Јас во секој момент сум себеси, не можам да бидам некој друг. Но мојата држава ме форсира да бидам некој друг, некое сеќавање на човек што веќе не е тука. Сè дур оваа земјa не ми дозволи легално да бидам тој што сум, нема да бидам “како себеси”. Јас се осеќам најсакано, најубаво, свој и “како себеси”, само кога се замислувам или кога работам со заедницата да креирам земја што ќе ми дозволи потполно, без срам и без страв, да ги осетам овие чувства. (транс маж)
Веќе неколку години по ред, на 31 март го одбележуваме денот на видливоста на трансродовите луѓе. Глобално, трансродовото постоењето и борба се прославува на овој ден од 2009 година. Иницијативата за одбележување на денот на видливоста доаѓа од трансродовата активистка Рејчел Крендел, како своевиден пандан на денот на сеќавањето, кога се комеморираат сите трансродови личости кои биле убиени како резултат на трансфобијата.
Сепак, кај нас (како и во многу делови од светот), тешко е да се зборува за видливост, кога трансродовите личности се најчесто невидливи, отфрлени и дискриминирани од најблиската околина, во образовниот процес, здравствените, правните и останатите институции. Тешко е да се зборува за видливост, кога кај нас (како и во многу делови од светот), да се биде трансродова личност често значи да се преживува, а не да се живее.
Според некои истражувања, околу 30% од трансродовите луѓе се обиделе да извршат самоубиство, бидејќи преживување не е еднакво на живот. Трансродовите луѓе се поподложни на семејно насилство, сексуално насилство, полициско насилство, бездомност, социјална исклученост и сироматишија, а во комбинација со други интерсекции ризикот од нислство или директна дискриминација може да е уште повисок. Тешко е да се зборува за видливост, кога историјата на транс луѓето за поголемиот број луѓе е непозната (иако често е историјата на безусловен отпор и бунт), а автентичните трансродовите идентити и наративи не се дел од наративите кои ги градат нашите идентитети, претставени преку литературa, филмови, серии, магазини, вести, апликации, социјални медиуми, итн…
Оваа исклученост е пресликана и во нашиот правен систем, кој пред вклучувањето на родовиот идентитет во новиот Закон за зашита од дискриминација, практично не го препознаваше родовиот идентитет како можен маркер на различен општествен третман. Ова законско решение овозможува превенција и еднаков пристап до механизмите за заштита од дискриминација за сите граѓани, но со оглед на тоа што Комисијата за заштита од дискриминација дури сега полека почнува со работа, останува да ја видиме имплеменациајта на законот на дело. Од друга страна, иако оваа победа е од особена важност, законоското решение кое веќе со години го чека и за кое застапува транс заедницата е она за правно признавање на родот. Иако ова е клучен чекор за признавање на трансродовиот идентитет во правниот систем, Македонија е една од малкуте земји во Европа која го нема направено.
Во својата колумна на темата објавена во 2018 година д-р Ирена Цветковиќ потсетува што овој закон значи за живеаното искуство на транс луѓето.
„Правното признавање на родот на прв поглед делува како банална битка за административни процедури кои не го засегаат секојдневниот живот на луѓето. Сепак, искуствата на трансродовите луѓе говорат за поинаква ситуација. Правното признавање на родот е есенцијално за трансродовите луѓе да можат да живеат достоинствен живот. Во Македонија, личната документација значи пристап до најосновни добра и услуги. Во случаи на отсуство на документи кои го рефлектираат нашиот род или родовиот идентитет како личната карта, пасошот и матичниот број, учеството во општествениот живот станува проблематично.“
Непостоење на можноста да се сменат ознаките на пол во личните документи значат отежнато секојдневие и изложеност на дополнителен стрес, страв, траума, недоразбирање, исмејување, барање за појаснување, неуспех и насилство. Соочени со опцијата за ваков тип на акутен, секојдневен стрес, голем дел од трансродовите луѓе остануваат отсечени од системот на општествени добра и услуги, па „голем дел од нив не посетуваат лекар (заради податоците во здравствената книшка), избегнуваат да патуваат надвор од државата (заради податоците во пасошот) и не користат трансакциски сметки во банки (заради податоците во сметката и личната карта). Со други зборови, нивното здравје, мобилноста и благосостојбата се нарушени, а нивните животи се лишени од квалитет и достоинство.“
Немање законско решение за правно признавање на родот преставува замижување пред транродовоста, кое освен што води до директно системско исклучување, води и до игнорантност и слепо верување во родовиот идентитет како биолошка даденост.
Трансродовоста ја прославуваме, бидејќи го збогатува нашето постоење и ги предизвикува доктрините и правилата според кои се оркестирани нашите тела. Ги прославуваме успесите на трансродовите луѓе, бидејќи секоја победа на трансродова личност е и победа на слободата и изборот. Го прославуваме секој минат ден во родовиот идентитет кој ти дозволува да бидеш најдобрата верзија на себеси, бидејќи за таква промена е потребна храбост, која ретко која цис-родова личност може да ја разбере.
Секоја трансродова личност во себе носи приказни кои вреди да се слушнат и има лице кое треба да се види. Вистински да се види. Сепак, трансродовите луѓе се традиционално истиснати и избришани од јавниот простор. Тешко е да се зборува за видливост кога не е безбедно да излезеш пред камера и да раскажеш за својата реалност, во свое име. За да го прославивме овој ден, сакавме да доближиме неколку приказни на трансродовите личности околу нас, но повеќето од нив не се во можност да се претстават јавно. Овие анонимни приказни, треба да ни служат како поттик да бидеме дел од борбата за права и видливост на трансродовите личности, бидејќи никој не треба да го крие својот идентитет, своето автентично јас, да се чувствува безбедно и прифатено.
Има многу начини да се биде сојузник во оваа борба. Еве само неколку од нив:
1. Следи ја работата на трансродовите активисти и групи. Кај нас, во моментов активна е иницијативната ТрансФорма, која се бори заштита и унапредување на правата на трансродовите лица во Македонија.
2. Поддржи ги настаните кои ги прославуваат трансродовите идентитети. Оваа година, денот на видливоста се одбележува со онлајн кампања, наместо марш во јавниот простор. Нарадните години, на 31 март, излези на Марш за видливост, бидејќи физичката поддршка е важна.
3. Научи повеќе за транс историјата. Од примери за родови варијабилитети и родов неконформизам во антички култири, преку модерното користење на терминот трансродовост и немирите на Стоунвол започнати од транс жени, трансродовата историја е богата со примери на издржливост, борба и автентично живеење.
4. Научи да бидеш добар сојузник и пријател на трансродовата заедница или личностите во транзиција. Постојат многу ресури напишани/развиени од трансродови личности кои можат да ти помогнат во тоа. Секогаш обраќај им се на луѓето како што тие ќе ти кажат.
5. Научи ја разликата помеѓу пол, родов идентитет, родова експресија и сексуалност. Не е толку тешко.
6. Осигурај се дека женските простори се отворени и безбедни и за транс жени. Феминизмот кој активно ги исклучува транс жените не е феминизам.
7. Реагирај на трансфобичен јазик. Исмевањето, навредите и насилството кое го искусуваат трансродовите личности уште од најрана возраст мора да запре. Не дозволувај нормализација на јазик кој го овозможува овој третман.
Вечерва, направи пауза од серијата што обично ја гледаш и пушти си некој филм/серија која ќе те запознае со борбата на трансродовите луѓе. Мои топли препораки се прекрасната серија Pose и филмот Laurence Anyways.
