Skip to content
  • За нас
  • Контакт
Menu
  • За нас
  • Контакт
Facebook-f Instagram
  • ФЕМ 101
  • ПЛОШТАД
  • КУЛТУРА
  • МОЕ ТЕЛО
  • КВИР
  • ДИЈАЛОЗИ
  • MЕДУЗА TV
Menu
  • ФЕМ 101
  • ПЛОШТАД
  • КУЛТУРА
  • МОЕ ТЕЛО
  • КВИР
  • ДИЈАЛОЗИ
  • MЕДУЗА TV
Search
Close
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
Тајната женска историја во македонската литература во 19 век
Од големо значење за развојот на македонската книжевност, особено на расказот како форма е ликот на Марија Х. Зрнева.

Отсуството на жените од историските извори за нивното учество во јавниот културно-општествен живот, не ја покажува силата на патријахалното уредување, повеќе, би рекла, ја покажува неможноста еден систем да функционира во целост базиран на машки авторитет. Па мажите, освен што ги заземаат централните општествени позиции – тие и активно ги исклучуваат жените и нивниото влијание во културно-општествениот живот.  Моќта на патријахалниот сисем не се состои во потиснувањето и забраната на учество на жените во јавниот живот – таа никогаш не била до крај успешна, оти секогаш некоја жена успевала да си создаде пат и да се протне –  туку во истиснувањето и бришењето на имињата на жените кои успеале, а со тоа и бришење на нивното постоење. За таа постапка на затајување, потоа бришење на женските достигнувања од историјата би искористила цитат од Фолкер Вајс: „Сознанието дека би можеле да бидат нешто повеќе, но сепак не се, ги наведува (луѓето) на колективен нарцизам.“

Во првата половина на 19 век, во Македонија веќе се појавуваат првите отпечатени книги на македонски народен јазик. Тие книги немаат некоја уметничка вредност, но нивното појавување е важно бидејќи претставуваат темели нa создавањето (прво) на идејата за македонски народен јазик, малку подоцна и македонски литературен јазик. Во сите учебници, антологии и книги, се спомнуваат тие први втемелувачи на народноста: Пејчиновиќ, Крчовски, Синаетски, потоа – Џинот, Димитар и Константин Миладинови, Шапкарев, Рајко Жинзифов, Прличев и уште неколку имиња кои го обележуваат тој 19 век во македонската книжевност.

За жал, иако бројот на културни дејци во тој период е скромен, сепак не се нашло простор да се споменат имињата на: Султана Чикмакова, Евтимица Јанчева, Димитра Миладинова, Марија Христова Зрнева, Анастасија Милошевска, Царевна Миладинова – жени, чиј глас и писмо може да се сретнат низ литературните весници и списанија од тоа време.

Обезбедување средства за печатење на книгите, по примерот на останатите земји и нашите автори собирале преку претплата на односната книга. Односно, идејата за нејзино печатење се објавувала преку повик во некој весник или списание, каде се објаснувала содржината и намената на книгата, како и потребната сума на средства што треба да бидат собрани, а на претплатниците, како благодарност на истата таа книга им биле објавувани имињата. Иако се скромни списоците со македонски претплатници и помагачи во печатењето на првите македонски книги – меѓу нив се наоѓаат и имиња на жени (иако со сиромашни податоци) како сведоштво за желбата на македонските читателки да помогнат и да учествуваат во создавањето на македонската книжевност.

За помошта при создавањето и издавањето на тие први дела на македонски народен јазик, постојат многу малку податоци за учество на жени. Х. Поленаковиќ во еден негов краток текст „Први жени книгољупци и претплатници на книги од Македонија во 19 век“ спомнува имиња на неколку жени: Бесцена поп Симонова која во издавањето на првата книга на Јоаким Крчовски (1817) помогнала со 10 гроша, потоа две жени –  Бадија  и Цвета го помогнале издавањето на неговата втора книга со по 50 гроша. За жал, за жените помагачи има многу малку податоци, се знаат само нивните имиња. За последната книга на Крчовски, неколку жени учествувале со парична помош за печатењето – Стојанка и Евдокија од Кратово со по 10 гроша, Софронија од штипско и Катерина од Самоков со по 20 гроша. Верувам дека бројот на жени претплатнички и помагачи во печатењето на првите македонски книги е поголем, посебно ако се земе предвид фактот дека Крчовски бил иницијатор за образование на женските деца и нивно воведување (заедно со машките деца) во македонските школи (што и самиот го сторил при нековото учителствување во Кратово) – но за жал, истријата не ги зачувала нивните имиња.

Од големо значење за развојот на македонската книжевност, особено на расказот (со елементи на репортажа) како форма е ликот на Марија Х. Зрнева.

Ако за прв расказ на македонски (народен) јазик се смета расказот „Прошедба (На прошетка)“ од Рајко Жинзифов, кој според стилот и композицијата нема уметничка вредност, туку е значаен само како прв (обид за) македонски расказ во 19 век,тогаш, слободно за прв македонски расказ, напишан од жена, може да се смета текстот на Марија Х. Зрнева, објавен 1898 година на страниците на весникот „Новини“.

Текстот на познатата учителка од тоа време, Марија Х. Зрнева, бил објавен како известување за пожар во Воден, кој го разбранувал населението и оставил јунаци зад себе кои се покажале како херои во гаснењето на пожарот. Па така и текстот на Зрнева, односно расказот со елементи на репортажа, содржи наратор, ликови, дејство, време и, на крај, заокружување на приказната– скромни одлики на расказот како форма.

Леснотијта при раскажувањето на дејството, стилот на пишување, реалистично претставување на слики и одбраните зборови за објаснување водат кон тоа дека Зрнева има и други текстови или раскази, кои за жал не се објавени, ниту зачувани.

Како што поминува време, од дното почнуваат да наѕираат имиња на жени кои во 19 век биле доста значајни, водејќи постојана борба со средината за нивната видливост; но од друга страна помагајќи ја истата таа средина во процесот на созревањето и афирмирањето. Тие женски имиња, иако наѕираат, потребно е уште многу истражувања и труд за да се донесат на површина.

Остануваат неистражени имињата на Димитра Миладинова, која преку своите пишувачки способности, преку писма до многу видни македонски семејства се залагала за слободата на нејзиниот сопруг – Димитар Миладинов; Царевна Миладинова – ќерката на Димитра и Димитар Миладинови која ќе се образува во Одеса и ќе биде многу значаен лик во зачувувањето на делото и ликот на нејзиниот татко; Анастасија Милошевска која оставила (неистражено) богато драмско и поетско творештво; учителката Евтимица Јанчева која го има првиот женски полемички текст, расправајќи за правата на жените и правата на учителките.

Сите овие ликови наѕираат од дното на бунарот со недоволно истражената македонска книжевна историја, чекајќи да ја видат светлината на денот.

НАПИШАНО ОД:
  • Дијана Петрова
  • July 21, 2022
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Што после #СегаКажувам?
Наместо да казнуваме индивидуални „лоши мажи“, треба да се фокусираме на колективни превентивни мерки и создавање простор за позитивна машкост која нема да се фокусира на (сексуална) агресија и доминација.
  • Од Елена Гаговска
  • КУЛТУРА, МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
„Ми треба ново тело“ – приказ на градењето родов и перформативен идентитет
Кон танцовиот перформанс „Ми треба ново тело“ на Викторија Илиоска.
  • Од Тимот на Медуза
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Трчаш како девојче: Јаз
Генерално спортот е преплавен со сексизам на сите нивоа, без разлика дали станува збор за час по физичко во училиште или професионално натпреварување. Спортот е само огледало на родовите стереотипи и нееднаквост, што ја подразбира и нееднаквоста во наградување на достигнувањата.
  • Од Бојана Јовановска
  • ФЕМ 101
ИЗГЛЕДОТ КАКО ПРЕПОРАКА
И покрај тоа што жените долго време ја водат битката за докажување на својата компетентност и квалификуваност на пазарот на трудот, на моменти и самите тие се обесхрабрени од праксата на вработување врз основа на привлечен надворешен изглед и убава насмевска.
  • Од Бојана Јовановска
  • КВИР, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Кога личното станува теоретско: кон романот ,,Аргонаутите” на Маги Нелсон
Аргонаутите (The Argonauts, 2015) е последниот роман на американската писателка и професорка Маги Нелсон, позната по нејзините жанровски експерименти.
  • Од Душица Лазова
  • КУЛТУРА, МОЕ ТЕЛО
Мајчинството (не) е за секого
Филмот ја прикажува голата вистина за општество кое не покажува разбирање кога жените ќе направат нешто што не е во склад со наметнатите очекувања и норми.
  • Од Тимот на Медуза
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Андоновистика (втор дел)
Лелееее! Венко, бре, не замарај!
  • Од Лени Фрчкоска
  • ФЕМ 101
Жените во Собрание: Претставување, дејствување и политичка моќ
За подобрување на застапеноста и учеството на жените во Собранието потребни се уште многу напори, и законски, но и суштински.
  • Од Сара Миленковска
  • КВИР, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Септемвриско издание на Skopje Pride Weekend
Септемвриската програма на Skopje Pride Weekend ќе се одржи од 15 до 17 септември.
  • Од Тимот на Медуза
  • ДИЈАЛОЗИ, ФЕМ 101
Искра во борбата против домашното насилство: Интервју со Анастасија Младеновска
Автобиографска приказна за борбата на едно девојче.
  • Од Ива Станојковска
  • КВИР, ФЕМ 101
Зошто Скопје Прајд?
Затоа што никој не е слободен, додека сите не се ослободат.
  • Од Тимот на Медуза
  • ДИЈАЛОЗИ, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Еден „клик“ може да уништи цел живот: Интервју со Дина Дума
Имав ретка шанса да поразговарам со околу 100 девојки на кастингот кои беа отворени да ги споделат нивните приказни на оваа тема.
  • Од Тимот на Медуза
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
Скопски поетски фестивал за мене значи остварен сон: Интервју со Ана Голејшка Џикова
Оваа година Скопје конечно добива свој поетски фестивал. За програмата, тајмингот и поезијата, разговаравме со Ана Голејшка Џикова, една од организаторките на фестивалот. 
  • Од Калиа Димитрова
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
Како Твитер ги замолчува жените
Времето сѐ појасно покажува дека социјалните мрежи не се ниту сојузник, ниту безбедно место за ранливите групи
  • Од Тања Милевска
  • ФЕМ 101
Фемицид – од спалувањето на клада до женските инфантициди
Потребно е одвојување и разликување на фемицидот од останатите видови насилство
  • Од Ангелина Станојоска
  • МОЕ ТЕЛО, ПЛОШТАД, ФЕМ 101
НЕ треба да значи НЕ! – „Нетипичните“ жртви на силување во Македонија не можат да го пријават и да го докажат делото
Кривично дело силување според Кривичниот законик во Македонија е само доколку е употребена физичка сила и закана врз жртвата од страна на сторителот и даден видлив отпор од страна на жртвата. Случаите во кои отсуствуваат овие два елемента, а сепак се работи за силување, се невидливи и непризнаени од нашите институции.
  • Од Марта Стевковска
  • ФЕМ 101
Во фокус: Сачин Литлфедер
„Треба да ја задржиме нашата смисла за хумор во секое време. Тоа е нашиот метод за преживување.“
  • Од Тимот на Медуза
  • КУЛТУРА, МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
*WAP* на најјако
Или зошто за многу луѓе влажна вагина значи опасна вагина
  • Од Калиа Димитрова
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Женска самоодбрана: историја, теорија и пракса
Доживувајќи ги позитивните промени од моето искуство со часови по самоодбрана, решив да го истражам влијанието и историјатот на концептот на женска самоодбрана.
  • Од Сара Миленковска
  • КВИР, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Како Вирџинија Вулф ја преобрази женската биографија во „Орландо“
„Орландо“ зборува за важноста да се биде свесен за сопственото историско, лично и колективно минато како жена и за потребата од негово реобмислување и реиспишување.
  • Од Душица Лазова
  • КУЛТУРА, МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Sex Education – серијата што ми требаше кога бев тинејџерка
Клинката на Отис и Мејв покажува дека има потреба од таков тип на советување – како од искусни терапевти, така и од врсници. Затоа што не е сеедно дали доволно се познаваме себеси – емоционално и сексуално.
  • Од Мартина Јаневска
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Не, нема да се предомислам
Митот за неопходноста од мајчинството е традиционален концепт кој ја ограничува женската слобода.
  • Од Нина Раповска
  • ФЕМ 101
Женското лице на еколошката свест
Движењето за заштита на животната средина со децении, ако не и векови, било предводено и поддржувано од страна на жени.
  • Од Ангелина Цветковска
  • ПЛОШТАД, ФЕМ 101
Колективна негрижа
Заеднички учествувавме во хаосот наречен реалност.
  • Од Сара Миленковска
  • КВИР, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Преведувачка работилница: Оснажувачкото еротско во поезијата на Одри Лорд
Компарација на препеви на две песни од Одри Лорд
  • Од Тимот на Медуза
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Здравствениот систем и проблемите на трансродовите лица
Oсврт на трансродов маж од Македонија.
  • Од Тимот на Медуза
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
„Сестри“: Филм кој треба да е лектира на сите средношколци
Фантастичен филм кој прикажува како мизогинијата се манифестира во животите на средношколците денес, кои повеќе од било која генерација активно користат социјални медиуми.
  • Од Елена Гаговска
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
Апсурдноста на модерните вештерски кампови во Јас не сум вештерка (2017)
Што се случува кога мислењето на колективот ќе се земе здраво за готово, а молчењето како потврден одговор.
  • Од Радица Стојановска
  • КВИР, ПЛОШТАД, ФЕМ 101
Скриените форми на конверзионата терапија
Во Македонија не постои никаква забрана за конверзиона терапија, а лиценцираните психолози што може да се јават како спроведувачи или наведувачи на ваква „терапија“, за жал, не сносат никакви последици.
  • Од Тимот на Медуза
  • КУЛТУРА, МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Зошто жените „не се смешни“: хуморот и телото
За хумор потребна е слобода на телото којашто, нема да се изненадите, често не е присутна кај жените.
  • Од Благица Димитрова
  • КВИР, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Најдобрите изложби во САД кои ја прославуваат 50-годишнината од Стоунвол
Од Њујорк до Бостон и Хјустон, подолу се дел од ликовните изложби низ САД кои го слават Stonewall 50.
  • Од Лени Фрчкоска
  • ДИЈАЛОЗИ, КВИР, КУЛТУРА, ФЕМ 101
Неуспехот во уметностите треба да се охрабрува како интегрален дел од праксата: Интервју со Дарко Алексовски
Моја најчеста креативна одлука е политичкото и колективното да ги прикажувам преку личното и индивидуалното. Делата и проектите секогаш се иницирани од лични приказни кои понатаму ги транскрибирам со помош на визуелни средства и медиуми.
  • Од Калиа Димитрова
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
Лектирите се важни. Ние нашата работа треба да си ја завршиме
  • Од Лени Фрчкоска
  • КУЛТУРА, ФЕМ 101
Феминизам (именка): множина
(вовед кон збирката Лоша феминистка)
  • Од Тимот на Медуза
  • МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101
Зошто жртвите на сексуално насилство истапуваат “дури” после извесно време?
Она што можеме да го направиме за жртвите на насилство, ако ги познаваме, е да обезбедиме безусловна емпатија и поддршка откако ќе ни се доверат
  • Од Лени Фрчкоска

Момент...

No more pages to load

1 2 … 16 Next »

Категории

ФЕМ 101
КУЛТУРА
МОЕ ТЕЛО
КВИР
ДИЈАЛОЗИ

Корисни линкови

ЗА НАС
КОНТАКТ
БЕСПЛАТНА ПРАВНА ПОМОШ

Copyright © Медуза 2023 | Developed by MASIVA

Scroll to Top
  • ФЕМ 101
  • ПЛОШТАД
  • КУЛТУРА
  • МОЕ ТЕЛО
  • КВИР
  • ДИЈАЛОЗИ
  • ЗБОР
  • ПЕСНА
  • MЕДУЗА TV
  • ЗА НАС
  • КОНТАКТ
Menu
  • ФЕМ 101
  • ПЛОШТАД
  • КУЛТУРА
  • МОЕ ТЕЛО
  • КВИР
  • ДИЈАЛОЗИ
  • ЗБОР
  • ПЕСНА
  • MЕДУЗА TV
  • ЗА НАС
  • КОНТАКТ
Facebook-f Instagram