Невидливиот хорор на семејното насилство во филмот Невидливиот човек

Невидливиот човек е научно-фантастичен хорор филм од 2020, од режисерот Ли Ванел. Почетокот свесно потсетува на заплетот во Sleeping with the Enemy oд 1991, кога Лора (Џулија Робертс) ќе ја исценира сопствената смрт за да избега од насилникот со кој живее, но со клучна разлика. Сесилија (Елизабет Мос) бега и со тоа му дава до знаење на Адријан (Оливер Јексон-Коен) дека свесно го напушта, по што тој е оној кој лажно умира за да може да и ја продолжи тортурата како невидлив. Жанровски, доволно соодветно за да ја издигне и истакне морбидната реалност на жртва на домашно насилство со трансформирање на антагонистот во нешто што се граничи со човечката реалност. Со ова, филмот успева да ни го ,,нацрта’’ начинот на коишто жртвите на родово-базирано насилство се справуваат и живеат со насилниците, но и после нив. Го пригушува претпоставеното дејство пред почетокот на филмот и она после во невидливост и нејасност, дотолку што и самите гледачи се ставени во улога на судии, неретко сомневајќи се дали Сисилија е навистина жртва или повторно ние ќе бидеме жртвите на веќе истрошениот заплет, каде протагонист/ката е всушност негативецот.

Но, сметам дека симболизмот на невидливоста е доволно јасно ставен во функција, па одлично ги обработува сите аспекти на животот со насилен партнер и ни ја доближува реалноста на оние 79% од жените кои не пријавуваат насилство во земјава. Невидливоста во филмот се трансформира и подмолно се провлекува низ сцените за да паметно изгради канцерогена мрежа од опресивни тактики коишто најчесто ги користат насилниците. Почнувајќи од тактиките за изолирање и оттуѓување на жртвата, ограничување на нејзиното движење и сопствен простор, до контолирање на начинот на кој таа размислува. Таа самата, иако свесна за тоа што и се случувало е сепак немоќна да влијае врз начинот на кој е перцепирана од нејзините најблиски – како ранлива и неурамонотежена жртва на насилство.

Со ова, филмот ни открива дел од тоа како е да се биде жртва, што честопати резултира жената да биде етикетирана како хистерична и ментално нестабилна. Елизабет Мос паметно кокетира со оваа идеја и нејзиното присуство во ваквите сцени никогаш не изгледа нагло или несмасно, туку напротив, природно и логично. Ликот на Сесилија поминува низ голгота на обвинувања веќе добро познато како gaslighting¹ тактика, кое исто така логично се вклопува во целиот наратив изграден од несигурните околностите во кои таа живее.

Околу половина час пред крајот на овој филм, има сцена кадешто протагонистката Сесилија сфаќа дека е сосема сама во борбата против нејзиниот насилен поранешен партнер, којшто всушност би требало да е мртов. Па така, после две-третини од филмот којшто се одвива во страв, параноја и несигурност, Сесилија, го заокружува процесот на изолација од луѓето околу неа. Прво со сестра ѝ, па со пријателите, за на крај комплетно да се оттуѓи од околината и таа самата не стане невидлива, токму како нејзиниот опресор.

Но, можеби најјасната порака доаѓа токму кога таа треба да одбере помеѓу тоа да биде неправедно осудена за убиството на сестра ѝ или да се врати да живее со Адријан, кој впрочем е убиецот. Таа одбира да остане во ментална институција и со тоа субверзивно му се противи на системот, кој ја препознава само како ментално болна или како сопственост на психопат.

Понатаму, филмот ја позиционира Сесилија како дел од отровна констелација каде само таа може да стави крај на генерациското нарцисоидно пореметување и траума, секако повторно невидливи за сите други. Нејзината несакана бременост нè потсетува на контролата на женските тела, но и на транс-генерациско наследство кое е вкоренето во патријахатот. Брат му на Адријан, целиот живот измачуван од него, ја интернализира траумата така што го пресликува и имитира односот со другите околу него, па така ја имаме жртвата која станала и самата џелат. Ликот на Сесилија е спротиставен со оваа дијаметрално различна приказна, па затоа контрастот дополнително ги поставува женскоста и машкоста на различни страни кога станува збор за насилството како наследство.

Режисерот Ли Ванел, во интервју за Vulture ја објаснува намерата да ја модернизира приказната од истоимениот роман од 1897 и прилагоди на таков начин што отсуството на јасен хорор објект би бил повознемирувачки од тоа гледачот да знае каде е негативецот. Во исто време, кога е прашан за врската помеѓу #MeToo движењето и темите кои ги обработува филмот, тој изјавува дека ,,му е драго што добил шанса да екранизира култен лик од Стариот Холивуд (Old Hollywood) и што тоа се вклопило во моменталниот дискурс’’. Елизабет Мос, од друга страна во интервју за The Hollywood Reporter свесно зборуваше за феминистичките теми во филмот што подиректно излегува рамката на дискусија за филмот што режисерот ја постави.

За жал, филмот не одолева а да не понуди одмазда како завршница и со тоа прекомотно си се вкалапи во поджанрот на revenge fantasy film. Но сепак, во ерата кога хоророт како жанр доживува обнова, ова е солиден обид да се постави нова динамика помеѓу овој жанр и женскиот лик, после долга историја исполнета со еднодимензионални ликови и експлоатација на женските искуства. Иако несовршен, со пребрзо темпо во втората половина, The Invisible Man функционира и вознемирува со својата повеќеслојност. А што е пострашно од насилството и искуствата на жртвите што ни се пред нос, а сепак се невидливи?

¹Gaslighting e тактика на психолошка манипулација што може да се случи во семејството, партнерска релација или пријателство. Најчесто  вклучува невалидирање, одрекување и лажење од страна на насилникот, сè со цел да ја поткопа вербата на жртвата во сопственото расудување. Ова честопати оди до крајности, по што жртвата може да се чувствува ментално и емотивно нестабилно и тоа да ја наведе да биде уште повеќе зависна од насилникот. Терминот потекнува од истоимената драма од 1938, по која во 1944 се снима и филмска адаптација.