Во нејзината нова книга „Моето тело“¹ супермоделката, претприемачка, активистка, актерка, а сега и писателка, Емили Ратајковски, умешно пишува за многу теми, што е тешко да се избере која е најважната. „Моето тело“ е внимателно напишан мемоар во формат на колекција на лични есеи, во кој Ратајковски ја анализира врската со сопственото тело во рамките на модната индустрија, патријатхатот, сексуалните напади, работните услови на манекенките и инфлуенсер(к)ите, современиот капиталазам, но и начинот на кој Ратајковски го искусува светот како жена која е перцепирана како особено убава и посакувана – а која истовремено е феминистка. Иако книгата е веќе на бестселер листи, сепак „Моето тело“ има добиено измешани критики и мора да се напомене дека дел од критичарките (до сега не сум нашла критика напишана од маж) имаат имплицитен проблем токму со фактот што Ратајковски пишува свесно за сопствената убавина и сексизмот кој таа го искусува заради тоа. 

Уште од првиот есеј од книгата “Beauty Lessons” („Лекции по убавина“), Ратајковски пишува како таа била перцепирана како убава девојка и какви ефекти – позитивни и негативни – тоа имало врз нејзиниот иденитет. Ратајковски пишува: „Од рана возраст знаев дека немав направено ништо за да ја заслужам мојата убавина, исто како што мојот дедо ѝ имаше кажано на мајка ми [во врска со нејзината убавина]. Дали тоа, тогаш, значеше дека мојата убавина беше нешто што ми го даде мајка ми?“ (14) Во рецензијата на „Моето тело“ објавена на The Guardian – која е во најголем дел позитивна – Бека Ротфелд со право ја критикува Ратајковски за тоа што таа зборува за сопствената убавина како нешто природно дадено, а не нешто во кое таа самата има инвестирано пари, труд и време. Односно, иако може да кажеме дека Ратајковски е „природно“ убава, нејзината убавина во рамките на моделството е производ на трудот кој таа го вложува во нејзината професија, почнувајќи од одржување на нејзиното тело, до шминкањето и стајлинот, сѐ до трудот и вештините вложени во нејзините фотосесии.

Иако критиката на Ротфелд држи вода и треба да се земе предвид, сепак, начинот на кој Ратајковски пишува за својата убавина е необичен и едноствно не е нешто на што сме навикнати да го читаме, особено не од моделка која е позната по својот надворешен изглед. Додека ја читав книгата, повремено чувствував одреден степен на љубомора, но дури почесто се чувствував како Ратајковски да се фали секој пат кога ќе ја спомне својата убавина. Сепак, тоа би било површна интерпретација на оваа критички настроена книга. Всушност, читајќи ја книгата сфатив дека постои табу во тоа една жена да знае дека е убава и посакувана, без самото истакнување на оваа реалност да биде автоматски интерпретирано како „фалење“. Во поп културата и партијархалната матрица, женската убавина е често претставена како нешто што треба да ѝ биде соопштено на жената од страна на маж или нејзиното опкружување, но скоро никогаш нешто што една жена едноставно го знае за себе. Ако убавата жена е свесна за својата убавина или пак се грижи премногу за својот изглед, тогаш таа е перцепирана како суетна и, на некој начин, помалку убава. Можеби најдобар пример за овој феномен е познатата песна „What makes you beautiful“ (Што те прави убава) на бои бендот One Direction каде што рефренот е следниот: 

You don’t know, oh-oh

You don’t know you’re beautiful, oh-oh

That’s what makes you beautiful

Во превод: „Ти не знаеш дека си убава/ токму тоа те прави убава“. Посакуваната девојка во песната му е убава на нараторот токму поради нејзината несвесност за нејзината убавина. Што ако таа би била свесна за нејзиниот изглед? Дали тоа би ја направило непривлечна во очите на нараторот? Иако, во повеќе наврати во книгата, Ратајковски се сомнева дали таа е „навистина убава“, таа несомнено претставува нешто комплетно различно од идеалот на несвесно убавата девојка на One Direction. 

Свесни или несвесни за нивната убавина, често жените кои општеството ги перцепира како исклучително убави или посакувани се соочуваат со специфичен вид на сексизам, за кој ретко вистински се дискутира. Познатата македонска манекенка Катарина Ивановска делумно зборуваше за овој вид на сексизам во последното издание на ПичПрич, феминистичка иницијатива која ја промовира женската усна историја. Ивановска рече: „Убавите жени сме по дифолт глупави, паметните жени сме по дифолт грди.“ Како убава жена која истовремено сака да би сериозно сфатена како лево ориентирана политичка активстка и писателка, Ратајковски дури признава дека и таа има интернализирана мизогинија по ова прашање во есејот „Bc Hello Halle Berry“ кога таа го чита мемоарот на актерката Деми Мур, пишувајќи: 

Ја осудив Деми пред да ја прочитам нејзината книга. Ја перцепирав како секси и не многу повеќе од тоа. Ти од сите луѓе. Ти која само што си го постираше газот на Инстаграм и имаш дрскост да се жалиш дека светот не те сфаќа сериозно? Каква е*ана лицемерка. Сакав да можам да ја имам мојата Инстаграм тезга, продавајќи бикини и што било друго, и истовремено да бидам почитувана за моите идеи и политички ставови, сѐ друго освен моето тело. (…) Ѝ пишав порака на другарка ми Џесика: ‘Фак, дури и јас имам интернализирана мизогинија.’“ (88-9) 

Ратајковски е многу искрена во овој есеј за начинот на кој таа понекогаш се гледа себе си преку општествената призма која ги осудува убавите жени за тоа што се убави. Ако една жена е убава, таа не може да биде ништо повеќе од објект и апсолутно не може да биде сфатена сериозно на професионално ниво. Во истиот есеј, Ратајковски пишува дека кога почнала да глуми, нејзиниот агент ѝ рекол дека мора да се „направи грда“ ако сака да биде сфатена сериозно како актерка. Таа го споредува ова искуство со фамозно убавата актерка Хали Бери, пишувајќи: „Хали Бери беше секси, си помислив, но таа дури успеа да земе Оскар кога се направи грда, во Monster’s Ball“ (93). Преку овој и два други примери, Ратајковски имплицитно заклучува дека во сегашната општествена матрица, убавите жени се сфатени сериозно само ако се оградат од својата убавина (и сексуалност). 

Дали можеби критичарките кои негативно ја оцениле оваа книга всушност придонесуваат токму кон овој вид на сексизам? Моли Јанг, критичарката која пишува за New York Times, ја нарекува книгата на Ратајковски „сериозна, лична, репетитивна и кратковидна“. Насловот на рецензијата на Јанг е „Во свет кој експлоатира жени, Емили Ратајковски се експлоатира себеси. Дали е тоа подобро?“ Не сум сигурна како некој може да се експлоатира сам себе, кога експлоатацијата по дефиниција е економска релација во која работодавецот ги зема придобивките од вишокот вредност која ја создава работникот преку неговиот труд – нешто што се случува во практично секое професионално поле во капиталистичката економија. Но, освен нелогичноста на насловот на Јанг, таа не ги сфаќа сериозно темите кои Ратајковски ги опфаќа, особено околу сексизмот кој го искусуваат убавите жени, пишувајќи го следното за горе-дискутираниот есеј: 

Насловот на есејот произлегува од цитатот на Хали Бери: „Мојот изглед не ме поштеди ниту една тешкотија“. Се кладам дека милиони непривлечни луѓе не би се согласиле. 

Ратајковски во ни еден момент не пишува дека на „грдите“ жени им е полесно, туку едноставно зборува за специфичниот вид на сексизам кој имал негативни ефекти врз нејзе и кој апсолутно има ефект врз милиони жени кои се перцепирани како особено убави во општеството. Во книгата, Ратајковски исто така пишува за повеќе лични искуства со силување и сексуално вознемирување, кои произлегле токму од нејзината перцепирана привлечност и посакуваност, како и нејзината професија каде таа, како работничка (особено на почетокот на кариерата), често се наоѓала во подредена позиција. Со нејзината критика, Јанг практично ѝ вели на Ратајковски да заќути и да не се жали бидејќи на „грдите“ жени им е далеку потешко. Слична рецензија има објавено Софи Гилберт за The Atlantic во која таа го пишува следниот параграф: 

Се чини дека е немилосрдно да се истакне дека таа прави лажна дихотомија – дека има опции помеѓу размена на слики од неа за бесплатен одмор и гладување на улица. Но, тоа не е поентата. Прашањето што постојано ми беше во глава додека читав беше дека Ратајковски толку јасно сака да има сè: комплетна контрола врз продажбата на нејзиниот имиџ; моќ; пари, да; но и пофалби што е повеќе од објект, што може луцидно да каже колку претрпела поради токсичниот систем – и сè уште страда поради нејзиното тековно учество. Како што велат, таа бара премногу. 

Но зошто Ратајковски „бара премногу“? Дали Ратајковски и други моделки не заслужуваат да се безбедни на работното место? Дали пак проблемот на Гилберт е тоа што Ратајковски не е објект или тоа што таа воопшто се осмелила да пишува на оваа тема? Дали критиката на модната индустрија на Ратајковски би била валидна само ако таа престане да биде манекенка? Дали ако Ратајковски стане „грда“ и се огради од својата убавина и сексуалност, конечно би била сфатена сериозно? 

Како многу книги, „Моето тело“ не е совршена книга, но е апсолутно фасцинантна колекција на есеи преку која Ратајковски длабоко ја анализира својата убавина, својата кариера и матриците преку кои општеството ја слави, но и осудува. Преку „Моето тело“, работата на манекенките се демистифицира, побивајќи ја претпоставката дека е „лесна“ и „гламурозна“, туку професионално поле во кое манекенките се често екплоатирани и мети на сексуално вознемирување. „Моето тело“ треба да се чита критички, но и емпатично, без да заборавиме дека Ратајковски и остананите манекенки и модели  не се објекти, туку луѓе и работници/чки кои искусуваат специфични проблеми наметнати од патријархатот и капитализмот. Проблеми кои дефинитивно заслужуваат да бидат слушнати. 

¹ Ratajkowski, Emily. My Body. New York, Metropolitan Books/Henry Holt and Company, 2021.

Овој текст е напишан во рамки на грантот еобезбеден од страна на Балканската фондација за демократија, проект на Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави и Норвешкото Министерство за надворешни работи.

Мислењата изразени во овој текст не ги одразуваат секогаш мислењата на Норвешкото Министерство за надворешни работи, Балканската фондација за демократија, Германскиот Маршалов фонд на Соединети Американски Држави или на нивните партнери.