Пандемија во сенка

Уште во март годинава Светската здравствена организација, но и други меѓународни и локални граѓански организации предупредија на ризикот од зголемување на семејното насилство во услови на криза, како пандемијата на КОВИД-19 со која се соочуваме во моментов. И покрај оскудните податоци, искуствата од Кина и останати земји каде проширувањето на вирусот започна уште на почетокот на годинава, укажуваа на драстично зголемување на семејното насилство, што беше доволно да навестат слични сценарија и во остатокот од светот. Не поминаа ни два месеци откако алармот беше вклучен, за веќе да можеме да ги увидиме иницијалните ефекти и фатални последици кои пандемијата односно изолацијата ги има врз жените во нивните домови.

Семејното насилство е во пораст кога семејствата поминуваат повеќе време заедно, како празници и летни одмори, а во услови на пандемија насилството се однесува како опортунистичка инфекција која само си наоѓа плодна почва за процветување. Рестрикциите на движењето, постојаните препораки да се остане дома, работењето од дома, грижата за деца кои не одат во градинка или училиште, губењето работа, се само дел од широката лепеза на предизвици кои ги донесе пандемијата. Стресот кој го предизвикува неизвесноста на ситуацијата, а особено економските последици кои во некои случаи ја додведуваат во прашање и елементарната егзистенција, придонесуваат за зголемување на ризикот од насилно однесување чии најчести жртви се жените и децата.

На глобално ниво, најголем дел од убиствата на жени (64%) се извршени токму од страна на интимен партнер или роднина. Дури и без пандемија, една од пет жени во ЕУ е жртва на семејно насилство, а ризикот е уште поголем за жените кои живеат во домаќинства кои се борат за основна егзистенција. Доколку имаме предвид дека веќе голем дел од домаќинствата ги почувствуваа финансиските последиците од пандемијата, особено како резултат на бранот на отпуштања, можеме да претпоставиме колку ризикот од насилство во домот ја достигнува својата кулминација во овој период. И покрај тоа што сè уште е можеби рано за констатирање на одредени трендови, сепак првичните извештаи укажуваат на интензивен пораст на насилство врз жените за повеќе од 25%, во некои земји достигнувајќи дури и двојно повеќе.

За време на изолацијата во Обединетото Кралство бројот на убиства во домовите се зголемил за двојно повеќе и сервисите за поддршка регистрирале рекорден број на јавувања. Се претпоставува дека најмалку 16 од смртните случаи во последните три недели се резултат на семејно насилство, што е најголем број на фемициди кој е регистриран во Обединетото Кралство во последните 11 години.

Во Шпанија, која е една од земјите пионери во борбата против родовото насилство, во првите две недели од почетокот на изолацијата која започна на 14 март, бројот на регистрирани случаи на семејно насилство бил за 18% поголем од претходниот месец. Само во првите две недели од месец април имало за 47% зголемување на повиците на линијата за семејно насилство во споредба со претходната година, додека бројот на жени кои се обратиле до сервисите за поддршка преку електронска пошта или социјални медиуми се зголемил за неверојатни 700%. Меѓутоа, постои нагло намалување на бројот на пријави во полиција, пред сè поради потребната поддршка од семејството и блиските, што е уште повеќе отежнато со изолацијата.

Франција е една од земјите во Европа која има најголема стапка на семејно насилство, имајќи предвид дека според официјалните статистики секои три дена една жена е убиена од страна на сегашен или поранешен партнер. Со започнувањето на изолацијата на 17 март, бројот на пријавени случаи на семејно насилство во Франција се зголемил за 30%, а само во Париз за 36%. Имајќи предвид дека стапката на пријавени случаи во Франција е само 20%, останува претпоставката за реалниот опсег на насилство во овој период.

Едно од позастрашувачките сценарија се случува во Турција каде во месец март се регистрирани 29 фемициди од кои 21 жена била убиена од маж во период од 20 дена додека трае изолацијата (11 март). Од овие, 18 жени биле убиени во својот дом, а 4 на работно место. Во 2019 година вкупно 474 жени биле убиени во Турција, од кои 114 заради тоа што барале на развод или одбиле да се смират со партнерот. 218 жени биле убиени од страна на сегашен или поранешен партнер, а 101 жена од страна на роднини.

Фемицидот како најтешка форма на семејно насилство е неретко присутен и во земјава и покрај тоа што сè уште недостасуваат соодветни официјални статистики за негово евидентирање. Според истражувањата, во повеќе од 80% од случаите убиството се случило во заедничкиот дом или доколку била отпочната постапка за развод, во домот на родителите на жртвата, а во најголем дел од случаите убиството е извршено од страна на сегашен или поранешен партнер. Во нашата земја, иако се уште нема податоци кои зборуваат за пораст на домашното насилство, само минатата недела триесет и шестгодишна жена беше убиена во својот дом од страна на својот сопруг по вербална расправија, пред очите на нивните деца.

Податоците од минатонеделниот извештај на UNFPA укажуваат на катастрофалните последици кои може да ги има пандемијата врз жените и девојчињата на глобално ниво во претстојниот период. Според проекциите на UNFPA, за секои нови три месеци на продолжување на изолацијата, се очекуваат дополнителни околу 15 милиони случаи на родово базирано насилство, што на годишно ниво би стигнало и до 61 милион случаи. Доколку изолацијата продолжи во наредните 6 месеци се проценува дека 47 милиони жени нема да имаат пристап до современа контрацепција што може да резултира во 7 милиони несакани бремености. Според проценките, пандемијата може да доведе до зголемување на родово базираното насилство не само со зголемување на фактичкото насилство во домот за време на изолацијата, меѓутоа и со удар кој ќе го нанесе врз постоечките програми за превенција, помош и поддршка.

И покрај сите повици и предупредувања, статистиките неминовно говорат дека државите потфрлија во превенирање на насилството и она што останува сега е само да се санираат штетите. Кризата ги обелодени недостатоците на мерките за поддршка кои дури и во нормални времиња не соодветствуваат на потребите, така на пример, дури и во земји на ЕУ капацитетите на шелтер центрите за жени некаде се дури двојно помали од оние пропишани со Истанбулската конвенција.

Ефектите од оваа пандемија ќе ги чувствуваме уште долго за што ќе биде потребна сериозна подготвеност на сервисите за напливот од жртви кои ќе бараат поддршка и помош по завршување на изолацијата. Спротивно на сите овие повици и укажувања беше неочекуваната одлука на Владата на РСМ за пренамена на 5 милиони денари од програмата за родова еднаквост на Министерството за труд и социјална политика, наменета за поддршка на граѓанскиот сектор кој е главен двигател во полето на превенција и заштита од родово базирано насилство. Имајќи предвид дека токму во овој период од исклучително значење е поддршката на активностите за намалување на негативните последици од кризата врз основните човекови права на жените, ваквите потези укажуваат на неприоритетноста на родовата еднаквост во државниот систем.

Новонастанатата ситуација во која се наоѓаме влијае на сите нас, но не на сите подеднакво. Токму онаму каде постои нееднаквост во пристапот до основни човекови права, во пристапот до расположливите услуги и сервиси, постои и нееднакво влијанието на ефектите од пандемијата. Овој период државите беа ставени на тест за мерките и сервисите кои ги предвидуваат за заштита од насилство, но и на уште поголем тест за постоечките нееднаквости во општеството. Пандемијата, покрај тоа што самата создава нееднаквости, истовремено ги кристализира невидливите и продлабочува постоечките нееднаквости. По кој знае кој пат, сведоци сме дека правата на жените се многу често меѓу првите на удар во услови на криза, што неминовно ги уназадува сите долгогодишни залагања за родова еднаквост. Она што е поразително во целава ситуација е што овој период на криза само ни ја избистри сликата за родово нееднаквата реалност во која секојдневно живееме.