Проблемот беше закопан, премолчен, долги години во главите на американските жени. Се работеше за чуден поттик, чувство на незадоволство, жед која жените ја чувствуваа во средината на дваесеттиот век во САД. Секоја сопруга од преградието сама се бореше со таа жед. Додека ги местеше креветите, купуваше намирници, материјалите на прекривките и беа во тон, јадеше сендвичи со путер од кикирики заедно со нејзините деца, ги носеше на извидници, легнуваше покрај нејзиниот сопруг секоја ноќ – таа се плашеше самата да си го постави нечујното прашање – дали ова е тоа?
Повеќе од петнаесет години, за ова страдање не беше напишан ниту еден збор меѓу милиони зборови напишани во врска со жените, за жените, во сите колумни, книги и статии од експерти кои им кажуваа на жените дека нивната улога е да трагаат по сопствената исполнетост како сопруги и мајки. Одново и одново, жените го слушаа гласот на традицијата, во духот на Фројдовската софистикација, укажувајќи им дека не можат да посакуваат повеличествена судбина од онаа која им налага да се самоглорифицираат во сопствената женственост. Експертите им кажуваа како да фатат маж и како да го задржат, како да ги дојат децата и да се соочат со обуката за одење во тоалет, како да се справат со сестринското или братското ривалство и адолесцентното бунтовништво; како да купат машина за миење садови, да печат леб, да приготвуваат полжави на гурмански начин и да изградат базен со свои раце; како да се облекуваат, изгледаат, да се однесуваат поженствено и да го направат бракот повозбудлив; како да ја спречат предвремената смрт на своите сопрузи и израснувањето на нивните синови во деликвенти. Беа научени да ги жалат невротичните, неженствените, несреќни жени кои сонуваа да станат поети, физичари или претседатели. Научија дека вистински женствените жени не сакаат кариера, високо образование, политички права- независноста и можностите за кои се бореа старомодните феминистки. Некои жени, во четириесеттите и педесеттите години сè уште болно се сеќаваа како се откажале од тие соништа, но повеќето помлади жени веќе не ни размислуваа за нив. Илјадници експертски гласови ги аплаудираа нивната женственост, нивното приспособување, нивната нова зрелост. Сè што жените требаше да направат е да ги посветат своите животи од најрано задевојчување (girlhood) на потрага по сопруг и раѓање деца.
При крајот на педесеттите години на минатиот век просечната брачна возраст на жените во Америка се спуштила на 20 години и континуирано се намалувала – до тинејџерските години. Четиринаесет милиони девојки веќе беа верени до 17 годишна возраст. Процентот на жени кои одеа на факултет во споредба со мажите се намали од 47% во 1920 на 35% во 1958 година. Еден век порано, жените се бореа за високо образование; сега девојките се запишуваа на факултет за да најдат сопруг. До средината на педесеттите, 60% го напуштија факултетот за да се омажат, или поради стравот дека премногу образование би било пречка за брак. Универзитетите изградија домови за “студенти во брак”, но студентите кои престојуваа таму речиси секогаш беа сопрузите…
illustration: The Reconstructionists…Во доцните 50-ти, наеднаш бил забележан еден социолошки феномен: една третина од Американкитебиле во работен однос, но повеќето не биле млади и мал број од нив ја граделе сопствената кариера. Тие биле мажени жени кои имале работа со скратено работно време, во сектор за продажба или административна работа, а работеле за да можат да ги школуваат своите сопрузи, да ги пратат нивните синови на факултет или да помогнат во исплатата на хипотеката. Или пак, биле вдовици кои финансиски ги поддржувале своите семејства. Сѐ помалку и помалку жени работеле на професионално поле. Недостатокот на вработени во негувателните, социјални работи и наставни професии предизвикале криза во скоро сите градови ширум Америка. Загрижени за водството на Советскиот Сојуз во вселенската трка, научниците констатирале дека најголемиот извор на неискористена интелектуална моќ на Америка е жените. Но, девојчињата не сакаа да студираат физика: тоа било “неженствено”. Една девојка одбила стипендија за природни науки на Универзитетот Џонс Хопкинс за да се вработи во канцеларија за недвижнини. Сѐ што сакаше, рекла таа, беше она што секоја американска девојка го посакува – да се омажи, да има 4 деца и да живее во убава куќа во убаво предградие.
Приградска домаќинка – сликата од соништата на младите Американки и предмет на завист, како што беше кажано, на жените ширум светот. Американската домаќинка- ослободена од науката и уредите за заштита на работна сила, опасностите при породување и болестите на нејзината баба. Таа беше здрава, убава, образована, загрижена само за нејзиниот сопруг, нејзините деца, нејзиниот дом. Нашла вистинска, женска исполнетост. Како домаќинка и мајка, беше почитувана како целосен и рамноправен партнер на мажот во неговиот свет. Ја имаше слободата да избере автомобили, облека, апарати, супермаркети; таа имаше сè за кое жените сонуваа.
Петнаесеттина години по Втората светска војна, мистичноста на женската исполнетост се претвори во негувано и самоодржливо јадро на современата американска култура. Милиони жени ги живееја своите животи во улогата на оние убави слики на американската приградска домаќинка, бакнувајќи ги своите сопрузи за “збогум” пред прозорецот, депонирајќи го својот караван со деца на училиште и насмевнувајќи се додека го испробуваа новиот електричен восок на гланц-чистиот под од кујната. Тие сами печеа леб,ја шиеја сопствената облека и облеката на своите деца, ги пуштаа своите нови машини за перење и сушење алишта по цел ден. Ја менуваа постелнината на креветите двапати неделно наместо еднаш, слушаа предавања по вештини за правење ќилимчиња за возрасни и ги сожалуваа нивните кутри, исфрустрирани мајки кои некогаш сонувале да имаат кариера. Единствениот сон кој тие го имаа беше да бидат совршени сопруги и мајки; нивната најсериозна животна амбиција- да имаат 5 деца и убава куќа, нивната единствена борба- да си најдат, а потоа да ги задржат своите сопрузи. Не размислуваа многу за нефеминистичките проблеми надвор од нивниот свет дома; тие сакаа мажите да ги носат големите одлуки. Беа гордина нивните женски улоги, и со гордост на пописите потпишуваа- “Професија: домаќинка”.
Ако една жена имала проблем во 1950-тите и 1960-тите години, таа знаела дека сигурно нешто било погрешно или со нејзиниот брак или со неа. Другите жени беа задоволни со своите животи, помисли таа. Што жена ќе беше ако не чувствуваше мистериозна исполнетост додека го полираше кујнскиот под? Толку и беше срам да го признае сопственото незадоволство што никогаш немаше можност да дознае колку други жени се чувствувале исто како неа. Кога се обидуваше да му каже на сопругот, тој не разбираше за што му зборува. Дури ни самата таа не разбираше. Повеќе од 15 години, на жените од Америка им беше потешко да зборуваат за овој проблем отколку да зборуваат за секс. Дури и психоаналитичарите немаа име за овој проблем. Кога една жена ќе посетеше психијатар за да добие помош, нешто што го правеа голем број на жени, таа ќе кажеше- “Колку сум засрамена” или “Мора да сум безнадежно невротична”. “Не знам што не е во ред со жените денес”, неспокојно рече еден психијатар од предградието. “Знам само дека нешто не е во ред затоа што поголемиот број на моите пациенти се жени. И, нивниот проблем не е сексуален.” Сепак, поголемиот број на жени со овој проблем не одеа да поразговараат со психоаналитичар. “Не се случува ништо погрешно, навистина”, си кажуваа одново. “Нема никаков проблем.”
…Наидов на многу индиции зборувајќи со приградски лекари, гинеколози, акушерки, клиники за советување за деца, педијатри, педагози во средни училишта, универзитетски професори, брачни советници, психијатри и министри – прашувајќи ги за нивното лично искуство стекнато при третирање на Американките, а не прашувајќи ги за нивните теории. Станав свесна дека постои сè поголем број на докази, од кои многу не беа објавени јавно, бидејќи не соодвествуваа со сегашниот модел на мислење за жените- докази кои ги поставуваат прашањата за стандардите на женската нормалност, женското прилагодување, женската исполнетост и женската зрелост со кои повеќето жени сѐ уште пробуваа да живеат.
Во ново, чудно светло почнав да го гледам враќањето на Американката/Американецот кон раниот брак и големите семејства кои предизвикуваат експлозија на населението; неодамнешното движење кон природно породување и доење; приградскиот конформитет, како и нови неврози, карактерни патологии и сексуални проблеми пријавени од страна на лекарите. Почнав да согледувам нови димензии на старите проблеми кои веќе долго време беа земени здраво за готово кај жените: менструални потешкотии, сексуална фригидност, промискуитет, страв од бременост, постпартум депресија, голема појава на емотивен слом и самоубиство кај жените во нивните дваесетти и триесетти години, криза поради менопауза, т.н. пасивност и незрелост на американските мажи, дискрепанцата помеѓу тестираните интелектуални способности во детството на жените и нивното достигнување во повозрасно доба, променливата појава на сексуалниот оргазам кај возрасните американски жени и постојаните проблеми во психотерапијата и образованието на жените.
Ако сум во право, проблемот што нема име кој што врие во главите на толку многу американски жени денес не е прашање на губење на женственоста или превисок степен на образование, ниту пак на барањата на семејството. Тој е далеку поважен отколку што некој може да препознае. Тој е клучот за други нови и стари проблеми што ги мачат жените, нивните сопрузи и деца, и со години ги збунуваат нивните лекари и воспитувачи. Можеби е и клучот за нашата иднина како нација и култура. Ние повеќе не можеме да го игнорираме тој внатрешен глас кај жените кој вели: “Сакам нешто повеќе од мојот сопруг, моите деца и мојот дом”.
