Овој текст нема да го започнам со статистики колку од нас се убиени и силувани во Србија и околината во последните година дена. Се чини дека цело време ги повторуваме тие страшни крвави бројки, негодувавме и се тресеме над нив, ама ништо не се случува за да ги спречиме или намалиме. Бројчаникот врти и бројката се зголемува, ние ослабнуваме, а недовербата во институциите, во себе, во животот и луѓето околу себе – расте.
Пред неколку дена нè запрепасти веста за седум млади момчиња кои групно силувале девојче во Задар цела година. Лицата се обвинети дека во периодот од август минатата година до јули годинава, во повеќе наврати, заеднички, ја силувале тогаш 15 годишната, моментално 16 годишна девојка од Задар. Нападите ги снимале со мобилен телефон, а со снимките цела година ја уценувале девојката со цел да изнудат нови сексуални односи. Еден од силувачите бил нејзин поранешен партнер кој ја претепал во неколку наврати. Повеќето беа шокирани од фактот дека ова се случувало, а се случува многу почесто од што можете да замислите, ама она што е најпоразително во оваа приказна е системот кој не застана на наша страна, туку и нè изигра по којзнае кој пат.
Имено, откако минатиот петок биле сослушани обвинетите за овој настан, им било дозволено да се бранат од слобода, иако живеат на исто место со девојката која ја силувале континуирано. Ова нè потсети на сите убијци во Србија, чијшто број за жал во последните неколку месеци се зголеми, кои иако се претходно пријавувани исто така им е дозволено слободно да се шетаат по улица.
Оваа одлука е донесена од страна на судот во Задар со образложение дека „судијата проценил дека нема опасност за повторување на кривичното дело“ и поради овој случај во медиумите се кренала тензија. Изјавата на претставникот на судот во Задар која ја релативизира тежината на овој криминален чин, во најмала рака е неадекватна и скандалозна и го третира тешкото кривично дело како да се прашање деца кои се скарале во градинка. Меѓутоа он не е единствениот. Уште неколку лица пред медиумите настапија со коментари кои го доведуваат во прашање сведочењето на жртвата, што во ваков систем и во назаден патријархален регион може да биде кобно. Така еден хрватски психолог своевремено изјави дека постои „балкански тип на силување“, според кого маж кога би го почитувал кажаното „не“ на жената не би бил маж. Поради сето ова, Платформата за репродуктивни права, Иницијативата #спасиме, Женска соба, Фондација СОЛИДАРНА и Фонд #СПАСИМЕ упатија отворено писмо до хрватските институции.
- Ваквата одлука испраќа порака дека не ѝ веруваме на жената која преживеала насилство и дека насилството кое што го трпела не е толку страшно. Тоа е порака која дополнително виктимизира и трауматизира, а истовремено ги храни митовите за сексуалното насилство и жените кои го преживеале, нешто што е особено присутно во патријархалното општество во кое што живееме, митови кои нагласуваат соодговорност на жртвите и ја намалуваат одговорноста на сторителот. Оваа одлука е проблематична и поради тоа што отвара можност за создавање притисок на девојката, нејзиното семејство и дополнително влијае на целиот процес и неговиот исход. Оттаму девојката не доби скоро никаква поддршка, додека судијата кој ја донесе одлуката има полициска заштита поради заканите кои ги добил.“ – кажува за NOIZZ Паула Зоре од Платформата за репродуктивни права.
За жал, ваквата одлука не е изненадување за сите оние кои работат со насилство над жените: минималната казна затвор за силување според Кривичниот закон во Хрватска изнесува една година, а за посебното проблематично кривично дело „полов однос без согласност“ е предвидена казна затвор од шест месеци. Она што е дополнително загрижувачки е фактот што Задар имаше сличен случај пред 5 години и осомничените исто така се пуштени да се бранат од слобода. Се чини дека силната реакција на јавноста е резултат на акумулирани фрустрации поради различните случаи на насилство врз жени кои се видливи во последните месеци и години, како и лошите одлуки на институциите во тие случаи, па можеби сега е моментот да се преиспита целосниот третман на системот кон жените кои преживуваат насилство.
Истанбулската конвенција дава сосема јасна дефиниција на силување во член 36: „вагинална, анална или орална пенетрација од сексуална природа со кој било телесен дел или предмет во телото на друго лице без нивна согласност и други акти од сексуална природа со лице без нејзина/негова согласност“
- Со ова се менува парадигмата на силувањето бидејќи се воведува поимот согласност. Многу земји во обид да ја заобиколат ваквата дефиниција воведуваа посебно дело, како што е во Хрватска „полов однос без согласност“. Тоа му овозможи на обвинителството многу случаи на силување да ги квалификува како ова дело чијашто казна е особено мала. Ова не е прв случај на групно силување во Хрватска кое што се најде пред суд квалификувано како полов однос без согласност – коментира Бобана Мацановиќ од Автономен женски центар во Белград.
Бобана додава дека во Србија има повеќе клучни проблеми. „Еден е многу мал број на пријавени и уште помал број на осудени лица за силување. Друг проблем е тоа што овој член од Кривичниот законик не е во согласност со Истанбулската конвенција. Нашиот закон не препознава согласност, па во докажувањето дали е силување е потребно да има активен отпор на жртвата и примена на сила на сторителот. Ние веќе со години се обидуваме да ја смениме дефиницијата на силување, а во исто време се бориме да не добиеме систем како во Хрватска (иако сега и они го менуваат).”
Податоците од Државниот завод за статистика укажуваат дека во 2017 година за силување се пријавени 77 полнолетни лица, а осудени се 39; во 2018 тој број е 71 кон 25.
- Ова ја покажува недовербата на жртвите во системот, што не нè чуди кога имаме предвид колку системот не верува во жените – заклучува Бобана.
Одлуката на судот за да се бранат од слобода седумте обвинетите дефинитивно не води сметка за позицијата на девојката
- За заштитата на жртвите започна да се збори неодамна. Во таа смисла, жртвата е спореден учесник во кривичната постапка и има многу ограничен корпус на права. Со оглед на тоа што е малку неблагодарно да се коментираат судските постапки во кои не учествувате и не сте го виделе образложението на одлуката, генерално може да се каже дека нашето општество нема доволно емпатија кон жртвите. Тоа се години и години во кои кривичниот систем се фокусираше исклучиво на сторителите на кривичните дела и нивните права, така што е неопходно системски да го реконструираме нашиот кривично правен систем со цел да го смениме односот на целото општество кон жртвите. Ова особено се однесува кон оние кои ги применуваат законите. – коментира за NOIZZ Милена Васиќ, адвокатка од ЈУКОМ
Поради незадоволството со одлуката на судот, на социјалните мрежи е покренат хаштагот #pravdazadjevojčice кој поради слични ситуации брзо се прошири низ целиот свет.
- Го избравме овој хаштаг бидејќи знаеме дека сексуалното насилство врз жените почнува од рани години. Често започнува со сексуално вознемирување кое е толку нормализирано што речиси не го забележуваме, го игнорираме и на тој начин на девојчињата им праќаме порака дека тоа не е важно, дека нивната нелагодност не е важна и они не се тие кои што имаат право да постават граници. Сексуалното насилство постои во континуитет од сексуално вознемирување до силување, а толерирањето на т.н „најлесни“ облици на сексуално насилство значи дека ги учиме девојчињата и момчињата дека не треба да ги почитуваат своите и туѓите граници, дека согласноста не е важна и всушност од таму почнува проблемот кој може да заврши со приказната како оваа од Задар. Затоа #pravdazadjevojčice поради тоа што се почнува со девојчињата. – говори Паула, една од авторките на хаштагот и кампањата.
И точно е. Во Хрватска каде што силувањето се релативизира, во Србија со фемицидот се релативизира, во Црна Гора со селективниот абортус се релативизира – се започнува со девојчињата и затоа мораме да ги учиме да бидат слободни, јаки, храбри и да препознаат низ што поминуваат. Во исто време мораме да го научиме системот да нè препознае нас и да нè удостои со фундаментални права и сигурност, да ни го овозможи основно право – право над својот живот и своето тело. Правото никој да не нè уценува, омаловажува, силува и убива кога си одиме дома мртви уморни од трета смена.
Во сабота во Хрватска ќе се организираат акции во Задар, Сплит, Риека и Осијек и најверојатно во уште неколку градови. Во овој момент најважно е да се прати порака за поддршка на девојчето, дека не е сама и да се прати предупредување за односот на системот кон сексуалното насилство и лицата кои го преживеале, а со тоа да се придонесе кон освестување на јавноста, барање на промени кои ќе овозможат поддршка за жртвите и ефикасност на законот.
И за крај #pravdazadjevojčice.
Извор: Noizz.rs
