Отсуството на жените од историските извори за нивното учество во јавниот културно-општествен живот, не ја покажува силата на патријахалното уредување, повеќе, би рекла, ја покажува неможноста еден систем да функционира во целост базиран на машки авторитет. Па мажите, освен што ги заземаат централните општествени позиции – тие и активно ги исклучуваат жените и нивниото влијание во културно-општествениот живот. Моќта на патријахалниот сисем не се состои во потиснувањето и забраната на учество на жените во јавниот живот – таа никогаш не била до крај успешна, оти секогаш некоја жена успевала да си создаде пат и да се протне – туку во истиснувањето и бришењето на имињата на жените кои успеале, а со тоа и бришење на нивното постоење. За таа постапка на затајување, потоа бришење на женските достигнувања од историјата би искористила цитат од Фолкер Вајс: „Сознанието дека би можеле да бидат нешто повеќе, но сепак не се, ги наведува (луѓето) на колективен нарцизам.“
Во првата половина на 19 век, во Македонија веќе се појавуваат првите отпечатени книги на македонски народен јазик. Тие книги немаат некоја уметничка вредност, но нивното појавување е важно бидејќи претставуваат темели нa создавањето (прво) на идејата за македонски народен јазик, малку подоцна и македонски литературен јазик. Во сите учебници, антологии и книги, се спомнуваат тие први втемелувачи на народноста: Пејчиновиќ, Крчовски, Синаетски, потоа – Џинот, Димитар и Константин Миладинови, Шапкарев, Рајко Жинзифов, Прличев и уште неколку имиња кои го обележуваат тој 19 век во македонската книжевност.
За жал, иако бројот на културни дејци во тој период е скромен, сепак не се нашло простор да се споменат имињата на: Султана Чикмакова, Евтимица Јанчева, Димитра Миладинова, Марија Христова Зрнева, Анастасија Милошевска, Царевна Миладинова – жени, чиј глас и писмо може да се сретнат низ литературните весници и списанија од тоа време.
Обезбедување средства за печатење на книгите, по примерот на останатите земји и нашите автори собирале преку претплата на односната книга. Односно, идејата за нејзино печатење се објавувала преку повик во некој весник или списание, каде се објаснувала содржината и намената на книгата, како и потребната сума на средства што треба да бидат собрани, а на претплатниците, како благодарност на истата таа книга им биле објавувани имињата. Иако се скромни списоците со македонски претплатници и помагачи во печатењето на првите македонски книги – меѓу нив се наоѓаат и имиња на жени (иако со сиромашни податоци) како сведоштво за желбата на македонските читателки да помогнат и да учествуваат во создавањето на македонската книжевност.
За помошта при создавањето и издавањето на тие први дела на македонски народен јазик, постојат многу малку податоци за учество на жени. Х. Поленаковиќ во еден негов краток текст „Први жени книгољупци и претплатници на книги од Македонија во 19 век“ спомнува имиња на неколку жени: Бесцена поп Симонова која во издавањето на првата книга на Јоаким Крчовски (1817) помогнала со 10 гроша, потоа две жени – Бадија и Цвета го помогнале издавањето на неговата втора книга со по 50 гроша. За жал, за жените помагачи има многу малку податоци, се знаат само нивните имиња. За последната книга на Крчовски, неколку жени учествувале со парична помош за печатењето – Стојанка и Евдокија од Кратово со по 10 гроша, Софронија од штипско и Катерина од Самоков со по 20 гроша. Верувам дека бројот на жени претплатнички и помагачи во печатењето на првите македонски книги е поголем, посебно ако се земе предвид фактот дека Крчовски бил иницијатор за образование на женските деца и нивно воведување (заедно со машките деца) во македонските школи (што и самиот го сторил при нековото учителствување во Кратово) – но за жал, истријата не ги зачувала нивните имиња.
Од големо значење за развојот на македонската книжевност, особено на расказот (со елементи на репортажа) како форма е ликот на Марија Х. Зрнева.
Ако за прв расказ на македонски (народен) јазик се смета расказот „Прошедба (На прошетка)“ од Рајко Жинзифов, кој според стилот и композицијата нема уметничка вредност, туку е значаен само како прв (обид за) македонски расказ во 19 век,тогаш, слободно за прв македонски расказ, напишан од жена, може да се смета текстот на Марија Х. Зрнева, објавен 1898 година на страниците на весникот „Новини“.
Текстот на познатата учителка од тоа време, Марија Х. Зрнева, бил објавен како известување за пожар во Воден, кој го разбранувал населението и оставил јунаци зад себе кои се покажале како херои во гаснењето на пожарот. Па така и текстот на Зрнева, односно расказот со елементи на репортажа, содржи наратор, ликови, дејство, време и, на крај, заокружување на приказната– скромни одлики на расказот како форма.
Леснотијта при раскажувањето на дејството, стилот на пишување, реалистично претставување на слики и одбраните зборови за објаснување водат кон тоа дека Зрнева има и други текстови или раскази, кои за жал не се објавени, ниту зачувани.
Како што поминува време, од дното почнуваат да наѕираат имиња на жени кои во 19 век биле доста значајни, водејќи постојана борба со средината за нивната видливост; но од друга страна помагајќи ја истата таа средина во процесот на созревањето и афирмирањето. Тие женски имиња, иако наѕираат, потребно е уште многу истражувања и труд за да се донесат на површина.
Остануваат неистражени имињата на Димитра Миладинова, која преку своите пишувачки способности, преку писма до многу видни македонски семејства се залагала за слободата на нејзиниот сопруг – Димитар Миладинов; Царевна Миладинова – ќерката на Димитра и Димитар Миладинови која ќе се образува во Одеса и ќе биде многу значаен лик во зачувувањето на делото и ликот на нејзиниот татко; Анастасија Милошевска која оставила (неистражено) богато драмско и поетско творештво; учителката Евтимица Јанчева која го има првиот женски полемички текст, расправајќи за правата на жените и правата на учителките.
Сите овие ликови наѕираат од дното на бунарот со недоволно истражената македонска книжевна историја, чекајќи да ја видат светлината на денот.
