да се изврти, менува, приспособува, истовремено да звучи и да означува – понекогаш е доволно само едно од тие две. Кога првпат се сретнав со такви поигрувања што ме збунија и воодушевија – на пример, во песните на Е. Е. Камингс, Ј. Шалго, В. Деспотов, О. Давиќ – си помислив: тука сè е можно, ме заинтересира ваквиот текстуален простор. Тоа што не знам што точно претставува тоа сè (што може да биде) ме мотивира да продолжам да работам на поезијата, не само на песните, туку на поезијата како основа за истражување на некои (можеби нови) хибридни форми.
Во повеќе интервјуа велиш дека си опседната со просторот. Твоите две поетски збирки носат топографски или географски имиња кои означуваат одреден простор. Понатаму, просторот го среќаваме и во самите песни – без разлика дали станува збор за интимен простор (куќа, стан, викендица), јавен простор (музеј, пошта, институција) или измислен простор, односно простор кој останал да живее во сеќавањата. Зошто просторот е толку важен за тебе? Дали во твоите песни просторот претставува некаков симбол или повеќе се работи за егзистенцијален факт од кој извира твојата поезија?
Да цртав малку попрецизно или да имав повеќе трпение за математика, сега ќе бев архитектка. Навистина мислам дека просторот нè дефинира на некој суштински начин, од инфраструктурата што го насочува нашето движење во урбаните средини до терасите на хотелите каде што го поминавме детството. На психолошко ниво, просторот е своевиден модел за нашите сеќавања. Просторот, значи, претставува и факт и симбол и претпоставка и наратив. Како што пишува театарската режисерка и сценографка Мета Хочевар во својата книга Простори на играта – „ништо не може да се случи без да се случи некаде“.
Твојот докторски труд ги систематизира местата на сеќавање од реалниот па сè до дигиталниот простор. Тоа ме води до моето следно прашање. Дали и каде ја гледаш иднината на поезијата во дигиталниот простор? Дали поезијата треба да претрпи промени за да се прилагоди на интернет архитектурата?
Верувам дека иманентниот ритам во хипертекстот е истото она што го одредува значењето/природата на поезијата, па за мене тие се согласуваат и се разбираат преку овој идентичен потенцијал на движење. Поезијата создадена на мрежите бара посебна дискусија и одговори на голем број проблематични прашања, но ме фасцинира брзината со која се прилагодува формата (за ова веќе постојат добри есеи – и за разносот, и за естетските и содржинските барања на поезијата на социјалните мрежи). Верувам дека е важно да се направи разлика помеѓу поезија 1) која е создадена за мрежите, на нив; 2) која едноставно се споделува онлајн; и 3) која го црпи својот поетски материјал од онтологијата на интернет или програмскиот јазик и не нужно мора да се состои од текст. Конечно, да одговорам на прашањето: поезијата не мора да се менува, но би било пожелно да преплави некои неочекувани предели. Движењето, во секој случај, останува во нејзината срж.
Следствено на тоа, дали хипер текстот може да биде поетски текст?
Може, како што тоа може да биде и скалата што го опишува влијанието на ветерот врз однесувањето на морската површина. Мислам дека е важно да се гледа на идејата за поетското како нешто што ја надминува содржината и се прелева во намерата; затоа го барам поетското, а не само поезијата во некоја канонска смисла. Поетска може да биде и врската меѓу две слики, недостатокот на каузалност, инсистирањето на сликата – а не самата слика.
Во твојата втора поетска збирка, песните се поставени во референтен однос со други текстови: од листи за купување и записи од телефонски именик до теориски дискурс, извадоци од есеи, итн. Зошто се одлучи да ги вметнеш овие текстови? Која е нивната релација со твојата интимна архива?
Делумно го одговорив ова во претходното прашање, но се работи за некаква форма на предлагање и поништување на материјал кој може да биде поетски и ситуација во која со менување на контекстот – односно со сместување на текстот во рамка на нешто што се нарекува поезија – се менува ставот и/или погледот на читателот; упатството да го гледа текстот во книгата како поезија потоа го сфаќа како предизвик, како можност.
Една мала анегдота ме принуди за второто издание на мојата книга, кое веќе некое време виси во воздухот, да подготвам текст во чија основа лежи прашањето зошто толку нè мачи потеклото на текстот? Навистина, зошто е тоа така кога тој може да се деконструира, разложи, реконтекстуализира, вткае во нова текстура? А анегдотата е: за промовирање на мојата книга Повремена како викенд населба, мојот уредник случајно извлече дел од текстот што е преземен, чиј автор не сум јас, а кој всушност претставува прекршена Бофорова скала; јас само одбрав да го сместам овој пасус во полето на поезијата. Впрочем, и тој чин не е занемарлив, т.е. како што забележува Кенет Голдсмит, „и изборот е авторство“.
Во твојата песна „викенд населби“ двапати велиш „се изморив од доследноста“. Која е цената на доследноста и слободата на недоследноста?
Овие стихови се однесуваат на уморот од доследноста што се перципира однадвор, не на внатрешниот порив да бидеме верни на себе, туку на доследноста што другите мислат дека ја препознаваат во нас. Потребата да бидеме смирени, сведени, линеарни – што доаѓа од премолчениот договор со луѓето кои сакаат да мислат дека нè познаваат, засилено од предвидливоста на нашите постапки. Уморува да се движите во дадена рамка, никогаш да не заплачете во супермаркет (ако баш таму ни се плаче), да се стремиме да станеме личност која никогаш не јаде после осум часот (и нема да го прекрши тоа ниту по цена да гладува) или е беспрекорно внимателна кон туѓите родендени. А сепак, секој пропуст во тој систем го доживуваме како мала социјална пропаст и затоа постојано се трудиме нашите чувства да ги подредиме на праволиниско однесување.
За крај, кој е следниот простор што сакаш да го истражиш?
Моментално ме окупираат две теми: ништо како простор, дупката како неисполнива форма на материја која сепак не е лишена од значење (во текстот или во светот). И пожари – грандиозни и застрашувачки, диви пожари што никнуваат над одморалиштата, метрополите, во природните паркови. Селма Асотиќ во својата одлична поетска книга Reci vatra напиша – „Пожарот нема иднина. Какво олеснување за пожарот“, додека пак еден чешки министер, по најголемиот пожар во историјата на земјата, пред два месеци изјави – „Пожарот е… изгаснат“. И навистина, може ли нешто друго да се случи со пожарот? Областа на согорување, значи, е она што имам намера да го истражам.
Фотографиите се дел од приватната архива на Маша Сеничиќ.
Избор песни од Маша во превод можете да прочитате тука и тука.
