Перцепции претставува флуиден женски уметнички простор на пресекот на различните културни, политички и теоретски стратегии во рамките на политичката географија на Западниот Балкан – почнувајќи од Цетиње, преку Нови Сад и Приштина, Бања Лука, за конечно да се претстави и во Скопје. Изложбата ќе имате време да ја погледнете до 12 август, а во разговорот со кураторката во Музејот на современата уметност, Кумјана Новакова, можете да откриете повеќе за овој одличен проект на МСУ, за родот во современата уметност, како и за феноменалните уметници (и дела) кои ќе бидат претставени на изложбата.

Вечерва во МСУ се отвора Родови перцепции како дел од колаборативниот кураторски проект  фокусиран на женската уметност. Накратко, кој е концептот зад овој колаборативен проект?

Идејата на проектот Перцепции е воспоставување на дијалог помеѓу делата на истакнати британски уметнички од колекцијата на Британскиот совет со дела на уметнички избрани од страна на куратори во пет партнерски музејски институции во нашиот регион – Националнот музеј на Црна Гора во Цетиње, Галеријата на Матица Српска во Нови Сад, Косовската национална галерија во Приштина, Музејот на современата уметност на Република Српска во Бања Лука, и МСУ – Скопје. Петте изложби претставуваат пет многу различни читања на родот и родовите улоги во и низ уметничките пракси и современата историја на уметност, секако формулирани како коментар (и) на комплексните социјални, политички и историски контексти на просторот на поранешна Југославија.

Ова, во најмала рака, отвора можност за реактуелизација на родот и родовите хиерархии како еден од обрасците на исклучување (и) во уметничките практики, но и општо во јавните и културните простори. Тоа е особено важно кај нас, бидејќи глумиме доба на постхуманизам и постфеминизам, а немаме расчистено со патријархалните структури во ниту еден сегмент на јавното и политичкото – особено во пишувањето, читањето и толкувањето на уметноста.

Ако не се лажам, ова е прва изложба од ваков тип во МСУ, односно колаборативна изложба која во фокус ја става не само уметницата, туку родот како важна категорија за (ре)обмислување во полето на уметноста. Што значи еден ваков проект за МСУ?

Музејот на современата уметност – Скопје е основан во 1964 година, а во ноември, 2020 ќе се навршат 50 години од свеченото отворање на зградата во која се наоѓа МСУ. Така што со повеќе од 50 години историја позади нас, или пред нас, малку е тешко да се тврди дека било каков тип или концепт на изложба, е прв од ваков тип. Она што прво ми паѓа на памет е на пример проектот Нарцизми (1999), позади кој стоеше МСУ, а се случуваше во рамките на Скопско лето. Но, можеби она што го прави проектот Родови перцепции значаен за МСУ, е начинот на кој ги читаме родот и родовите репрезентации – општо, а особено родот и родовите репрезентации во контекст на историјата на уметноста. Имено, појдовна точка за Родови перцепции е верувањето дека обидите жената напросто да се додаде, односно да се прилепи во историјата на уметноста нема, и не можат, да ја променат парадигмата која почива на маскулинитетот и на машкото гледање. Во контекст на патријархалните дискурси на историјата на уметноста кои ја слават херојската индивидуална креативност на “големите мајстори”, жената-уметник има предодредена релативна, секундарна, или ако сакате подредена позиција. Таа треба да научи да гледа, пишува и чита на и во нечиј друг јазик без тоа да биде нејзин избор. Во тој правец, ќе потсетам на Нохлин, која многу одамна и многу прецизно го детектира просторот каде се создаваат обрасците на исклучување – институционалните структури: “… прашањето за еднаквоста на жените – во уметноста како и во која било друга сфера – не се однесува на релативната благонаклоност или лошата волја на поединечните мажи, ниту на самодовербата или безнадежноста на индивидуалните жени, туку на самата природа на нашите институционални структури и поглед на реалноста што тие го наметнуваат на луѓето кои се дел од нив.”

Колку и на кој начин е родот релевантен во контекст на современата уметност, од твојата гледна точка на кураторка?

Родот во современата уметност е подеднакво важен како и во секоја друга (јавна) сфера. Но според мене, не е прашално колку и на кој начин е релевантен родот – тоа е одамна јасно – туку како различните хиерархии, вклучително и родовите, се ре-актуелизираат, реконструираат и повторно легитимизираат. Нормативното наметнување на обрасците од типот на машкост и женскост, и на традиционалните, хиерархиски перцепции на родовите улоги, се присутни и се повидливи на повеќето, да не кажам на сите рамништа, и секако обликуваат обрасци на исклучување. Со прекинот на официјалниот наратив на социјалистичкото се-рамноправно општество, се случи ретрадиционализација и во сферата на уметноста. Така, се нормализираа и родовите хиерархии, но и естетиките кои произлегуваат од нив. Тоа е случај и со уметноста, и со историјата на уметноста – за што веќе нешто спомнав. На пример, скандалозниот проект Скопје 2014, освен сé друго, ги легитимизира и родовите хиерархии во јавниот простор. Преку уништувањето на утопистичкиот, антитрадиционален социјалистички град изграден после 1963 година, Скопје 2014 буквално ги исклеса во камен родовите хиерархии: станавме град на воини, херои, цареви, војводи, попови – сите силни господари мажи, и на нивните сопруги и мајки. Улогата на жената во нашиот град е да раѓа, дои, испраќа и дочекува мажи.

Од сите овие причини, ќе се задржам на нешто многу поважно од вообичаените теоретски преламања: се-присутноста на патријархалните, да не кажам племенски, пред-политички структури во сите јавни сфера, вклучително и културата, овозможија овој и многу други слични проекти да го редефинираат дискурсот на нормалноста. Погледнете ги само реакциите на Парадата на гордоста и степенот на прифатливост. И затоа, одлучувачки е да креираме заедничка политичка позиција околу нужноста за преиспитување не на корените на одредени појави, туку на комплексните процеси со кои се соочуваме и до кои тие довеле денес и овде. Со други зборови, прашањето не е “дали” и “како”, туку “шта нам је за чинити?” Нужно е заеднички да ги преиспитуваме јавната реторика и јавните дискурси, а не идеологијата или свеста. Дискусиите зошто не постои јавна свест и зошто сé уште даваме простор на националистички, исклучувачки идеологии треба да се случуваат онаму каде постојат услови за информирани одговори за тоа: науката. А јавните дискусии, вклучително и во уметноста, се тие кои треба да се насочат кон преиспитување на реториката и на јавниот дискурс.

Еден од „методите“ на проектот е поставување на делата на 14 уметници од Британија кои се претставени на изложбата со нивни 24 дела наспроти, или во дијалог со локални уметници. Какво беше искуството на градење на овој заеднички простор помеѓу уметници кои твореле (творат) во тотално различна социо-култрна и политичка атмосфера? Дали има нешто обединувачко во „женскиот израз“ што гради поврзување и мостови помеѓу овие жени?

Родови перцепции е поделена во три концептуални сегменти – и тоа е поделба која се наметна природно, бидејќи за време на истражувањето на двете колекции стана јасно дека делата се разликуваат во однос на уметничкиот пристап, формата, личните наративи, естетските пристапи, итн., но позициите кои произлегуваат од женската положба како политичка положба, се преклопуваат, надополнуваат или разидуваат на не-национална основа. Односно – авторскиот пристап и политичката позиција на Абигел Лејн на пример е многу поблиска до Моника Мотеска отколку до било која друга уметничка од Британија која е претставена на Родови перцепции. И двете авторки работат со телесната меморија, физичките траги кои ги оставаме зад нас, отсутното присуство кое се впишува преку трагите на отсутното тело.

Но, она што е генерално обединувачко, и што е можеби важно да се претстави како такво, е заедничката женска форма која авторките ја запоседнуваат, и која го прекинува повторувањето и одржувањето на постоечката родова хиерархија преку нови методи на размислување и визуелизации за (родовата) репрезентација. Секако, тесно поврзано со женската форма е и инсистирањето на промената и процесноста како рамка во која се дискутираат родовите идентитети и нивните улоги и во уметноста. Имено, речиси сите авторки кои се застапени инсистираат на промената, и соодветно на женскоста како положба во пошироки рамки на многубројните и флуидни родови идентитети и положби. Инсистирањето на флуидноста на идентитетите е токму она што ја диференцира женската форма од машкиот поглед (male gaze), кој утврдува, потврдува, дефинира, категоризира, одобрува или отфрла.

Дополнително, без оглед на општествениот контекст, авторките овозможуваат опсервации коишто сѐ уште не сме успеале да ги согледаме и приказни коишто сѐ уште не сме научиле да ги читаме – и оваа изложба, како и нејзиниот пропратен програм е важен простор на учење и за Музејот и за публиката.

На изложбата во Скопје ќе бидат претставени 39 современи уметнички дела од 25 жени, концептуализирани во три тематски целини, односно погледи (views), репрезентации (representation) и репрезентации (ruining the representation). Која е идејата зад ваквото концептуализирање на изложбата и кои имиња и дела би ги спомнала како столбови на трите теми на изложбата?

Изложените дела и од британските и од македонските уметнички се записи „и, на и од женското“ , при што терминот „женскост“ е употребен на начинот на кој Полок тоа го прави – реферирајќи се на положбата во јазикот и психосоцијалното обликување која терминот Жена ја означува. Како положба, значи, а не како идентитет, поимот на женскоста се смета за нешто за коешто зборува, сонува и фантазира  машкоста, таа Другост според која женскоста се дефинира. Па така, уметничките во изложбава ја презапоседнуваат женската форма, прекинувајќи ја продукцијата и опстојувањето на родовите хиерархии за на крај да предложат нови методи на размислување за (родовите) репрезентации.

Определувајќи три области на женската положба – гледање и согледување (ПОГЛЕДИ), ликовно претставување (РЕПРЕЗЕНТАЦИИ) и „уништување на претставувањето“  (РЕПРЕЗЕНТАЦИИ) – замислата зад оваа поимска поделба нема за цел да создаде уште една рамка за толкување преку повеќегласовен приказ на женското искуство, туку да побара обмислено и детално преиспитување на машкиот принцип врз кој е изградена современоста и критичен приод кон проблематиката на претставувањето преку радикално поставување прашања.

Женската уметност е сé уште, како локално така и глобално, на маргините на музеите во однос на застапеност. На пример, 88% од сите уметници во поголемите музеи во САД се мажи. Колку сметаш дека музеите имаат одговорност да бидат „поегалитарни“ во однос на она што го нудат како содржина денес? Дали според тебе треба да постојат некој вид на позитивни мерки кои би допринеле кон повисока застапеност на жените и другите малциинства и маргинализирани групи во музеите, или пак времето ќе го направи своето? И финално, на кој начин оваа изложба го адресира овој проблем во Македонија?

Не постои Музеј во светот – или барем не според истражувањата и анализите кои се направени и достапни, кој има еднакво претставување и присуство на жени и мажи автори. Од друга страна, слична е ситуацијата и со родовата дистрибуција во однос на вработените во Музеите, нивото на платите, итн. На пример, според истражувањата на Асоцијацијата на арт директори на музеите во САД, за 2017, постојат јасни диспаритети во родовата застапеност дури и во зависност од големината на оперативниот буџет со кој располага музејот: поголемиот дел од музеите со буџети помали од 15 милиони долари се водени од жени директорки. Обратното е точно за музеите со буџети од над 15 милиони долари, каде што женската застапеност се намалува пропорционално со зголемувањето на буџетот. Со други зборови – сите правила на обрасците за исклучување по однос на род кои важат во јавните сфери, важат и во уметноста. Таму каде што има моќ, таму се мажи.

Заради ова, МСУ е партнер на проектот Родови перцепции, и заради ова е важно да ги промислиме коментарите на авторките претставени на изложбата.