Митот за (не)дисциплираните девојки

„Слатки денови на дисциплина“ (“Sweet days of discipline”, New Haven, 2018) e полуавтобиографско дело на Флор Жеги (Fleur Jaeggy) во кое пишува за годините поминати во интернат за девојчиња. Делото е збир од меланхолични сеќавања за животот во Институтот Бауслер во повоената Швајцарија и опсесијата на четиринаесетгодишната нараторка да ја освои совршената нова девојка во институтот – Фредерик. Нараторката се потсетува на најранливите години од својот живот, кога далеку од своите родители, расте во атмосфера на летаргија и хипнотизирачка покорност. „Интернат е како харем,“ се потсетува кога ги опишува комплексните врски помеѓу женските ликови, затворени во простор на постојан надзор и дисциплина. Во институтот, каде идентитетот на ученичките е обликуван од ладната тишина и некажано од една страна и нареденото, од друга, нараторката портетира галерија на осамени млади девојки и нивниот копнеж за лична слобода.

„Секогаш си мислев дека можам да ги измамам, дека нивната моќ е привремена“ е идејата на раскажувачката – непослушната девојка. Неуморните обиди да го прелаже авторитетот и неуспехот да креира генеричен лик на покорна ученичка ја прават недисциплираната девојка во институтот. Учи француски, германски и култура, но, како што нагласува таа, воопшто не учи; омилен дел од денот и се утринските прошетки во природа барајќи самотија додека му завидува на светот.

„Послушноста и дисциплината го диктираа темпотото во Институтот Бауслер. Од ден на ден, Фредерик даваше добар пример. Расеани, некоја од нас можеби ќе заборавеше да ја поздрави директорката кога ќе се разминевме со неа во ходникот. Дури и во авторитарен режим некому е дозволено да се изгуби во мислите. Фредерик, која се чинеше дека постојано се губи во мислите, ниту еднаш не пропушти да ја поздрави директорката. ”

Како контраст на ликот на раскажувачката, недисциплираната девојка, (воедно и нејзин копнеж) се појавува ликот на Фредерик: девојка толку совршена што пред нејзината елеганција, послушност и самодисциплина трепери дури и самиот авторитет во интернатот. Оваа надчовечка дисциплина ја опседнува недисциплираната девојка. Ја набљудува, проучува и ја имитира како начин да се дисциплинира самата себе, да биде Фредерик, но и да ја освои. Откако ќе ја запознае подобро ќе открие дека нејзината дисциплина е фасада. Всушност, храбрите и слободоумни идеи и тајни што се кријат под совршената персона ја прават интригантна. Кога Фредерик ќе каже дека идеите се сила, таа мисли на одреден отпор против авторитетот и обид да го зачува своето себство.

„Во училиште – иако мислам дека веќе се подразбира – таа беше најдобра во сè. Таа веќе знаеше сè, од генерациите што доаѓаа пред неа. Таа имаше нешто што другите го немаа; сè што можев да сторам е да го оправдам нејзиниот талент како подарок пренесен од мртвите “.

Овој цитат го потврдува стравот од добрите, послушни девојки. Се работи за веќе добро позната нарација што сме ја научиле од филмовите и книжевноста (па, и во нашата култура кога ќе се каже: „многу арно не е на арно“), а тоа е дека под маската на дисциплираната девојка секогаш се крие нешто мрачно и непознато, нешто изопачено, дури и нечовечко. Загадочно „нешто“ кое го препознаваме во музиката и текстовите на Лана дел Реј (Lana Del Rey) или Били Ајлиш (Billie Eilish). Во последните неколку години тие го даваат својот глас на „лошите девојки“ кои во филмот и во книжевноста завршуваат неславно или умираат. Кога тие пеат: „I’m that bad type“ или „I’m the board, the lightning, the thunder, kind of girl who’s gonna make you wonder“ ја преземаат контролата и создаваат своја нарација за себе. Албумот „Born to Die“ предизвика контроверзност кога Лана Дел Реј ја опеваше „изопачената Лолита“ – убава, млада, но опасна и хаотична. Преку нивната музика, Лана Дел Реј и Били Ајлиш, ги потврдуваат најголемите стравови на културата: девојките можат да бидат нестабилни и непредвидливи и во секој момент да ја вознемират патријахалната средина.

Впрочем, нивните стихови се одмазда. Особено ако се земе предвид текстот на Мунира Мун Чаранија (Munira Moon Charania) која истражувајќи ја реториката на идентитетот и дисциплината во училиштата за девојки, почнувајќи од самите брошури на институциите со слики од девојчиња облечени во кратки здолништа и високи чорапи, ќе го опише адолесценското тело како хиперсимболичен палимстест на западното општеството: приватно посакувано, а јавно игнорирано, тело хиперсензитивно на кое му се придава хипербезначајнoст. Иако во нашите простори не постојат интернати за девојчиња, сепак уште од најрана возраст се инсистира да се „стави детето на своето место,“ и на неговото тело да се испишат траумите и лудоста на малограѓанската средина, најчесто преку будење срам и зазор од себе. Па така, една од наредбите со кои се врши дисциплинирање од авторитетите кон девојките е: „не се однесувај како машко“ или „не биди девојче“ кон момчињата.

Заедничкото кај недисциплираната девојка, нараторката, и дисциплираната, Фредерик, е актот на имитацијата. Ако „казнуваната“ ја имитира „наградуваната“ и „признаената“ за да стекне чувство на вредност, послушната девојка, Фредерик, го имитира авторитетот. И на овој начин, совршената девојка со мрачна тајна го задава последниот удар на режимот, затоа што нејзината имитација не е ласкање, туку цинично криење и систем да се зачува личната слобода. Организираноста и дисциплината на Фредерик се заговор, систем да се прележе авторитетот:
„Таа беше организирана, Фредерике, таа беше опсесивно уредна, како нејзините книги за вежби, како нејзиниот ракопис, како нејзините плакари. Бев убедена дека тоа ѝ е стратегија за да не привлекува внимание, да се крие, да не се меша со другите или едноставно да се држи на дистанца.“

Ако митот за совршено дисциплираната девојка е лага, односно совршена девојка не постои, тогаш кој ја измислил? Чија измислица е Фредерик? Најверојатно е да се претпостави дека таа доаѓа од фантазијата на авторитетите, а подоцна и од фантазијата на пазарот, односно, совршената и дисциплираната девојка како рекламен материјал кој продава преку предизвикување завист кај недисциплираните/несовршените.

Па така, ова дело целосно го испитува митот за (не)дисциплинираната девојки и потрврдува дека во целата оваа размена на лаги, најлажна е покороноста на дисциплираната девојка.