Причините зад криминалното однесување на жените наспроти апсурдите во застарените македонски учебници

Според сè уште застарените учебници по социологија во средно училиште жената би требало „да седи дома, за да биде заштитена од комуникација, одговорност, конфликти“ или како што авторите посочиле да биде „помалку изложена на влијанието на објективни криминогени фактори“ (иако би посочила дека во криминологијата се користи терминот надворешни или егзогени криминогени фактори). Ова последново е само дел од многуте погрешни толкувања на криминалното однесување на жените, пред сè преку т.н. превентивни решенија на лаиците, според кои „седењето дома“ значи „помалку комуникација, ниту пак конфликти“.

Но, реалниот живот покажува дека во голема мера кривичните дела на жените се поврзани токму со домот каде се случува насилство, постојат традиционални очекувања од жената и/или виктимизација. Најголемиот дел на убиствата извршени од жени се случуваат дома (Mann, 1996) нивни жртви се интимните партнери (Browne & Williams, 1993) и не се планирани (Agnew, 2006). Всушност се случува „криминализација на виктимизацијата“ (Chesney – Lind, 2002).

Феминистичката криминологија се појавува во доцните шеесетти години на XX век во САД и седумдесеттите во Велика Британија како критика на традиционалните погледи на криминолошката наука, која не го истражувала криминалното однесување на жените, ја занемарувала виктимизацијата на жените, пред сè насилството на мажите врз жените. Криминолошките теории не одговарале на состојбата со криминалот на жените, бидејќи не биле поставени врз емпириски податоци поврзани со жени (Naffine, 1996). Mainstream теориите, всушност биле malestream теории.

Првиот бран феминистичка критика кон криминолошките објаснувања на криминалот на жените била насочена кон проблемите во поврзувањето на криминалното однесување и девијантноста на жените со одредени биолошки фактори, а не со општествените и економските, погрешна перцепција на мотивите и поврзување на сексуалната девијантност со криминалното однесување. Општествениот статус на жената е ограничен, истата сè уште е анализирана како морален заштитник на домот и културата (Daly & Chesney – Lind, 1988).

Вториот бран феминистичка критика во криминологијата е насочена кон влијанието на приватната сфера која била користена како средство за обесправување на жената, а со тоа и неможноста да биде достигната и еднаквост во јавната сфера.

Податоците од Државниот завод за статистика на РСМ покажуваат стапка од помалку од 5% на жени од вкупниот број осудени сторители на кривични дела. Зошто различни стапки на криминално однесување кај различните полови, односно родови? Хофман – Бустаманте (1973) заклучила дека тоа е резултат на различните очекувања од половите и различната родова социјализација, потоа различната општествена контрола, различните можности за извршување одредени кривични дела, поретка вклученост во супкултури и различна класификација на кривичните дела.

Анализирајќи ги различните стапки на криминално однесување кај двата пола, Адлер и Симон, ја поставиле теоријата на еманципација на жените, објаснувајќи дека општествените промени овозможуваат приближување и изедначување на општествените улоги на мажите и жените, резултирајќи со еднаквост во одредени општествени сфери.

Тестирајќи ја генералната теорија на напнатост на Роберт Агњу на затвореничка популација во РСМ, според која напнатоста е резултат на неуспехот да се достигнат позитивно вреднуваните цели (одреден општествен статус или финансии); на отстранување на позитивно вреднуван стимул (смрт на близок роднина или пријател; или прекинување интимна врска); и како резултат на негативно вреднуван или опасен стимул (насилство во семејството), заклучивме дека криминалната активност на жените кои издржуваат казна затвор за одредени кривични дела е поврзана или со финансискиот стрес или со нивната виктимизација во текот на животот. Тоа значи дека истите биле или невработени или вработени на несигурно работно место или слабо платено, без можност да ги исполнат основните потреби, или биле жртви на физичко, психичко или сексуално насилство од страна на, најчесто интимниот партнер, но и од други членови на семејството. Така, на пример, во РСМ, 54% од студентите се од женски пол, 57% од нив дипломираат, но само 33.7% од вработените се жени, наспроти 50.5% мажи (Државен завод за статистика на РСМ, 2016). Понатаму, дури 81% од жртвите на семејно насилство се жени (76% од нив биле виктимизирани од страна на мажи) (Глас за правда, 2014), односно системот за социјална заштита и помогнал на 1081 жена жртва на семејно насилство во 2016 година (Државен завод за статистика на РСМ, 2016).

Заклучоците би биле во согласност со мислењето на Меда Чесни – Линд, која го посочува јасниот избор при превенирањето на криминалното однесување на жените, а сигурно тоа не е нивното затворање дома. Она што е потребно е финансиите кои се трошат за затворање на жените сторители на кривични дела во пенитенцијарна установа, да бидат пренасочени кон решавање проблемите на економски маргинализираните жени, жените жртви на насилство, жените кориснички на наркотични дроги, односно жените кај кои постои ризик од криминално однесување. Потребни се програми за третман кои би ги исполниле нивните потреби, би ги откриле изворите на напнатост, би ги отстраниле истите и би спречиле појава на негативни емоции, како и професионално би ги оформиле, притоа менувајќи го нивниот живот и значително намалувајќи ги можностите за повторна криминална активност.

Превенцијата на криминалното однесување на жените треба да се презема во чекор со нивниот секојдневен живот, нивните проблеми, но и спречувањето на родовата дискриминација во сите слоеви на општественото постоење. На ваков начин би се овозможила еднаквост на половите со која би се уништил митот дека жената која седи дома е безбедна и/или безопасна.