Eден пријатен априлски ден оваа година, додека фаќавме малку сонце кај Фонтана парк, пред две другарки признав на глас дека сум доста уплашена од наближувањето на 30ката. И не само тоа. Признав на глас и дека сите оние смешни „30 нешта што секоја жена мора да ги направи пред 30“ статии на женските магазини ми имаат направено сериозен мајндфак. Самата идеја дека овој момент треба да претставува некој значителен пресврт, или премин од еден во друг животен стадиум, ми направи непотребен притисок, паника и грижа. 

Имено, без стабилна работа и врска, дизајнерска ташна, заштеда, живеење во странство, трчање маратон, пливање без облека, ноќна и дневна козметичка рутина, и ред други нешта, едноставно е невозможно да се наполнат 30 години. Како што наближуваше мојот роденден, забележав дека сè повеќе размислувам за својата возраст, дека проверувам дали ми се појавила некоја брчка, и она најлошото: анализирам и се сомневам во сопствените одлуки и избори и местото каде што се наоѓам во моментов. Често пробував да се ставам во чевлите на некоја моја мината верзија и да сфатам дали таа би била горда на мене. Често, можеби пречесто, размислував за изминатава декада, која во најмала рака беше емотивен ролеркостер. Можеби очекував дека со наближувањето на 30тата, емотивниот ролеркостер ќе успори. Можеби очекував дека повеќе ќе се познавам себеси, ќе правам позрели одлуки, ќе бидам посталожена, посамоуверена, поуспешна… Во име на тие очекувања, изминава година „работев на себе“. Сакав да стигнам до некоја моја нова, подобрена верзија. Некоја верзија која задоволно, гламурозно и стабилно ќе влезе во фамозната 30ка. 

Пред неколку години, една блиска личност ми кажа „да се биде во 30тите е како конечно да си ги заслужила крилјата“. Тоа во најмала рака звучеше прекрасно. И навистина работев да ги заслужам тие крилја. Денес, на мојот 30ти роденден, морам да се соочам со фактот дека крилјата доста ми натежнаа. 

Отсекогаш сум била екстремно емотивна и ужасно резервирана личност. Тоа е лоша комбинација. Гневот и стресот од кога памтам за себе го имам изразувано на начини кои се нездрави за мене: тикови, алергии и плачење. Речиси никогаш конфликти. Мислам дека ова е случајот со многу жени, зашто сме социјализирани на таков начин. Не знам, но претпоставувам, дека се потребни многу, многу часови терапија за да се воспостават нови матрици – особено кога голем дел од стресот и траумите се колективни, а не индивидуални. Доволно иронично, токму во годината кога почнав да посетувам психолог и кога почувствував дека веќе затворам некои процеси, ми се случи остро влошување на менталното здравје. 

Кога добив паничен напад за првпат, не можев да поверувам дека чувството е толку страшно. Во теорија знаев што е паничен напад. Но забрзаното срцебиење, недостатокот на воздух, деперсонализацијата и дереализацијата, односно губењето на контакт со реалноста, нештата и луѓето околу тебе, е толку обземачка, што во моментот кога ти се случува, немаш опција да ја рационализираш состојбата. Барем јас немам. Знам дека многу луѓе се соочуваат со истиот проблем, но нема ниедна сила на светот која во тие моменти ќе ми помогне да не се чувствувам како да сум комплетно сама на планетава. Паничниот напад доаѓа и доста брзо поминува, но стравот од неговото повторување останува долго потоа. Стравот од паничен напад е паразлизирачки и оневозможува секојдневно фунционирање. Од личност која трчала наоколу 24/7, некој период едвај станував од кревет. Ефикасното работење ми стана мисловна именка. Задоволството и среќата која ми ги носеа музиката, пријателите и социјалниот живот, се замени со потреба од тишина, а тишината на моменти знае да е прегласна. Почнав да се сомневам во себеси и да се чувствувам небезбедно во сопственото тело. Преку ноќ, сè стана нестабилно, страшно и непознато. Отсекогаш сум се противела на „хемија“, но во обидот да си помогнам почнав терапија и од таков вид, сè уште со став дека тоа е далеку од трајно решение. Се соочив и со фактот дека имам интернализирана стигма. Едноставно, пиењето седатив не можев никако да го вклопам со идејата што ја имав себеси. 

Менталното здравје е доста популарна тема, но мојот впечаток е дека луѓето сакаат да зборуваат за истата до одреден степен. Степенот на безбедност. Кога секој ден на прашањето „како си“ почнуваш да одговараш искрено, забележуваш дека луѓето околу тебе мислат дека преувеличуваш, па пробуваат да те поправат, разубедат, развеселат, да ти зборуваат за автосугестија. 

Сакам да верувам во автосугестија. Според советот на една другарка почнав да водам дневник на емоции, наутро и навечер, во обид да ги идентификувам моите тригери. Една вечер, кога веќе ми беше преку глава од самата себе и развлечените пижами, во дневникот запишав „доста е, утре ќе се разбудиш среќна“. Дел од мене веруваше во напишаното. Се разбудив и се чувствував апсолутно исто. Се запишав на сесии за утринска медитација, кои само ми направија дополнителна фрустрација, а апликацијата headspace ја избришав неколку часа откако ја симнав. Ставив глинена маска за лице и додека чекав да се скамени, гледајќи се во огледало, почнав да плачам толку драматично, што целата маска се растече. Се почувствував како да сум излезена од meme. Речиси сите совети за подобрување на менталното здравје почнаа да ми звучат смешно. „To do“ листи за како да ги направиме постоечките „to do“ листи помалку стресни.

Откако повеќето рецепти за успех ми се покажаа како неуспешни, решив да му дадам време на времето. Да бидам каде што сум. Верувам дека ќе биде подобро, но сè повеќе имам проблем да го прифатам начинот на кој го третираме менталното здравје на колективно ниво. 

Проблемите поврзани со анксиозност и панични напади се толку чести, што веќе се зборува за епидемија на анксиозност, особено превалентна и со растечки проценти кај помладите генерации. Со едно едноставно пребарување на Гугл може да се најдат илјадници наслови кои зборуваат за комлицирана врска помеѓу генерацијата millenials и анксиозните нарушувања, како и порастот на појавите како депресија и „смрт од очај“ (death of despair). Еден од тие наслови гласи: „Осамени, преработени и депресивни: Состојбата со менталното здравје на милениумците во 2020.“ Наслов кој ветува. Истражувањето кое се цитира, изработено во 2019 во САД, зборува за осаменоста и нестабилноста на работните места и приходите како едни од главните тригери за менталните нарушувања кај генерациите на возраст од 23 до 38 години. Константниот проток на информации и лоши вести, сајбер насилството, климатската криза и генералната нестабилност на „иднината“, се други фактори кои исто така се идентификуваат како важни причини зошто толкав број на млади живеат во страв и паника. 

Секако, причините и тригерите за проблемите со менталното здравје варираат во зависност од мноштво фактори. Квир лицата и жените се поподложни на анксиозни нарушувања и депресија, а самоубиствата пак, се почести кај мажите. Местото и околностите на живеење, класата, расата, сексуалниот и родовиот идентитет, генетските предиспозиции, работната средина, семејните релации и практично сите аспекти на нашиот животен пејзаж имаат влијание во оваа равенка. Сепак, повеќето трауми со кои се соочуваме секојдневно, а особено оние кои доведуваат до анксиозни растројства очигледно се колективни. Тогаш зошто пристапот кон менталното здравје е толку индивидуалистички? Зошто пристапот до менталното здравје е толку ексклузивен и, едноставно кажано, скап? 

Налетав на една интересна изјава: „За сметка на сите нивни проблеми со менталното здравје, постои и светла страна – милениумците, познати и како „генерацијата на терапијата“, помагаат во дестигматизацијата на терапијата.“ Не знам дали е до мене, но оваа страна и не е толку светла. Секако, дестигматизацијата на терапијата е важна и се радувам ако ние сме генерацијата што ја носи оваа промена. Повеќето од моите пријатели имаат или имале проблем со анксиозност и/или напади на паника и доста отворено зборуваме за тоа. Некои од нив одат на терапија, некои не. Но на крајот на денот, сите сме во ист брод, давајќи си совети еден на друг, како во некоја траги-комедија “the blind leading the blind”. Зашто, терапијата може да помогне единствено до одреден степен, кога нашите околности остануваат исти. Потоа доаѓа јасната и алармантна потреба од покоренити општествени промени, зашто повеќето од проблемите со кои се соочуваме се директна последица на комплексните општествени релации во кои постоиме. Ако анксиозноста и паничните напади се во пораст, тогаш грижата за менталното здравје мора да се третира сеопфатно и организирано, наместо да исправаме штети, кој како може и умее. 

Борбата за менталното здравје е секојдневна, и некогаш не можеме да си дозволиме да инвестираме во истата. Редовната психолошка помош, јога праксата, времето за одмор и ред други елементи кои се потребни за надминување на периоди на анксиозност се недостижни за многу. Седативите кои се на природна база не се на позитивна листа и се исто така многу скапи. Денови за боледување за ментално здравје се речиси непостоечка пракса. Отворено зборување на оваа тема во семејствата е уште поретка пракса. Како тогаш очекуваме подобрување на состојбата?

Последниве месеци ексесивно зборував и читав на темиве. Можеби станав досадна, но не ми беше важно. Единствено што ми беше важно, беше да станам „старата јас“ и си дадов рок до родеденот за „да се средам“. Со оглед на тоа што не смислив временска машина во рок од два месеци, тој проект се покажа исто толку глупав, колку и самата идеја да си дадам рок за подобрување на менталното здравје, како да е тоа работна задача. 

Сфатив дека она што не можам да го прифатам е губењето на контрола. Бидејќи ако некому треба наједноставно да објаснам што за мене претставува паничен напад, описот би бил токму тоа. Мојата терапевтка вели дека анксиозноста и паниката се аларми кои треба некако да ги прифатиме и да им дозволиме пристап. Тоа се начини на кои нашето тело сигнализира дека нешто не е во ред; но информацијата што точно е тоа, сè уште не е стигната до ниво на рацио. 

Често, за паничните напади да завршат, треба да имаме некаков „аха“ момент. Некое согледување. И потоа некоја промена на околностите. Мене сè тоа ми звучеше апстрактно и далечно, но и ми даде некоја форма на надеж. Проблемот со екстремната анксиозност е што мислите толку густо се наталожуваат, а стравовите стануваат толку бизарни и реални истовремено, што не можеш да се слушнеш себеси. Не можеш да направиш место за своето „аха“. Јас се откажав од таа потрага зашто верувам дека моето „аха“ не е мое, туку е колективно: семејно, пријателско, општествено…

Толку долго бев столб за толку луѓе, што тешко ми е да прифатам дека тој процес ме има поднавалено, ме има променето. Па така, си велам, морам да си дозволам да бидам ранлива, драматична и нестабилна. Ќе си дозволам да паничам – зашто во моментов не знам како да престанам. Ќе си дозволам да влезам во новата декада со чувство дека знам многу помалку од пред 10 години. Ќе си дозволам да сум оваа нова верзија на себеси, која е далеку од таа верзија што си ја замислував и проектирав, туку е таа што едноставно ми се случи. Верзија која според „30 пред 30“ наративите е несоодветна, но е моја. Велат дека тоа што не нè убива, нè прави посилни. Тоа, според мене, е лага. Нè прави послаби, но можеби нè прави почовечни и мудри. Можеби и посмешни. Овој текст беше мој мал обид за прославување, не на силата, туку на слабоста која доаѓа со годините. Можеби токму преку нашите слабости ќе стигнеме до колективното „аха“ во борбата за менталното здравје. Можеби тогаш нема да е борба. Можеби ќе е прослава.