Фотографија: Соња Ставрова

STEAM ROOM (Македонија, Бугарија, Шпанија, Шведска) е уметнички тим што твори во областа на кореографијата и танцот. Основачи се Александар Георгиев-Аце, Жана Пенчева и Дарио Барето Дамас, тројца кореографи/танчари активни на локалната и на меѓународната сцена. STEAM ROOM е оформен во 2018 година. Имаат создадено две уметнички дела (dragON aka PONY и dragON aka PHOENIX во рамките на кореографираната трилогија dragON) и се иницијатори на културни програми посветени на дискурзивни и критички практики, дијалог меѓу уметник-уметност-публика, истражување, уметнички резиденции и нови уметници во рамките на проектната институција Imaginative Choreographic Center (ICC).

Како дел од Скопскиот викенд на гордоста, ќе ја имаме радоста да го проследиме настапот dragON forever, третиот и последен дел од нивната авторска кореографската трилогија dragON. Трилогијата ги истражува практиките на дрегот од танцова и кореографска перспектива со цел да се постави следното прашање: На кој начин можат танцот и кореографијата да бидат дрег?

Вечерва, во 21 часот, во дворот на Музејот на современета уметност Скопје, ќе проследиме како тоа прашање се преведува во танц. Како соодветна подготовка за настанот, поразговарав со тимот за предизвиците и предностите на номадскиот начин на работење, важноста на колективното авторство и замислувањето алтернативни модели на институционализација. Ќе прочитате што претставува за нив поп-културата и кои техники ги позајмуваат во кореографирањето.

ДЛ: Да тргнеме од самиот почеток. Работите и творите во рамки на уметничкиот колектив Steam Room веќе пет години. Како започна вашата приказна? Која е заедничката визија или сон што ве одржува во ова партнерство? 

АЃ: Пред пет години, во 2018 година, дојдовме во ситуација во која почнавме да зборуваме за алтернативни структури за поддршка. Во исто време, со Жана и уште неколку луѓе кои потоа ја напуштија групата, ја разработувавме идејата за колективно авторство. Во моментот кога останатите си заминаа, Дарио ни се приклучи во уметничкиот тим. Заедно почнавме да истражуваме најразлични формати на колективно авторство што се разликуваат од редовните колективни структури. Значи, уште пред Steam Room, работевме на уметнички дела кои гледаат на колективната сопственост низ концептуалната линија на набљудување на протестното тело (protest body) како празнувано тело (celebratory body) и обратно. Најпрво работевме со бурлескното тело и бурлеската како формат, потоа работевме со луѓе со различни способности, за најпосле да стигнеме до dragON трилогијата. Во тој момент официјално го формиравме Steam Room и започнавме да го набљудуваме дрег телото како празнувано и протестно тело.

ДЛ: Често осцилирате помеѓу неколку локалитети – од Скопје, Софија и Бургас, па сè до Стокхолм и Тенерифе. Се чини дека ваквата флексибилност и еластичност претставуваат клучен дел од вашиот колективен, но и засебен идентитет. Како овој номадски пристап влијае на вашата работа и релација? На кој начин ве предизвикува и ослободува?

ДБ: Сметам дека номадскиот начин на функционирање дефинитивно ни влијае. Тоа што истовремено работиме на неколку фронтови воведува мноштво од контексти и дискурси за тоа како размислуваме и како му приоѓаме на одреден начин на размислување карактеристичен за одредена територија. Исто така, оваа разноликост е своевидна паралела на колективното авторство, како да слушаш различни гласови во исто време. Но, од друга страна претставува предизвик бидејќи имам чувство дека сме тешки за следење во очите на јавноста или во очите на институциите. Значи, навистина треба да имаме стратегија за тоа како да се поставиме во секој контекст за да продолжиме да бидеме видливи и да не се претвориме во некаква сенишна ништожност.

ЖП: Предизвикот лежи во тоа како да се одржи оваа структура во живот бидејќи не сме постојано на едно исто место. Нашата работа е придвижена од нашите патувања, релоцирања, од тоа дали ќе бидеме прифатени на некоја уметничка резиденција или не, од тоа каде следно ќе настапиме. Значи, тоа е нешто што постојано ја менува динамиката помеѓу нас и ја обликува нашата релација.

АЃ: Уште еден предизвик е тоа што сме принудени да ја институционализираме нашата колективна работа или процес на работа затоа што за секој можен чекор понатаму (средба или спонтано доаѓање до нешто) потребна ни е финансиска структура која ќе нѐ поддржи и донесе на едно место. Така што степенот на спонтаност треба всушност финансиски да се оркестрира и навреме да се размисли. Во спротивно, сè треба да се хиперструктуира, па оттаму и институционализира со поддршка, бирократија, следни чекори, аранжмани и така натаму. Потоа, кога работите суптилно се поврзувате во вашата глава со одредени сцени, локални сцени, имагинативни сцени. Тројцата имаме многу различни очекувања во таа смисла, што понекогаш исто така може да биде предизвик.

ДЛ: Она што лично ме воодушевува кај вас како уметници е тоа колку сте активни настрана од сцената/танцовиот подиум во однос на предизвикување на традиционалните институционални модели на културна продукција, особено во сферата на кореографијата и танцот. Вo 2020, го отпочнавте Имагинативниот кореографски центар (Imaginative Choreographic Center – ICC). Може ли накратко да ја објасните идејата зад оваа проектна институција?

АЃ: ICC како уметнички проект започна во 2020 година откако добивме средства. Развиваме и разговараме за модели кои потранспарентно ќе лобираат за денационализација на уметничките практики и ненационални репрезентативни модели на културна продукција во уметноста, кореографијата и танцот; понатаму, дискурзивни модели или модели на колективно учење, доживување, создавање и функционирање што ги замислуваме и сонуваме, а кои се разликуваат од класично предавање, семинар, работилница, размена, продукција, копродукција; поинакви модели и структури кои не можат толку јасно да се дефинираат, но со кои денешните уметници можат да се поистоветат и кои ги адресираат актуелните услови во кои се наоѓаат уметниците поради недостатокот на институционална поддршка. Затоа бараме други модели кои можат да ја поддржат оваа идеја за стабилност, долговечност и структура. Да не мора постојано да трчате спринт, туку да џогирате, да земате здив од време на време, а притоа да продолжите да имате поддршка и континуитет.

Фотографија: Соња Ставрова

ДЛ: Ајде да позборуваме за вашиот тековен проект – уметничката трилогија dragON. Минатите две години во рамки на Викендот на гордоста имавме прилика да ги проследиме првите два дела, dragON aka pony и dragON aka Phoenix. Годинава, се враќате со dragON forever. DragON трилогијата си поигрува со и околу поп-културата. Имајќи го предвид комплицираниот однос на уметничкиот свет со поп-културата – целата дискусија околу тоа која уметност има висока/ниска вредност и разликата помеѓу уметност и забава (entertainment), ме интересира што за вас претставува поп-културата и каков е вашиот пристап во dragON?

ДБ: Тројцата ја делиме желбата да работиме со танц и кореографија што се на некој начин подостапни од кореографијата и танцот поврзани со концептуалната уметност по дефиниција. Така, би рекол дека барем мојата лична врска со поп-културата е поврзана со пристапноста (accessibility), односно како поп материјалите речиси и да го бришат растојанието меѓу нас и публиката. Се создава една непосредна врска, непосредна емпатија, непосреден дијалог; брза трансакција на информации, чувства и искуства. Вака јас го доживувам популарното. Се разбира, тука се и дилемите дали тоа што го правиме има некаква смисла, дали е вистинско или паметно? Дали има доволно теоретска основа или воопшто нема? Не знам. Отсекогаш било присутно прашањето дали сте брилијантни или патетични.

АЃ: Мојата перцепција е дека бевме многу свесни околу поп-културата од самиот почеток затоа што зборувавме за врската помеѓу дрегот и кореографијата и што би се случило ако во иднина направат бебе заедно или се развиваат еден по крај друг, па дрег културата беше голем дел од таа основа. Но, исто така, она што го вели Дарио, сакавме да танцуваме во формати кои некако, како што спомна, се „забранети“ во уметничката сфера. Не се бира лесен материјал, воопшто не се цели кон леснотија, кон лесно читање и пристапност во смисла на концептите со кои работите. За некои овој пристап се граничи со елитизам, други го нарекуваат еманципираност, зависи. Ние сакавме да го снема тој јаз, поаѓајќи од место на „навистина сакам да танцувам на начин што е поедноставено достапен и да уживам во едноставноста и леснотијата“. Ми се допаѓа зависноста која се создава со публиката, односно кинетичката емпатија. Така дојдовме до техниките на фолклорните танци кои ја следат токму таа линија на размислување за тоа како да создадеш ритми што ќе бидат достапни за поширока публика. Веднаш можеш да го фатиш ритамот, толку е поедноставен. Три чекори напред, два чекори назад, три чекори напред, два… Овој тип на леснотија што се шири од едно на друго тело се користи и во поп-културата како кинетичка емпатија преку движења кои се едноставни и лесни за паметење, создаваат чувство на задоволство кога се вклучени во танц на специфична ритмолошка и музиколошка температура и функционираат комотивирачки. Тоа е она што го мислам кога велам реципрочна мотивација. Нас нè мотивира тоа што сме набљудувани; ние го правиме тоа за да ја мотивираме публиката и така во круг. На овој начин функционира и поп-културата.

Нè интересираат модели што пројавуваат чувство за лесен материјал или лесни предлози за кои на човек не му е потребно претходно знаење или позадина, туку може да избере колку и дали ќе „копа“ подлабоко или не. Модели што креираат искуство за речиси секаков слој на очекувања за секој да може да ги проследи без некакво предзнаење. На пример, моето семејство не знае ништо за дрег културата, но можат целосно да се навлечат на кореографскиот предлог бидејќи е лесно достапен за нив и нивните очекувања се пресретнати. Од друга страна, нашите пријатели кои се теоретичари или филозофи се крајно навлечени баш на тој вознемирувачки спој на привидна едноставност и стабилна концептуална основа. Сакам да размислувам за поп како еден вид отварање или излегување (popping out). Популарност во смисла на ширење и заземање простор меѓу луѓето речиси на ист начин како што народните песни се пренесуваат и репродуцираат низ генерациите.

ЖП: Да, ми се допаѓа тоа што публиката може лесно да се поврзе со материјалот и со нас. Флертуваме и остваруваме директна комуникација, ја дозволуваме и создаваме атмосфера со која ги покануваме да ни се придружат. Им даваме до знаење дека ова е безбеден простор и дека можеме да оствариме близина иако не се познаваме.

ДЛ: Токму тоа е она што го доживувам секојпат кога присуствувам на ваш настап. Можам истовремено да ја почувствувам леснотијата и електрицитетот што ги создавате. Се чувствувам како некој да флертува со мене и станувам дел од тој перформанс.

АЃ: Да, флертување во буквална, но и метафоричка смисла. Користиме перформативен модел кој го нарекуваме модел на флертувачка или кокетна перформативност (flirting model performativity). Дел од него вклучува вистинско физичко флертување, но и перформативно флертување со кое како изведувач можете да поттикнете вклученост од двете страни и да симулирате реципрочна мотивација. Кокетирате, наместо да удоволувате, што претставува многу поинаков перформативен пристап. Оваа техника на флертување е силен модел на поп-сатисфакција. Поп-културата ве навлекува и ве тера да барате уште.

ДБ: Баш така, и ова флертување се движи во повеќе правци. Флертувањето постои меѓу нас тројцата, се шири во публиката, а го има и кај самите нас. Во исто време, флертувам со себеси.

ДЛ: Навистина! Истовремено тоа кокетирање наместо угодување дозволува да ја изненадите публиката. 

Пред малку ја спомнавме дрег културата која е клучна за dragON. За крај, што можеме да очекуваме во тој поглед вечерва со dragON forever?

ДБ: Ако во dragON aka pony ги позајмивме принципите на балската култура, а во Phoenix практиката на навредување (reading), во dragON forever го истражуваме, а пред сѐ си играме со липсинкањето (lip-synching) и како тоа би можело да се примени во танцот. Како можеме да липсинкаме танц? Како би изгледала една липсинк кореографија или како кореографијата може да биде своевидно липсинкање? Овие размисли ги преведуваме во танц и добиваме dance-synching. Знам дека ова може да звучи патетично, но така е. Вечерва спремете се за величественост и грандиозност од епски размери. Епски танц, епска музика, епски песни. Стануваме пејачи. Стануваме фигури на вечноста. Стануваме икони, извонредни кореографи, познати преку 100 години. Стануваме многу работи.

АЃ: Не само ние, туку и самиот момент станува епски. Заедно со публиката и целата сцена. Ќе чекориме по модна писта за да ја достигнеме вечноста.

ЖП: Вечерното мото гласи: „Жал ни е што немаме време да ги задоволиме сите ваши желби“. Така што ќе има многу желби.

ДБ: Ќе биде ноќ на остварени желби.

АЃ: Ќе оствариме многу желби, но имајте на ум дека не сите желби ќе бидат задоволени.