Авторка: Роксен Геј

Кога бев мала, со родителите одевме на Хаити за време на летото. За нив, ова си беше враќање дома. Но за мене и браќата тоа беше авантура, понекогаш обврска, и секогаш неопходна лекција за привилегиите и благодатот на американскиот пасош. Сè додека не го посетив Хаити, немав претстава како всушност изгледа сиромаштијата или, пак, разликата помеѓу релативна и целосна сиромаштија. Тоа што ја видов сиромаштијата толку јасно и продорно, остави длабока трага врз мене.

До ден денес се сеќавам на првата посета и како на секоја раскрсница, испотени мажи и жени се собираа во толпа околу колата и ги подаваа ковчестите раце, надевајќи се дека ќе добијат неколку гурди или американски долари. Ги видов раштрканите сиромашни квартови, колибите во кои беа напикани цели семејства, ѓубрето натрупано на улиците, како и преубавата плажа и младите мажи во униформи што ни носеа кока-кола во стаклени шишиња и ни правеа капи и чамчиња од палмини листови. Тешко е дете да почне да го разбира контрастот помеѓу таа неизбежна сиромаштија и речиси одбивниот луксуз веднаш до неа, па потоа и Соединетите Држави, оддалечени неполни осумстотини милји со блескавите градови што се издигнуваат над хоризонтот и добро одржаните автопати што се протегаат низ целата држава, со вода за пиење и струја. Дури по многу, многу години сфатив дека мојата лекција по привилегија започна долго пред да можам вистински да ја ценам.

Привилегијата е право или имунитет што е доделен како необична придобивка, предност или услуга. Постои расна привилегија, родова привилегија (и идентитетска), хетеросексуална, економска, привилегија на физичка способност, верска – на списокот му нема крај. Кога-тогаш, мора да се предадеш на привилегиите кои ги имаш. Речиси сите, особено во развиениот свет, поседуваат нешто што некој друг го нема, нешто по кое некој друг копнее.

Проблемот е во тоа што културните критичари зборуваат за привилегијата со толку алармантна леснотијa, но со толку празни зборови, што зборот го изгуби своето значење. Кога луѓето го користат зборот „привилегија“, обично не го ни регистрираме зашто го слушаме толку често, што стана само бел шум.

Една од најтешките работи во животот за мене беше да ја прифатам и признаам мојата привилегија. Тоа е проект што сѐ уште трае. Јас сум жена, човек со обоена кожа, дете на имигранти, но исто така израснав во средната, а потоа и високата средна класа. Родителите нѐ израснаа мене и моите браќа во строга средина, но сепак полна со љубов. Тие беа и сѐ уште се во среќен брак, па не морав да минувам низ со разводи или гадни брачни динамики. Учев во елитни училишта. Магистратурата и докторатот ми беа финансирани. Веднаш добив решение за работа на универзитет откако завршив. Сметките ми се платени. Имам доволно пари и време за да ги трошам на што сакам. Имам релативно многу објавени дела. Имам сопствен агент и мои книги. Животот ми е далеку од совршен, но сепак се срамам да прифатам колку всушност сум привилегирана.

Тешко ми е и да ги земам предвид сите нешта за кои не сум привилегирана или нештата за кои привилегијата волшебно не ме спасила од преголема болка. Во оние потешки денови, не сум сигурна што ме нервира повеќе – тоа што сум црнкиња или тоа што сум жена. Мило ми е што сум и двете нешта, но светот постојано ми се меша. Ме побудалуваат еден куп потсетници за тоа каде ми е местото – непознати луѓе што ме распрашуваат на паркингот на работа небаре е незамисливо јас да бидам член на колегиумот, упорноста на законодавците кои се обидуваат да управуваат со женското тело, вознемирување на улица, непознати што сакаат да ми ја пипкаат косата.

Склони сме да веруваме дека обвинувањата за привилегија значат дека ни е лесно, па се лутиме бидејќи животот е тежок речиси за сите. Се разбира дека сме лути на овие обвиненија. Погледнете ги белите мажи кога ќе ги обвинат дека се привилегирани. Веднаш заземаат одбранбен став (понекогаш и разбирливо). Велат „Не сум јас крив што сум бел маж“, или „Јас сум (внесете друга состојба што им ја порекнува привилегијата)“, наместо едноставно да прифатат дека во овој поглед, да, имаат придобивки од некои привилегии кои други ги немаат. Да се има привилегија во едно или повеќе полиња не значи дека сте целосно привилегирани. Да се предадете и прифатите дека сте привилегирани е тешко, но тоа е сè што се очекува од вас. Цело време се потсетувам дека: со тоа што прифаќам дека сум привилегирана не значи дека ги негирам начините на кои бев и сум маргинализирана, начините на кои сум страдала.

Не мора да правите ништо откако ќе ја признаете својата привилегија. Не мора да се извинувате. Треба да го сфатите степенот на привилегијата, последиците на привилегијата, и да останете свесни дека луѓето што се поинакви од вас се движат низ светот и го доживуваат на начини кои вие можеби никогаш нема да ги разберете. Тие можеби ќе се најдат во ситуации за кои вие никогаш не би знаеле. Но сепак, би можеле да ја искористите таа привилегија за општо добро – да се обидете да го израмните теренот за сите, да работите за унапредување на социјалната правда, да го привлечете вниманието кон тоа како оние без одредени привилегии се обесправени. Веќе видовме што направи трупањето на привилегии и резултатите се срамни.

Кога зборуваме за привилегија, некои луѓе почнуваат да играат многу бесмислена и опасна игра каде што се обидуваат да мешаат и комбинираат разноразни демографски карактеристики за да одредат кој ќе победи во „Играта на привилегија“. Кој би победил во „Играта на привилегија“ помеѓу богата црнкиња и богат белец? Кој би победил во „Играта на привилегија“ помеѓу квир белец и квир Азијка? Кој би победил во „Играта на привилегија“ помеѓу белец од работничка класа и богата Мексиканка со поинакви физички способности? Можеме да ја играме играва цел ден и да не најдеме победник. Да се игра „Играта на привилегија“ е како ментална мастурбација – убавко им е само на оние што ја играат.

Премногу луѓе си играат самопрогласени полицајци за привилегија и патролираат низ ходниците на дискурсот, спремни да ги потсетат сите за нивната привилегија без разлика дали тие луѓе ја негираат или не. Во онлајн дискурсот на пример, сеништето на привилегија секогаш демне во темницата. Кога некој пишува од искуство, често има некој друг што чека како на готовс, со размавтан прст да го обвини писателот дека е привилегиран на многу начини. Како ли се осмелува некој да зборува од лично искуство без да ги земе предвид сите можни конфигурации на привилегијата или пак отсуството на привилегија? Би живееле во свет од тишина доколку луѓето без привилегии се единствените на кои им би им било дозволено да пишуваат и зборуваат за различности, или пак да пишуваат и зборуваат од искуство.

Кога луѓе осудуваат други за привилегираноста, најчесто само сакаат да бидат слушнати и видени. Нивната потреба е акутна, па дури и очајна, а потекнува од многуте историски и современи обиди за да се замолчат, а воедно и да се направат невидливи маргинализираните групи. Дали мораме да ги задоволиме сопствените потреби да сме слушнати и видени со тоа што ќе спречиме некој друг да биде слушнат и виден? Дали привилегијата автоматски ги негира сите важни нешта што некој привилегиран сака да ги каже? Дали да игнорираме, на пример, сè што имаат да кажат белите мажи?

Треба да стигнеме до степен каде што ќе можеме да зборуваме за привилегиите преку набљудување и признавање наместо преку обвинување. Треба да можеме да расправаме за ова без заканата од привилегии. Мора да престанеме да учествуваме во Олимпијадата на привилегија или Олимпијадата на угнетување зашто нема да стигнеме никаде ако не најдеме поефективни начини да ги надминеме разликите преку разговор. Треба да можеме да кажеме „Ова е мојата вистина“ и таа вистина да може да опстои без стотина џагорливи гласчиња да вриштат, оставајќи впечаток дека не може да постојат повеќе вистини истовремено. Зашто, во еден момент, нели привилегијата веќе не и е поентата?

Привилегијата е релативна и контекстуална. Ретко кои луѓе во развиениот свет, а особено во Соединетите Држави, воопшто немаат привилегии. Меѓу нас што сме дел од интелектуални заедници, привилегијата ја има на претек. Сите ние имаме време за трошење и редовен пристап до интернет. Ја имаме слободата да ги изразуваме нашите мислења без закана од казни. Имаме паметни телефони и ај-производи и компјутери и лаптопи. Ако го читате овој есеј тогаш имате одреден вид на привилегија. Можеби ви е тешко да го слушнете ова, знам, но ако не можете да си ја препознаете привилегијата, ве чека многу труд; фатете се за работа.

Превод:
Теодора Димитриевска
Ангел Димовски
Даниела Дракуловска
Сара Гинова

Менторство: Благица Димитрова и Румена Бужаровска