Поминати се околу три недели од ужасниот инцидент на полициска бруталност во Битола врз тројца Роми. Многу од нас го гледаа видеото каде што јасно се гледа дека полицајците користат прекумерена сила против едно лице (и уште едно лице во близина на полициско возило), мавајќи го шамари и клоци. За жал, мал број медиуми вистински пренесоа колку насилно и дехуманизирачки се однесувале полицицајците.
Во интервју со АВАЈА, граѓанска иницијатива која ги застапува интересите на Ромите во Македонија, кое беше пренесено и од Слободен Печат, тројцата жртви на полициско насилство ги раскажаа своите приказни. Најпрво тие искусиле нешто трауматично: сообраќајка. За среќа не завршиле со многу сериозни повреди, но сепак се нашле во состојба на шок и болка. Еден од жртвите раскажува како тој отишол да провери дали сите негови другари се живи. Но она што се случило кога дошла полицијата, наместо да повикаат медицинска помош, тие веднаш почнале да ги тепаат.
„Тие требаше да ни дадат нас помош, а не да не маваат,“ вели еден од жртвите, кој исто така објаснува дека еден од полицајците го мавнал и му го земал телефонот кога тој пробал да го документира насилството. Исто така тој бил одбиен од страна на Сектор за Внатрешни Работи каде што се обидел да пријави што му се случило нему и на неговите пријатели.
Жртвите биле држени и тепани во полициската станица до 5 часот следното утро и биле нарекувани со погрдни расистички зборови. Сите тројца имаат повреди, меѓукои пукната аркада, повреден грб, повредени вратови и скршена рака, но немаат целосна медицинска документација бидејќи иницијално биле одбени од страна на болницата во која отишле.
„Свесни сме дека истото се случувало претходно во затворени простории, односно во полициските станици, меѓутоа овој пат сообраќајната полиција одлучи да го направи тоа на отворено. (…) Да не беше снимено ова видео најверојатно овој случај би останал скриен како и многуте други случаи,“ вели ромскиот активист од АВАЈА, Елвис Шаќири.
За жал Шаќири е во прво. Ретко се зборува за условите во кои живееат Ромите кај нас, а кога се зборува тоа често се гледа низ традиционалната призма на лични избори или различен менталитет, наместо многукратна и повеќеслојна системска дискриминација. Со самото пасивно прифаќање на фактот дека Ромите живеат на работ на сиромаштија во ефективно сегрегирани населби, жените во Шуто Оризари немаат пристап до гинеколог, а децата продаваат балони или просат пред семафори, се приклучуваме кон нормализацијата на третманот кој овие личности го добиваат од речиси сите институции и општествени структури.
Фактот што многу Роми се сиромашни или се бездомници исто така допринесува до создавање и оддржување на негативни стереотипи за нив (пр. дека се „мрзливи“ или „не сакаат да работат“. Дискриминацијата кон нив (делумно) продолжува токму поради ваквите стереотипи, а колку повеќе остануваат Ромите сиромашни и маргинализирани, толку повеќе може да се зајакнат овие стереотипи.
„Во основно имаше едно дете во нашето одделение што очигледно беше Ром ама имаше македонско име. Кога јас или некој од моите другари, не сеќавам баш, го прашавме зашто е толку темен, тој ни рече дека едно лето многу се исончал и таква му останала кожата. Ние му поверувавме. Кога сега се сеќавам на таа приказна ми станува јасно дека тогаш не би паднало ни на крај памет дека мојот соученик би можел да биде Ром, бидејќи тој одеше во школо со мене, а за мене тогаш, Ромите постоеја на улица,“ ми раскажа еден другар кога зборувавме за инцидентот од Битола.
Во муабетот со другар ми стигнавме до заклучок дека во нашето општество, а и во многу други европски држави, Ромите не се сметаат како граѓани од ист ред како сите други. Но имањето на предрасуди кон Ромите не постои само на индивидуално, туку и на системско ниво. Според извештај на Агенцијата за човекови права на Европската Унија од 2016тата година, 80% од Ромите во ЕУ државите се во ризик на сиромаштија, само 53% од ромските деца одат во основно училиште и 41% од интервјуираните Роми веруваат дека биле дискриминирани во различни ситуации како барање работа или здравствени услуги во последните 5 години.
„Оти сме сиромаси затоа тие нѐ тепаа, од што не можеме ние да се жалиме,“ вели еден од жртвите во интервјуто со АВАЈА и е комплетно во право. Ако веќе Ромите се третирани како второкласни или третокласни граѓани, тогаш какви се шансите да институциите донесат правда во ваков случај кога ретко ги штитат Ромите во нивните секојдневни животи?
Пред неколку месеци имаше сличен случај на расистичка полициска бруталност кон групата бездомни Роми кај Железничката станција во Скопје и практично немаше последици за полицајците. За разлика од скопскиот инцидент во Јуни, сега имаше организирано протест против полициската бруталност во Битола само два дена по интервјуто со АВАЈА. По реакциите на социјалните медиуми и протестот, МВР реагираше со дисциплински мерки: еден полицаец е суспендиран, а друг е и суспендиран и против него има поднесено кривична пријава. Но на иницијалното видео од инцидентот се гледаат барем тројца полицајци и од сведоштвата на жртвите изгледа како да биле инволвирани повеќе од само двајца полицајци за кои има последици.
Веројатно најтрагично е што на 30ти Септември, независниот полициски синдикат одржа протестен мото марш против одлуката на МВР за суспензија на нивните колеги. Да, полицијата протестира во поддршка на полициската бруталност на нивните ортаци. Пораката на битолската полицијата е јасна: нашата работа не е да ги штитиме Ромите.
Но полицајците не се штитат едни со други само во Македонија, туку и во многу други држави. Случаите на полициска бруталност често не се доволно добро истражени или се прикривани од страна на полицијата. На пример, има нови полициски снимки за убиството на афро-американката Бреона Тејлор од страна на полицајци од Луивил (Кентаки, САД) што укажуваат на потенцилно заташкување на истрагата.
Како што во САД има проблем со расизмот против афро-американците (и други етнички малцинства), во Северна Македонија имаме сериозен проблем со расизмот против Ромите. Народниот правобранител Иџет Мемети кажа за Радио Слободна Европа дека оваа година веќе има 15 случаи на полициска бруталност во Северна Македонија, додека лани имало само 3 (иако има висока веројатност да тие бројки се повисоки бидејќи, како што кажа Елвис Шаќири, овие случаи не секогаш се пријавени). Не смееме да го игнорираме овој загрижувачки тренд кај македонските полицајци, ниту пак секојдневната дискриминација и расизам кој го доживуваат македонските Роми.
Сведоштвото на тројцата жртви од Битола докажува дека постои системска дискриминација кон Ромите во многу институции и сегменти на македонското општество. Често пати македонските политичари од различни политички партии зборуваат за инклузија и интеграција на ромската етничка заедница, но очигледно премалку се прави по ова прашање. Треба да има структурни промени и интервенции во здравството, образовниот систем, полицијата, јавните институции и уште еден куп полиња. Нема решение што ќе го реши расизмот против Ромите преку ноќ, но добар почеток би било да се донесе квалитетен Закон за спречување и заштита од дискриминација по сите основи.
