RuPaul’s Drag Race (RPDR) е американско ТВ шоу коешто од 2009 година па наваму нѐ запознава со посебноста на дрег уметниците, магијата во нивните приказни, шармот во нивните настапи, и играта во нивниот јазик (под јазик ги подразбирам специфичните термини, хумористичните збороигри, и двосмислените досетки по коишто дрег уметниците се препознатливи). Шоуто забрзано се прошири низ светот и стана дел од мејнстрим културата, а се снимаат и сѐ повеќе меѓународни изданија, особено во Европа. Кај нас, шоуто полека станува популарно и си има своја публика, но за многумина е сѐ уште непознато. Самата дрег култура не е многу застапена на нашата територија поради тесногледиот став што нашето општество го има кон дрег уметноста, а јазикот што се употребува во шоуто е главно присутен на социјални медиуми, блогови и разговорно, претежно меѓу квир заедницата, и тоа во својата изворна форма (на англиски).

Согледувајќи како RPDR ја доближува дрег уметноста до гледачите ширум светот, би можеле да се запрашаме дали и кај нас би се случило истото, односно дали ако се преведе шоуто на македонски би се направил чекор кон доближување и нормализирање на дрег уметноста во нашето општество? Но, за да го одговориме тоа прашање, треба да најдеме одговор и на друго тесно поврзано прашање ‒ дали е воопшто возможно да се преведе RPDR и јазикот во него? Јазикот е една од посебностите на шоуто, претставува креативен преведувачки предизвик, и токму неговата (не)преводливост беше предмет на анализата во склоп на мојот дипломскиот труд Преводливоста на специфичните термини на дрег уметноста во „RuPaul’s Drag Race“.

Цел и почетоци на истражувањето

Целта ми беше да ја истражам (не)преводливоста на специфичните термини на дрег уметноста во шоуто коишто, се разбира, не се ексклузивни за RPDR и се употребуваат насекаде. Поконкретно, целев да откријам дали термините се употребуваат кај нас исклучиво како заемки (на англиски), дали како помакедончени заемки (прилагодени на македонски со помош на наставки), или пак се употребуваат македонски преводни еквиваленти. Настрана од преводливоста на термините, сакав да добијам поголема перспектива за тоа како гледачи на шоуто ги употребуваат издвоените термини и кој е нивниот став во однос на потребата од превод на шоуто. Благодарение на трудот и креативноста на сите вклучени во истражувањето, успеав да извлечам и список со голем број можни преводни решенија на термините коишто беа дел од истражувањето.

Вакви слични истражувања веќе постојат низ светот бидејќи RPDR е преведено на неколку странски јазици (преку Netflix), вклучувајќи ги шпанскиот, францускиот, италијанскиот и романскиот јазик. Успеав да добијам пристап до одлични трудови во чија основа се токму Netflix преводите и/или синхронизациите на RPDR на споменатите јазици. Тие истражувања водат до заклучокот дека официјалниот превод не е целосно успешен бидејќи се изгубени хуморот, збороиграта и експлицитноста на оригиналот, со што се губи посебноста на јазикот. Уште еден многу важен заклучок кај истражувањата е дека доколку се применат добри преведувачки практики при преведувањето на шоуто, односно доколку се преведува креативно и со намера да се збогати јазикот, тогаш преводот со сигурност би помогнал во доближување и нормализирање на дрег културата.

Постоечки преводни решенија

За да ја откријам (не)преводливоста на RPDR на македонски, започнав со потрага по веќепостоечки преводни решенија за термините што често се среќаваат во RPDR. Преводите ги најдов при анализирање на 11 онлајн статии и 1 подкаст на македонски, како и делови од преводот на Огнен Чемерски на книгата Како да се биде геј од Дејвид М. Халперин. Она што го окрив е дека термините се навлезени како заемки. Самиот збор drag најчесто се употребува транскрибиран како дрег, а останатите колокации со зборот drag се земени како комбинација или на две заемки, или на заемка и македонски преводен еквивалент (поточно полу-калки). Па така, низ статиите се сретнаа дрег кралица, дрег куќа и дрег шоу, а во преводот на Чемерски, истите комбинации беа поврзани со тире. Во преводот на Чемерски најдов и други заемки, како трејд, камп и буч, а беше дадено и преводно решение за самиот наслов на шоуто: Дрег-трката на Ру Пол. Иако полу-калките и заемките се најзастапени, сепак во преводот на Чемерски открив и уникатни преводни решенија како што се родокурцање за genderfuck, и фемсторија за herstory.

Анонимен прашалник

Откако открив веќепостоечки преводни решенија, продолжив понатаму со истражувањето, каде што сакав да дознаам што мислат гледачите на RPDR во однос на можен превод, како ги употребуваат најчестите термини и како би ги превеле. За таа цел спроведов онлајн анонимен прашалник со 36 прашања поделени во 5 дела: 1) односот со „RuPaul’s Drag Race“, дрег терминологијата и преведувањето на дрег термините; Употреба и можен превод на: 2) термини поврзани со дрег уметноста 3) термини поврзани со видови на кралици 4) изреки својствени за „RuPaul’s Drag Race“ и 5) зборови што се употребуваат во шоуто и надвор од него. Успеав да соберам 15 анонимни одговори од гледачи на шоуто и личности што ги употребуваат тие термини, и можни преводни решенија за вкупно 31 термин.

Учесниците во првиот дел од прашалникот воглавно се изјаснија дека термините ги употребуваат на англиски, а во однос на прашањето дали е потребен превод забележав поделени ставови. Поголемиот дел од учесниците се загрижени дали преводот би звучел природно на македонски, и сметаат дека постои ризик во преводот да се изгуби смислата и хуморот од оригиналот. Сепак, останатиот дел од учесниците сметаат дека преводот би ја зголемил видливоста на дрег заедницата и би го доближил јазикот поблиску до гледачите.

Креативни преводни решенија

Во останатите делови од прашалникот, учесниците несвесно употребија мноштво на преведувачки практики во нивните одговори за тоа како ги употребуваат термините разговорно и/или би ги превеле. Во најголем дел од одговорите воочив заемки и полу-калки како најупотребувани преводни решенија, меѓу кои се лип синк за lip sync, да се такне за to tuck, бит за beat, шејда за to shade, кемп кралица за camp queen, био кралица за bio queen итн.. Друга честа практика што ја открив во понудените решенија е употребата на објаснувања и описи наместо еден збор, па така to lip sync го сретнав како се преправа дека пее, а to tuck преку објаснувањата да си го прибере и да си го собере си доби доза експлицитност поради додавањето на го за машкиот полов орган, што во оригиналот се подразбира во самиот збор. Уште почеста практика беше и буквалниот превод на некои од термините: да (про)чита за to read, работи за werk, и да послужи за to serve.

Како што ги анализирав одговорите, така сѐ повеќе се воодушевував од креативноста на учесниците. Особено ме импресионираа новите кованки кои ги предложија, како усносклад за lip sync, ѝсторија/женоминато/неасторија за herstory, и дрегститки за condragulations. Учесниците дури дојдоа и до решенија за познатиот акроним во шоуто C.U.N.T. (Charisma, Uniqueness, Nerve and Talent): П.У.Т.Е. (Посебност, Умешност, Трпение и Елоквентност), П.И.Ч.К.А. (Посветеност, Издржливост, Човечност, Креативност и Амбиција), и П.И.*.К.А. (Привлечност, Истрајност, *, Красота и Автентичност).

Што можеме да заклучиме?

Со помош на сите истражувања дојдов до неколку интересни сознанија. Иако не е исклучиво, сепак во најголема мера термините кај нас се употребуваат како заемки, нешто што го потврдив согледувајќи ги преводните решенија и ставовите на учесниците. Една можна причина за ваквата реалност е тоа што термините кај нас се навлезени на англиски, а друга можна причина е стравот да не се изгуби фонолошката/морфолошката игра и значењето на оригиналните термини. Иако очекував често да сретнам преводи каде заемките се помакедончени, сепак надвладуваа целосните македонски преводи (веднаш по заемките).

Што понатаму?

При истражувањето наидов на неколку предизвици што доведоа до недостатоци во трудот, но благодарение на нив можам да издвојам предлози за што може да се подобри во иднина при вакви истражувања. Во иднина, особено е нужно да се разговара со дрег уметниците бидејќи тие се бават со дрег и би можеле значително да помогнат во изнаоѓањето точен и веродостоен превод за термините. Настрана од тоа, самите истражувачки методи употребени во трудот можат да се збогатат, и тоа преку анализирање повеќе содржини коишто ги содржат овие термини, особено печатени, и подобра распределба на прашалникот со цел да се соберат повеќе одговори од гледачи и да се извлече поконкретен заклучок.

Сепак, со помош на истражувањата, извлеков важен заклучок. Иако преку нив собрав можни преводни решенија за дел од термините, нивната цел не е да служат како речник, туку да ја откријат (не)преводливоста на јазикот во RPDR, како и да поттикнат иницијатива за создавање македонски речник за дрег и квир терминологија и неговото збогатување. Земајќи ги предвид општествените ставови, како и ставовите на испитаниците, можам да кажам дека за нешто да е преводливо, прво треба да се сфати и прифати нашироко. Иако нашето општество сѐ уште не е сосема отворено кон дрег културата, сепак има голем број дрег уметници (самостојни или како дел од дрег куќи) коишто настапуваат пред македонската публика и земаат учество во настани како Skopje Pride и Ноќна Кралица, со што ја зголемуваат видливоста на дрегот. Штом општеството ја прифати дрег културата или барем е поотворено кон неа, тогаш можеме да разгледаме превод на терминологијата и на самото шоу.

Благодарение на решенијата од прашалникот, воочив дека преводот е возможен и дека може успешно да се долови креативноста и збороиграта на термините доколку се применат добри преведувачки практики. Преводот во никој случај не треба да биде индивидуален, туку треба да е соработка меѓу дрег уметниците, квир заедницата и преведувачите, со цел да се добијат преводни решенија коишто ќе бидат доследни до формата и смислата, успешно ќе ги доловат хуморот и креативноста на оригиналните термини, и ќе го доближат дрегот поблиску до нашето општество.

Пишува: Ана Илиева

___________________________________________________________________________

„Преводливоста на специфичните термини на дрег уметноста во „RuPaul’s Drag Race“’ беше темата на мојот дипломски труд и целосната анализа и списокот на сите откриени преводни решенија можете да ги прочитате во јунското издание на „Современа Филологија“. Голема благодарност до мојата менторка проф. д-р Румена Бужаровска и сите коишто го поддржаа истражувањето со својот значаен удел.