Последната жена од Медената земја

10 септември беше вторник и оваа недела прв работен ден во неделата и не очекував да се случи нешто надвор од вообичаеното. Во секој случај, многу се радував што таа вечер ќе одам во кино (на вторнички попуст) и конечно ќе го гледам документарецот Медена земја на режисерите Љубомир Стефанов и Тамара Котевска, кој со нетрпение го очекував уште кога прв пат слушнав за приказната и нормално уште повеќе откако ги собра сите можни награди на Sundance. За селата во тој предел и животот толку различен од мојот имав доста слушано од мојот другар Драган Арсовски, кого теренската работа со желки и рептили го има однесено до Атиџе, како и целата филмска екипа на Медена земја. Имав задоволство да го запознаам Љубо во неформална атмосфера и да му поставам милион прашања за снимањето (иако тоа го правев со резерва од страв дека тоа е единствено нешто за што го прашуваат луѓето последнава година). Полна со информации, рецензии и љубопитност бев спремна за гледање на Медена земја.

Тоа што не можев да го предвидам е дека баш тој вторник, поради сплет на околности ќе ја запознаам и самата Атиџе, со кроткиот поглед и медената енергија која ја имав видено само на фотографии.  Јас и друштвото ја нападнавме со прашања, а Атиџе безрезервно сподели приказни и анегдоти. Ни раскажа за патувањето во Швајцарија, за родното село, за процесот на снимањето, за Сараево, пријателствата, пчелите… Имаше прегратки насекаде и некоја блага еуфорија лебдеше во воздухот. Сите кои го имаа гледано филмот чувствуваа некој вид на почит кон Атиџе. Сега разбирам зошто.

Неколку часа по оваа средба, влегов во киносалата број 8 и искрено на ум ми беа патиките кои самошто ги пробав, додека чекав да се отвори салата. Неколку секунди по почетокот на Медена земја, со широките кадри од селото и потоа ликот на Атиџе, буквално заборавив дека постојам. Приказната на Атиџе има толкава моќ да те апсорбира и е толку уникатно раскажана, што нема друг начин да се доживее освен да се погледне филмот. Не е тешко веднаш да се поврзеш со главниот лик и нејзината мајка, бидејќи почетокот на филмот ти дава впечаток дека не постои некој на светот освен тие две. Тишината е толку сеприсутна, што зуењето на пчелите се слуша насекаде во киното.

Пчелите не се само инсекти во овој филм, туку ликови со сопствен наратив, дел поради кадрите кои максимално нé доближуваат до нив, дел поради третманот кои го добиваат од Атиџе. Пола за мене, пола за нив, повторува традиционалната пчеларка, додека медитативно им пее на пчелите. Целиот баланс се изместува, кога многубројното семејството кое се населува до нејзината куќа, во борба за егзистенција и притиснато од локалниот трговец на мед, одат против златното правило на Атиџе и го земаат целиот мед од своите пчели. „Да беше бебе ќе те земев и ќе заминевме од тука. Нема решение за овој проблем“ – и вели Атиџе на мајка си, седната покрај креветот на кој таа лежи речиси неподвижна и слепа. Мајка и пак и вели дека сеуште може да се омажи и конечно да замине од селото, како што си заминале сите други. За Атиџе тоа сценарио не прави никаква смисла, бидејќи таа никогаш не би ја оставила. Тоа е за мене најтрогателниот елемент кај оваа жена. Со неочекуваниот преплет, оваа микро приказна за борбата, посветеноста и грижата на една жена; кон мајка си, домот, пчелите и медот, одеднаш станува макро приказна за заштитата на еден цел еко-систем, за антагонизмот помеѓу машкиот и женскиот принцип и нивниот различен пристап кон користењето на природните ресурси, за останување по секоја цена или напуштање во потрага по подобар живот…Бидејќи ако нешто овој филм прави маестрално, тоа е укажувањето кон фактот дека сите нешта навистина се поврзани.

Популарноста не само на филмот, туку на самиот лик и дело на Атиџе, укажува кон фактот дека особено денес, во време кога природниот баланс е покревок од било кога и цивилизацискиот прогрес станува дискутабилна категорија, потребни ни се вакви хероини, кои ни покажуваат дека грижата за природата и за блиските е важна, дека тишината е скапоцена, а пеењето е составен дел од работата. Не можеме да не се запрашаме како го третираме светот околу нас, кога гледаме како Атиџе и ја мие и чешла косата на мајка и, како му помага на едно желче да си го најде патот или спасува пчела од давење. Од друга страна, истата таа хероина се ценка, расправа и гарантира за својот мед кога оди на пазар и без отстапување во борба со машкото его се обидува да го пренесе својот начин на одгледување на пчели на комшијата, сé додека еден ден целото семејство не се спакува и замине од селото. Сега, веќе без мајка и, останува буквално сама да ја чека пролетта.

Морав постојано да си повторувам дека всушност не е сама, туку во истата просторија се двајца режисери, две или повеќе камери и веројатно уште луѓе од филмскиот тим. Сепак, камерата од почеток до крај е суптилна, нежна и ненаметлива и на тој начин те внесува директно во медената земја, каде Атиџе останува до крај, бидејќи кој ќе се грижи за сиот баланс ако не таа, последната дива пчеларка во Европа?

После сé, пролетта доаѓа и нејзиниот живот е веројатно многу поразличен од пред снимањето на овој филм. Но тоа што ми остана како енигма, е длабокиот поглед полн тивко задоволство и притаената насмевка на Атиџе и на мајката, во наједноставни животни ситуации како јадење лубеница, миење коса, добивање радио сигнал или седење покрај оган. Не сакам ни да се осмелам да кажам дека претпоставувам како е да се живее без струја, вода и заедница. Но, седејќи во таа преполна сала во Синеплекс, се чувствував како жената од Медената земја да знае некоја тајна која јас не ја знам. По филмот ги барав лицата на другите луѓе за да препознаам некоја емоција. Некои веќе скролаа на телефоните, некои дискутираа за филмот, а некои зјапаа во празно како мене. Периодов по социјалните мрежи циркулираат илјадници текстови за пчелите како загрозен вид и што тоа значи за нас луѓето. На кратко, ако ги снема нив – ќе не снема и нас. Медена земја ни го претстави овој факт на еден човечки, тивок, сладок и болен начин.