Едни од најчесто наметнатите цели и општествени очекувања со кои, првенствено на семејно ниво, а потоа и општествено, се соочува речиси секоја млада жена, е идејата за брак и создавање потомство. Заедничка одлика на секое хетеронормативно и патријархално општество, без разлика на етничката и културна позадина, е очекување од женските деца во семејството без исклучок да бидат мајки. Тоа очекување суптилно се провејува уште од најмали нозе, преку родовите стереотипи стандардни за родителското воспитување и најчестите детски игри.

Кога една жена ќе го отфрли концептот на мајчинство како улога во која се гледа во иднина, често се соочува со етикетирања и осуда од најблиската околина. Девојките и жените, нееднакво и непропорционално со своите машки врсници, се стигматизирани и табуизирани поради немањето желба за создавање потомство. Недостатокот на т.н. мајчински инстинкт во очите на традиционално ориентираната општествена средина ја доведува до прашање нашата вредност и  „женскост“ (што е автоматски дискриминирачки кон транс жените), но и како личности со способност за емпатија и одговорност. Тие жени и девојки се дефинирани како себични, ладни и неемотивни. Додека двата одговори на личната дилема околу репродукцијата се потполно валиден индивидуален избор, само негативниот се дочекува со инфантилизација и очекување со тек на време неизбежно да се промени мислењето и, ако не е доволно доцна, да дојде до каење за одлуката.

Постојат цел спектар на валидни причини поради кои една девојка или жена може да е скептична и да не се чувствува подготвена за раѓање и родителство на долг рок или воопшто во животот – од стравот од бројните здравствени ризици на бременоста сама по себе и/или лошите акушерски услови (акушерско насилство) во државава, егзистенцијални дилеми околу условите во кое би донела нов живот (невработеност, недоволни финансиски средства, но и глобалната состојба на пандемиска и климатска неизвесност), до трауматски искуства во улога на ќерка со сопствените родители и немање соодветен пример за здраво родителство. За жал, традиционалните вредности на нашето општество ги инвалидираат сите овие причини – иако истите не е ни потребно една девојка или жена да ги приложува никому, туку нејзината желба е сосема доволен фактор во оваа клучна одлука за сопственото тело.

Лингвистичката родова несензитивност кон жените без деца

Низ јазикот, заедно со дијалектите и идиолектите кои ги опфаќа, како основно средство за комуникација – можеме непосредно да ги согледаме проблемите и предрасудите вкоренети во едно општество. Па така, во нашиот разговорен јазик имаме широка палета на дискриминирачки термини кои се користат за жена која нема родено: јалова, безродна, бездетна, неротка. Во македонското народно творештво, кое ги отсликува патријархалните вредности на едни изминати времиња, но и во секојдневието – сите овие епитети се користат во дерогативен или во најмала рака сожалувачки контекст кон жената, нејзиното здравје, вредност и комплетност. Во склоп на овие навредливи калапи во кои се ставаат жените без деца е и т.н. „стара мома со мачки“ – модерен стереотип за жени во зрели години надвор од хетеронормативните семејни рамки кои се посветуваат на љубовта кон домашните животни.

Од друга страна, сè уште ниту лингвистички не се препознава разликата помеѓу епитетите childless (личност без деца) и childfree (личност која нема деца по свој избор), што е суптилен показател за игнорирањето на личниот избор како клучен фактор во репродуктивниот процес, особено мајчинството.

Ваквиот родово несензитивен речник е само уште еден показател за потребата од популаризирање на женскиот глас во областа на јазикот и пишаниот збор. Пренесувањето на женските искуства од женска перспектива во медиумите и литературата е клучно во неутрализирање на конзервативните ставови во врска со телесната автономија.

Стапките на наталитетот како националистичко-патријархален аргумент

Гореспоменатите поенти и искуства со негативни сентименти и предрасуди главно произлегуваат од личното и анегдоталното, за кои сепак ние жените немаме луксуз целосно да ги одвоиме од политичкото. Критично прашање на кое македонската и светската јавност често се навраќа е она за намалените стапки на наталитет и наводниот драматичен причинско-последичен след од истиот. Главен виновник е, секако, еманципацијата на жените и унапредувањето на нашите права и слободи. Особено заканувачки тон се провејува во бројните несензитивни кампањи за проширување на семејството со кои конзервативните политичари и влади го перпетуираат овој националистички и патријархален наратив, а кои не се страни во државава и регионов во последниве две децении. Пример за тоа се интензивните медиумски кампањи на поранешната влада на ВМРО-ДПМНЕ за многудетно семејство и демонизирање на абортусот во Македонија, кои кулминираа со донесувањето на рестриктивниот Закон за абортус во 2013. Денес, овој наратив во сличен облик го пресликува демохристијанската влада во Србија.

Важно е да се сфати дека интересите, вредностите и проширувањето на ниту еден колектив (семејство, етничка/верска заедница, нација) не смее да биде над личната волја и одлука на жената во врска со репродуктивната функција на своето тело. Раѓањето не е обврска и ниту една жена не должи нови членови на нејзината заедница.

Репродуктивниот избор како право на секоја жена и приоритет во интерсекционалната феминистичка борба

Како и во секоја дискусија за женски права, најподмолната стратегија на патријархатот е онаа да ги подели и сврти жените со различни искуства и цели едни против други. Во случајов, жените кои по свој избор одлучуваат да не раѓаат и/или имаат прекинато несакана бременост се претставуваат како бесчувствителни и неблагодарни во споредба со оние кои се борат со неплодност, бидејќи се неволни да ја искористат можноста која вторите ја немаат. Искористувајќи ја ранливоста и предизвиците со кои се соочува втората група, патријархалното општество се стреми да им наштети и да ги лиши од овој избор сите жени.

Уште една лажна дихотомија која создава неоснована поделба меѓу жените и нивно ставање во калап, е онаа на кариерно ориентирани наспроти домаќинки кои се посветени на мајчинството. Во реалноста, како што една амбициозна и деловно успешна жена може во исто време да биде и одлична мајка посветена на своето дете/деца, така и сите жени кои немаат деца не мора да се натпросечно амбициозни и фокусирани на кариерата. Немањето потомство не е неуспех или празнина која треба да се компензира со исклучителни достигнувања во професионалната сфера за да се биде валидна како член на општеството.

Исто така, опцијата да не се пронаоѓаш во бременоста и биолошкото родителство не смее да се набљудува како тренд или привилегија резервирана за успешни, бели жени од средната класа во развиените западни земји – туку основно човеково право кое спаѓа во телесната автономија на секоја индивидуа со репродуктивен систем кој овозможува бременост. Затоа е важно во склоп на темава да ги имаме предвид искуствата на сите жени без деца – жени од секаква финансиска позадина, боја на кожа, етничка и верска позадина, жените со попреченост, како и транс жените и транс мажите.

На оваа потреба укажува и Мона Елтахауи, египетска новинарка и феминистка која фокусот на својот долгогодишен активизам го става на женските права и патријархалните вредности во рамките на арапскиот свет. Во својот есеј “Unmothering” („Немајчинство“), таа го раскажува своето искуство како прогресивна и независна жена која ја прекинува традицијата на многудетни семејства низ генерации на нејзини женски претци – нешто што во таа средина сè уште во голема мера се смета за табу. Својата одлука да нема деца практично ја донела во тинејџерските години, по тешко детство и миграции со семејството, ветувајќи си дека никогаш нема да се доведе во безизлезна ситуација – а, за разлика од бракот, мајчинството е најодговорната животна улога од која е невозможно да се излезе. Денес, кога на своја 53 годишна возраст е веќе од другата страна на фамозното „ќе се премислиш/покаеш“, Елтахауи потврдува дека не се кае за својата одлука и порачува дека е среќна со истата, охрабрувајќи други жени кои никогаш не го слушнале гласно тој сентимент. Како прва жена во поширокото семејство без деца, таа се надева дека со својот начин на живот служи како бунтовен пример и отвара простор за избор и алтернатива на идните генерации нејзини женски роднини, но и на останатите млади жени – кои на некој начин сепак ги смета за нејзини потомци. “Ќе те научев да пркосиш на сè што би те учела”, порачува таа во својата емотивна кратка песна “To My Unborn Daughter” („За мојата неродена ќерка“).

Дестигматизацијата на одлуката да се нема деца е неминовен дел од борбата за женско ослободување. Важно е да се нагласи дека постои единствен клучен фактор кој ја претвора бременоста од здравствена состојба на телото, во среќен, исполнет и специјален период од животот на жената – а тоа е присуството на недвосмислена волја и согласност кај неа. Додека можноста за (посакувана) бременост и мајчинство е дефинитивно женска супермоќ, таа не е неопходна за жената да биде доволна и целосна како личност, а како таква и признаена со сите свои права во општеството. Во моментот кога почитта и заштитата на жените во општеството се претставува како потребна бидејќи создаваат живот, таа станува условна. Ние веќе имаме еден живот – нашиот сопствен, и заслужуваме почит и безбедност првенствено на база на истиот – а не поради биолошкиот потенцијал да донесеме нов(и) на овој свет.

Користена литература: Essay: Unmothering, Feminist Giant – Mona Eltahawy