превод: Елена Петрова и Благица Димитрова

Со децении, научниците веруваа дека постоела јасна поделба во работата кај примитивните луѓе: мажите главно ловеле, а жените собирале храна. Ваквото гледиште не е присутно само во академските кругови; честопати се користи при застапување на аргументот дека и денес мажите и жените треба да се држат до наводно „природните“ улоги консолидирани уште во раното општество.  

Новата студија ја поништува идејата дека исклучиво примитивните мажи биле ловци, а дополнително и покажува дека отсекогаш постоеле докази за тоа дека жените ловеле. Со ова истражување, научниците поместуваат клучен доказен темел на коишто научниците историски се потпираа за да извлечат заклучоци за тоа каков бил животот пред околу 200.000 години, кога Хомо сапиенс првпат се појавува како вид.

За овој период има ограничени директни докази бидејќи завршува пред околу 9.000 години, откако луѓето полека почнале да го развиваат земјоделството и раните населби. Но, отсекогаш постоеле заедници низ светот, често во области на земјите со низок и среден приход, кои живееле и сè уште живеат со лов и трагање. Заради ова, научниците ги гледаат ваквите заедници како прозорец кон минатото на човештвото, додека антрополозите и другите специјалисти, со дозвола од заедниците, живеат заедно со нив и изработуваат детални набљудувачки извештаи.

Според Роберт Кели, професор по антропологија на Универзитетот во Вајоминг и автор на повеќе познати книги и написи за општества на ловци и собирачи, генерално прифатениот консензус меѓу научниците бил дека овие извештаи претежно укажувале на тоа дека мажите ловат, а жените главно собираат, со повремени исклучоци.

Но, Кели вели дека гледиштата што тој и другите ги застапувале за типичните родови поделби околу ловот се засновале на анегдотски впечатоци од извештаите коишто ги читале, во комбинација со теренската работа на многумина. Според Кели, никој досега не ги систематизирал наодите од набљудувачките извештаи за жените коишто ловат.

И тука некаде влегуваат во приказната истражувачите од новата студија: тимот од Универзитетот во Вашингтон и Универзитетот Сиетл Пацифик. „Решивме да видиме какви податоци всушност постојат за ловот“, вели водечката истражувачка и биолошка антропологиња, Кара Вол-Шефлер.

Стари докази низ нови видици

Вол-Шефлер и нејзините соработници прочешлале записи коишто датират од далечната 1800 година до денес. И наместо да се потпираат на резимето на тие извештаи – како што честопати се случува кога научниците прават голем број вакви анализи – Вол-Шефлер вели „нашата цел беше да се вратиме на оригиналните етнографски извештаи за тие популации и да видиме што всушност било забележано за ловечките стратегии “.

Според нивните наоди – објавени во списанието PLOS One оваа недела – во 79% од општествата за кои постојат податоци, жените ловеле.

Освен тоа, според Вол-Шефлер, пленот од ловот на жените не претставувал само опортунистичко убивање на животните. Најчесто, вели таа, „ловот бил наменски. Жените имале сопствени алати и  омилено оружје. А бабите биле најспособните ловци во селото“.

Со други зборови, „најчесто културите за кои ловот бил важен дел ги обучувале девојките и жените во изработка на алати и лов“, забележува таа. Вол-Шефлер вели дека очекувала да најде докази за жени коишто ловеле, но не до овој степен. „Овој дел од историјата е ужасно потценет“, вели таа, „иако е дел од стручната литература“.

,,Импликациите од овие резултати се потенцијално огромни”, вели Кимберли Хамлин, професорка по историја на Универзитетот на Мајами во Оксфорд, Охајо, чија што област на експертиза е еволутивната наука во контекст на пошироката култура.

„Сметам дека веднаш после митот дека Бог ја направил жена од машко ребро за да му биде помошничка, митот дека мажот е ловец, а жената собирач е веројатно вториот најистраен мит што ја натурализира инфериорноста на жената“, вели Хамлин.

,,Ова ја поттикнува идејата дека мажите треба да бидат насилни и агресивни – дел од основните елементи во супата ‘токсична машкост’. Ова се користи како оправдување на деструктивните машки однесувања, вклучувајќи го и силувањето”.

Популарниот наратив за мaжот како единствениот, односно одбраниот ловец, исто така, се користи имплицитно, па дури и експлицитно, за да се застапуваат политиките кои што ја приоретизираат улогата на мажите како „природен издржувач“. Но оваа наметната улога истовремено и ги ограничува, на пример, недозволувајќи им родителско отсуство, додава Хамлин.

Хемлин тврди дека според истава логика „идејата дека жените се природно предодредени да бидат негувателки и мајки, без разлика дали сакаат или не“, често лежи во сржта на политиките кои што „ги принудуваат жените на мајчинство“ – вклучително и политиките кои го ограничуваат пристапот до абортус и контрацепција.

Па така, наодите на новата студија се „возбудливи“, заклучува Хамлин. „Навистина ќе не охрабри да доведеме во прашање многу од зацементираните идеи за тоа какви се наводно природно мажите и жените.

За научниците, ова значи промена во наративот за ловците

Во однос на тоа колку се важни за науката ваквите наоди од студијата, научниците велат дека се дел од поширок збир на докази којшто се гради со години.

Кели вели дека научниците веќе согледуваат покомплексна слика за ловот кај примитивните луѓе и покрај истрајните стереотипи во популарната култура.

Уште во средината на 1960-тите, според Кели, научниците биле сложни околу доказите дека најголемиот дел од исхраната во општествата на ловци-собирачи била со растително потекло, односно ја собрале жените. „Луѓето велеа: „Треба да го нагласиме ова и ваквите заедници да ги наречеме ‘собирачи-ловци’”.

До 1980-тите, додава Кели, многу повеќе жени станале дел од областа на антропологијата. Во споредба со нивните машки претходници, овие научнички честопати имале поолеснет пристап до жените во заедници коишто собираат храна. Како резултат, науката се здобила со мноштво нови описи на женските активности, вклучително и повеќе докази за жени кои ловат.

Па, првичната реакција на Кели за студијата на Вол-Шефлер е дека, иако организирањето и табеларното прикажување на податоците се „навистина нови и корисни“, кога станува збор за целосната слика што се добива за ловечките практики на жените, „немаше ништо посебно што ме просветли. На некој начин, веќе го знаев сето ова.“

Сепак, Кели издвои еден од наодите. Тој вели дека моменталниот општоприфатен став е дека дури и кога жените ловат по нешто, нивниот начин на лов е многу поразличен од оној на мажите. 

„Прифатениот шаблон е дека мажите со намера одат да ловат голем плен“, вели Кели. „И дека жените со намера одат да собираат растителна храна, и со намера или опортунистички ловат помал, посигурен плен“ – што би значело животни како гуштери или зајци. 

За разлика од тоа, новата студија откри дека во третина од општествата за коишто постојат податоци, жените ловат голем плен. Со други зборови, ги ловеле оние големи цицачи кои се поврзуваат со стереотипот за мажите ловци. 

„Тоа го сметам за нешто ново“, признава Кели, додавајќи дека навистина би сакал да ги види етнографиите коишто биле користени како извор. 

Вивек Венкатараман од Универзитетот Калгари е уште еден антрополог кој изразил сомневање. 

Тој нагласува дека Вол-Шефлер и нејзините колеги биле ограничени да проучуваат само општества за кои има експлицитни записи не само за ловечките практики, туку и за тоа точно кој ловел. Резултатот е дека студијата се заснова врз набљудувања на 63 групи.

„Но, се разбира, имало неколку стотици општества на ловци-собирачи“, вели Венкатараман.

Пропуштени клучни показатели

Ренди Хаас не се согласува со критичарите на студијата. Како антрополог на државниот Универзитет Вејн, Хаас забележува дека општествата што ги анализира студијата на Вол-Шефлер се добро распоредени низ цел свет. Понатаму, Хаас вели: „Повеќе податоци не секогаш значат подобар исход. Мојот впечаток е дека [доказите во студијата] се добро структурирани и висококвалитетни примероци за коишто е поверојатно дека ќе дадат веродостоен резултат, отколку поголем број на примероци со понискоквалитетни набљудувања.“

Згора на тоа, според Хаас, неговото искуство покажува како „речиси универзалното“ гледиште дека мажите се единствените ловци на голем плен може да ја искриви способноста на истражувачите да ги препознаваат спротивните податоци. Освен што се создаваат слепи точки при обидот да се разберат модерните општества на ловци-собирачи, според Хаас се чини дека ова ги навело научниците да пропуштат и многу клучни показатели и кај другиот главен извор на докази за примитивните луѓе: древните гробници и човечките остатоци и артефакти пронајдени таму.

Во 2018, Хаас бил дел од група во Перу која пронашла остатоци од човек стари 9,000 години, закопани со невообичаено многу ловечки алатки. „Само си претпоставивме дека е маж“, се сеќава. „Сите си седеа и велеа нешто во смисла: ‘Леле! Фасцинантно е. Сигурно бил одличен ловец, одличен борец. Можеби бил поглавар!’“

На Хаас не ни му падна на памет да се запраша за родот на човекот, сѐ додека по една недела не пристигна неговиот колега-специјалист за анализа на коскена структура и не им ја претстави бомбастичната проценка: остатоците се чинеа женски.

Тимот користел тогашна нова технологија во тоа поле. Стружејќи ја глеѓта на забите од гробницата, нашле протеини кои недвосмислено потврдија: овој очигледно маестрален ловец е жена. 

Вчудоневидени, Хаас и соработниците одлучиле да ги преиспитаат записите за сличните наоди низ двете Америки во последните 70 години. Од 27 гробници на луѓе со ловечки алатки, најдоа 11 случаи во кои личноста била жена. 

Извршиле статистичка анализа според која овој сооднос се поврзува со веројатноста дека меѓу 30 до 50% од луѓето закопани со ловечки алатки во древните американски гробници се жени. Со други зборови, според Хаас „ловењето на големи цицачи во овој период во двете Америки било родово неутрална активност, или барем речиси родово неутрална.“

Зошто требало толку многу време?

Зошто овие откритија не го свртија вниманието на светот порано?

Хаас вели дека во еден од извештаите за ископините што повторно го анализирале – остатоци од жена пронајдени во 1970-тите, стари 11,000 години со остар камен поставен под главата – научниците што првично го пронашле гробот целосно го занемариле сопственото откритие. 

Хаас вели: „Имаа напишано нешто во смисла: ако овој [остар камен] беше поврзан со маж, ќе си претпоставевме дека е ловечко оружје. Но, бидејќи е поврзан со жена, повеќе смисла има дека бил употребуван како кујнски алат.“ Хаас и коавторите одлучија да го прекласификуваат како ловечки алат.

Она што е уште поважно, според Хаас, е дека во сите, освен еден од случаите, тимот немал ни потреба да ги ревидира првичните заклучоци на ископувачите: тие научници веќе имаа утврдено дека остатоците што ги пронашле се жени закопани со ловечки оружја. Исто како и наодите во студијата на Вол-Шефлер, археолошките докази биле достапни за цело ова време – се криеле на виделина.

„Сите ја имаа сфатено здраво за готово оваа хипотеза дека мажот е ловец. Па, на никој не му текна да ја преиспита,“ вели Хаас. „За многумина ова не беше ни прашање што треба да се постави.“

Но, Кара Вол-Шефлер ги видела наодите на Хаас и токму тие беа она што ја натера да започне со преиспитување на модерните записи. 

Вол-Шефлер вели дека оваа случка треба да служи како потсетник зошто е толку важно да се погрижиме научната заедница да вклучува луѓе со различно потекло.

„Претпоставките што веќе ги имаме кога ги гледаме податоците навистина го обликуваат исходот“, вели таа. „Навистина се надевам дека луѓето ќе ги разгледуваат уште еднаш податоците што веќе ги имаат, за да видиме кои нови прашања може да ги поставиме.“

Извор: NPR