Никогаш нема да заборавам кога една другарка ми кажуваше како на работно патување во Барселона, нејзина колешка искоментирала дека шпанците се многу пореметена нација бидејќи имало лица со попреченост насекаде.
Да, шокантен е фактот што видливоста на овие луѓе, како резултат на тоа што нивната држава се потрудила да им овозможи достоинствен живот, како и на сите други, со прилагодување на транспортот и инфраструктурата, некој го гледа како нешто ненормално.
Таа неукост боли, многу повеќе од сознанието дека тие луѓе ги има и кај нас, во ист толкав процент, но ги немаат тие можности, па тешко им е да водат нормален живот и најчесто се заглавени дома.
Слична е ситуацијата и со третирањето на ЛГБТИ+ заедницата, од страна на оние кои се нарекуваат себеси „нормални“. Се’ што не влегува во нивниот хетеронормативен светоглед е болно, пореметено, нездраво, ненормално…
Ајде да започнеме со зборот „нормално“ и што тоа значи кога зборуваме за еден човек.
Најпроста дефиниција на зборот „нормално“ е нешто што се конформира на некој стандард, т.е. вообичаено, типично и очекувано. Според самата оваа дефиниција, јасно e дека се работи за општествен конструкт на конформирање во одредени општествени околности. Тоа најчесто знае и да е на ниво на одредена култура, заедница или одреден историски контекст.
На пример: во библиско време било нормално некој да се каменува, ако мнозинството одлучи така, односно ако некој доволно гласен ги убеди. Во некои земји нормално е жените да се целосно покриени во јавност. Во одредени конзервативни кругови, дури и во Македонија, нормално е да се има анален и орален секс, за девојката да се смета за девица додека не стапи во брак. За турбо фолк пеачките нормално е да имаат повеќе пластика на себе отколку шишињата што пловат по Вардар, а за многу стрејт мажи во Македонија е нормално да си ги тепаат жените. Да не споменувам за колку деца што ги среќавам на улица нормално е да се пцујат меѓу себе, а за ненормално голем број луѓе на Фејсбук нормално е да чувствуваат дека направиле добро дело кога ќе споделат дигитална слика од икона на својот профил.
Зборот нормално, исто така означува статистички нормална распределба на податоци, односно распределба на веројатност, која е симетрична на средината, покажувајќи дека податоците кои се поблиску до средината почесто се појавуваат од податоците кои се подалеку од средината. Изгледот на нормалната распределба се појавува во вид на белова крива. Но кога сакаме да ја употребиме нормалната распределба во секојдневниот живот, таа и не е баш толку нормална. Примерите се ограничени на средната висина што ја споделуваат поголем број од луѓето, додека помал број се повисоки или пониски од нив, кој број на чевли најчесто се носи и слично. Но дури и овие распределби се различни кај различни групи, националности или раси.
Нормално, исто се користи за нештата кои се природни. На пример, кога ќе турнеш чаша од маса таа ќе падне, зашто е привлечена од гравитационата сила (природен закон) и тоа е нормално да се случи. Доколку чашата остане да лебди тоа ќе биде ненормално, сè додека е на Земјата. Во вселената пак, лебдењето е нормално. Сепак, да не се сфатиме погрешно, ова не се должи на тоа што во вселената нема гравитација, но на тоа што обично вселенските станици се во константно движење за да ја анулираат гравитацијата.
Сепак, нашата перцепција за што е нормално најчесто е поврзана со таа статистичка распределба спомната погоре, која најчесто е пресметана со субјективна перцепција. Така што, понекогаш ни се случува да ги категоризираме за ненормални и сосем нормални природни појави. Пример, очекуваме птиците да летаат, а гуштерите да одат по земја, па лилјакот сè уште ни делува како малку ненормално живо суштество кое нè плаши, го поврзуваме со темни сили (бидејќи е ноќно животно) или го демонизираме.
Исто така, ако заврне снег во јули тоа ќе го доживееме како нешто крајно ненормално, иако временските промени имаат сосем разумно и пресметано причинско последично појавување. Но тој наш недоразвиен дел од свеста знае да се врати на суеверијата на нашите претци, препишувајќи му на овој феномен морбидни знаци и симболи.
Човекот е прилагодливо суштество, но во исто време суштество кое знае да се врзе за навиките. Ритуали и традиции, кои во дамнешно време имале некаква смисла и потреба, остануваат долго потоа во употреба, иако баш ништо не значат и дури некогаш претставуваат сериозна закана и препрека за развој на поединецот, заедницата, а за жал доста често и целото општество.
На пример, традиционално, жената го земала презимето на мажот бидејќи немала права, не одела на работа, немала образование, своја сметка или какво и да е право на мислење, сопствено убедување или право на одлука. Фамилијата на мажот практично ја „посвојувала“ жената и ја примала како дел од семејството, за што се давала и отпремнина во вид на мираз, за да го продолжи родот, кој се водел само по машка линија. Оваа општествена патријархална практика сè уште се провлекува како нормална, иако жените многу често се образовани, заработуваат, носат одлуки и ги водат финансиите во семејството. Има безброј ситни навики кои „традиционално“ ги повторуваме зашто така се правело, така правеле нешите дедовци и баби или најбегло кажано „се знае дека е така“.
Стереотипите, шаблоните и навиките се корисни во многу случаи и имаат доста голем удел во функционалноста и продуктивноста на човекот во секојдневието. Но со брзиот напредок во науката, технологијата, човековото знаење и умеење, забораваме да застанеме и да видиме дека голем број од нив всушност ни пречат во личниот и колективниот развој.
Да се навратам на целта на овој текст и причината за која почнав да го пишувам. Во овој шарен месец, кога од неодамна се воспоставува традиција на славење на борбата за права на маргинализираната ЛГБТИ+ заедница, лично сум вознемирена од реакциите и осудите од страна на „нормалните“ луѓе. Коментарите кои најчесто ги среќавам се како тоа е ненормално, болно и пореметено и како тие луѓе сакаат да се истакнуваат и наметнуваат. Не можам да не ја направам споредбата со природната појава на снегот во јули, кој не би се појавил доколку нема промени во климата од глобалното затоплување, исто како што би немало потреба од месец на гордоста доколку сите луѓе се прифатат со сите свои различности, посебности и идентитети.
Кога зборуваме за човекот како личност, појава и идентитет, сите „нормалности“ кои се препишуваат се вештачки наметнати статистички пројави во претходно определена мерка или критериум. Пресметка на средна вредност која не постои, за полесно предвидување на одреден феномен. Тие феномени се променливи, како и сè друго околу нас.
Нашето знаење, постоење и живеење секојдневно се менуваат. Нашето разбирање за себе, животот и природата секојдневно се надградува. Најлошата услуга која си ја правиме себеси е да се ограничиме на она што било и она што досега сме можеле да го видиме и осознаеме. Напредокот на човештвото единствено може да се случи ако се отвориме кон нови сознанија, нови видувања на реалноста и отвореност едни кон други.
Геј, лезбејки, транс и квир луѓе постоеле отсегогаш. Нивната процентуално застапеност не се променила значително, но тие се избориле за можноста да бидат повидливи. Но доколку некому му се наруши удобноста на замислената норматива преку повисоката видливост на нешто што постои надвор од неа, тоа покажува дека таа политичко општествена околина е скроена по негова мерка, односно во склоп со неговите потреби. Тоа е она што го нарекуваме привилегија. Но сè поретко среќавам некој што реално ги има привилегиите, правата и слободите, и не само што чувствува одговорност, туку и има свесност дека е привилегиран. А најважната морална одговорност е да се биде човек, во вистинска смисла на зборот. Тоа значи да се прифати дека постојат луѓе кои се различни и имаат различни потреби, но и потреба за достоинствен живот со еднакви права и слободи.
