Годинава стигнав до средината на моите 20ти години. Стрес, страв и ужас. Средно-средовечна криза. Првите месеци по роденденот се прашував што имам постигнато досега, додека сите грешки и дилеми ко прашина ми влегуваа во ноздрите и не ми даваа да земам здив.

Во ред, можеби досега не сум го живеела животот баш најпаметно, но во секое време можам да почнам! Останува прашањето – каков живот да одберам? Што значи да си 25 годишна жена денес? Дали сум воопшто жена или сум сè уште девојка?

Во потрага по одговор во речник

Првата станица на моето идентитетско патување беше македонскиот дигитален речник. Напишав на Гугл „девојка дигитален речник“ и се соочив со овие две чудни дефиниции:

1. Лице од женски пол, младо, пораснато, неомажено.
2. Млада жена што води љубов со некого.

Па како секој здраворазумен човек, се запрашав: дали девојката автоматски станува жена кога се мажи? Доколку да, дали таа жена додека води љубов со некого во тој миг повторно станува  девојка? Или тоа важи само за „младите жени“? Исто така, што значи да си младо и пораснато лице, истовремено?

Не можев да се справам со сета оваа контрадикторност, па во повторен обид да се пронајдам ги отворив и значењата на зборот „жена“:

Жена:

1. Лице според полот, спротивно на мажот; женско лице во зрела возраст.
2. Брачен другар од женски пол.
3. Лице што за плата, награда, работи во туѓа куќа; куќна помошничка.

Останав без зборови. Изгледа сексистичкиот речник ми ги украде сите. Според овие дефиниции, тоа дали сум девојка или жена зависи од тоа дали сум во брак или имам секс со некого. Дополнително, иако сум девојка можам магично да станам жена ако работам во туѓа куќа за награда или плата. Каква божествена метаморфоза!

А што со мажите и дечковците?

Соочена со апсурдот на дигиталниот речник, мојата потрага по идентитет набргу се претвори во анализа на дефиниции. Посакав да добијам уште посеопфатна слика, па инстинктивно ги побарав и дефинициите за „маж“ и „дечко“. Еве што вели речникот:

Дечко:

1. Момче, потпораснато машко дете.
2. Момчак, младич, млад маж.
3. Во обраќање кон непознато лице.

Маж:

1. Возрасно лице од машки пол.
2. Сопруг, брачен другар.
3. Храбар, силен човек.

Очигледно, нештата се поедноставни од дефинициите за „жена“ и „девојка“. Ако ништо друго, мажот е маж и додека има сексуални односи. Тогаш, тој не се претвора магично во дечко. Но прашањето е дали мажот кога чисти по туѓи куќи за награда или плата автоматски се претвора во жена?

Кратка споредба на дефиниции

Доколку подетално се анализираат овие четири дефиниции, лесно се забележуваат неколку сексистички пропусти.

Како прво, „девојка“ се дефинира како неомажена, додека „дечко“ не се дефинира како неоженет. Како второ, зар и зборот „девојка“ не се користи за обраќање на непознато лице исто како зборот „дечко“? Или девојките не можат да бидат непознати лица? Трето, бидејќи во дефиницијата за „дечко“ не е наведено дали овој „момчак, младич и млад маж“ води љубов со некого, со кого водат љубов девојките? Исклучиво меѓу себе?

Истиот тип сексизам се намирисува и во дефинициите за „маж“ и „жена“. Таа е буквално дефинирана од мажот кој е ставен во центарот како универзален модел. Додека тој е „сопруг и брачен другар“, таа е „брачен другар од женски пол“, а никако сопруга или, не дај боже, брачна другарка. Додека таа е „лице според полот спротивно на мажот“, тој не е дефиниран како лице според полот спротивно на жената.

Куќна помошничка и храбар силен човек

Сепак, за мене шлагот на тортата беше кога видов дека мажот е „храбар и силен човек“, а жената е „лице кое работи по туѓи куќи за плата или награда“. Може да се аргументира дека уредниците на речникот едноставно се стремат да ги пронајдат и запишат сите употреби на зборовите. Но, дали успеале во својата мисија?

Употребата на зборот „жена“ кога се мисли на човек кој работи во туѓ дом се должи на тоа што, кај нас, повеќето лица кои се занимаваат со таа професија се жени. Доколу станува збор за маж кој е куќен помошник, сигурно некој нема да каже „Имаме жена што ни го чува детето додека сме на работа“ (реченицата е наведена како пример во речникот). За споредба, во Oxford Learning Dictionary овој вид на употреба за зборот „жена“ е ставен во категорија „dated usage“ (застарена употреба).

Кога станува збор за храброста и мажите, постојат многу други конотации врзани со овој збор кои не се наведени во речникот. Илјада пати сум слушнала „абе, мажи остај ги!“ или „што очекуваш од маж?“. Зошто тогаш во речникот не се наведе и ова возможно, разговорно значење кое често има негативни конотации, односно, алудира на тоа дека мажот е недоверлив и инфантилен.

Финално, доколу уредниците на македонскиот дигитален речник се толку детални во својата работа и се стремат да ги наведат сите можни употреби на зборовите „маж“ и „жена“, зошто во дефинициите се фокусираат само на полот? Зошто не се наведува и родот во речникот? Односно, каде се трансродовите лица кои се идентификуваат како мажи или жени?

Ја изгубив вербата во речници

За жал, обидот да си ги разрешам идентитетските дилеми преку речник се покажа како неуспешен. Но, се потсетив на една суштинска лекција – идеологијата на едно општество влијае врз начинот на кој ги дефинираме и именуваме нештата. Таа диктира кои значења на зборовите ќе бидат вклучени во нивното дефинирање, а кои не. Со тоа, разлистувањето на речникот станува одлична можност да се препознаат предрасудите и начинот на кој се отсликуваат во јазикот. Па така, сомнителни дефиниции можат да се најдат и за „мајка“ наспроти „татко“, „баба“ наспроти „дедо“, „ќерка“ наспроти „син“, итн.

Затоа, оваа кратка авантура ме наведе да се запрашам дали и колку можам да се потпрам на македонскиот дигитален речник. Дали „ветер“ навистина е „атмосферско струење на воздухот“ и дали „дефиниција“ е „збиено, јасно и разбирливо објаснување на некој поим со кое се искажува суштината“?

Исто така се прашувам дали можеме подобро.

Секако дека да. За споредба, како илустративен пример ги наведувам дефинициите за девојки, жени, дечковци и мажи во Oxford Learning Dictionary:

Girl:

1. a female child or adolescent
2. a young or relatively young woman.

Woman:

1. an adult female human being
2. a female member of a workforce, team, etc.
3. a female person associated with a particular place, activity, or occupation

Boy:

1. a male child or adolescent.
2. a man, especially a young or relatively young one

Man:

1. an adult male human being.
2. a human being of either sex; a person.

Иако дефиниците во англиските речници се значително помалку проблематични, сепак се забележуваат одредени пропусти. Но, разликата е што јавно се дискутира нивното ревидирање и подобрување. На пример, во 2022та година Cambridge English Dictionary ги вклучи и транродовите лица во дефинициите за „маж“ и „жена“. Можеби треба да го заследиме истиот пример, во насока на инклузија, но и на стремеж за постојано подобрување. Со други зборови, речникот треба да го отсликува времето во кое живееме, а веќе оддамна не сме во 19-от век.

А кога станува збор за мојата идентитетска потрага, одлучив да се барам себеси на поинакви места. Оние места кои се надвор од зборовите – кои не се обременети со идеологии од минатите ери и кои не ме сведуваат на мажена или немажена, сексуално активна или неактивна, млада или порасната.