Трчаш како девојче: Дисциплина на гладот

Женското тело (треба да) е слабо. Женското тело е историски дефектно и затоа треба да се стреми кон коригирање на својата несовршеност, за што сведочи и суровоста на традиционалните потфати за убавина, како подврзување на стапала, корсети, па сè до естетска хирургија, високи потпетици, перики, шминки, диети, итн. Слабото женско тело во модерната западна култура е проекција на женската послушност, што е еден од највисоко рангираните индикатори за женственост. Колку е послабо, толку е поблиску до идеалот за женственост. Колку е послабо, толку поголема е општествена валидација. Колку е послабо толку помалку простор зафаќа, толку поблиску е до исчезнување.

Наоми Волф во својот Мит за убавината[1] вели дека подложувањето на диети претставува најпотентниот политички седатив во женската историја. Идеалот на слабото женско тело не е поврзано со естетика туку е само инструмент на општествена контрола, недостижен идеал кој го контролира однесувањето на жените, како на јавен простор, така и во сопствената соба. Во текот на историјата жените имаат постигнато завидно ниво во самодисциплинирање на телото, но и во развивање на себеобвинувачки и себеказнувачки практики при неуспешно исполнување на општествените барања за сопствениот изглед. Срамот за сопствениот изглед, но и срамот за неуспехот за самодисциплина е инструмент на опресија кој жените ги става во позиција на понижени, тивки, разочарани, депресивни.

Кога се зборува за дисциплина на телото, веројатно неминовно е да се спомене Мишел Фуко, а особено преку реинтерпретациите на неговите концепти преку работата на Сандра Ли Бартки и Сузан Бордо. Така на пример, Бартки зборува за потчинетоста на женското тело на дисциплинарни практики како диети, вежбање и разни процедури за убавина кои понатаму ги репродуцираат стереотипите за женскиот идентитет и патријархалните конструкции за женското тело, правејќи ги всушност женските тела многу попокорни од машките.[2] Таа констатира дека и покрај тоа што со текот на времето идеалот за “посакувана” жена бил подложен на промени, наративот во однос на опсесијата со женското тело останува непроменет. За да биде посакувано, женското тело мора да биде дисциплинирано во согласност со машкиот поглед и перспектива.

Историски гледано машкото тело отсекогаш важело за стандард, додека женското е само негова инфериорна форма. Така на пример, во Античка Грција машкото голо тело се сметало за поим за убавина, додека женското било непријатно за погледите. Во Викторијанската ера силните мускулести жени биле ангажирани како циркуски изведувачки, кои и покрај успехот во предизвикување на очекувањата за местото на жените во домаќинството, биле сведени само на неприродна сензација.

Отсекогаш била дискутабилна коегзистенцијата на спортот и женственоста. Спортот “произведува” различни форми на тела, во зависност од самиот вид на спорт, како и индивидуалните предиспозиции на секоја личност. Од друга страна, бавењето со рекреативни спортови претставува и еден од најчестите и “поздрави” опции за одржување и/или намалување на телесната тежина. Меѓутоа опсесивноста за промена на физичкиот изглед со спортување лесно може да прерасне во зависност. Зависноста од храна и диети преминува во зависност од ендорфин, но уште повеќе во зависност од резултатите кои ги причинува спортот во однос на изгледот на нашето тело. Новата зависност станува изговор за можеби малку покомфорно јадење, но не и за намалена опседнатост со изгледот на телото.

Вирџинија Вулф во Сопствената соба[3] вели дека доколку некој нема добро јадено, не може добро да мисли, да љуби, да спие. Сигурно сте го чуле некаде непишаното правило дека мажите треба да јадат за да станат силни, а жените да не јадат за да бидат убави. Гладот отсекогаш имал женско лице. На глобално ниво жените се во многу поголем ризик од глад и неухранетост. Во многу општества, мажите и момчињата сè уште имаат предност кога се служи храна, а во ситуации на недостиг на храна, жените и девојчињата се првите од чиј оброк започнува да се крати и покрај тоа што тие го вложуваат својот труд во одржување на домаќинствата.

Бордо ги применува концептите на Фуко низ анализа на нарушувањата во исхраната кај жените, како анорексија и булимија, разбирајќи ги како еден вид на технологии за дисциплинирање на телото. Моќта на дисциплината се состои во тоа што индивидуата самата доброволно се подложува себеси на себе-надзор и нормализирање на таквото однесување. Познавам спортистки кои и покрај активниот спортски распоред се уште недоволно му веруваат на сопственото тело и како тоа се однесува со внесената храна. Така, неретко ќе чујам како слаби, атлетски развиени девојки “се утешиле” со напорен тренинг откако изеле нешто што самите себе си сакаат да си го забранат. Психолошката борба се состои токму во тоа како да престанеме да го гледаме спортот само како алатка за трошење калории. Како да ја намалиме грижата на совест и како да не бидеме толку строги со сопствените тела.

И покрај тоа што е драстична разликата помеѓу жените и мажите во спортот кои се засегнати од нарушувања во исхраната (особено анорексија и булимија), кај мажите е дури и потешко да се препознае проблемот токму заради поистоветување на истиот со женската популација. Воопшто не постои никаква превенција ниту пак рана детекција и интервенција и целиот третман на проблемот се сведува на куративни програми кои не секаде постојат, а самата спортска медицина далеку заостанува во однос на овој проблем.

Во некои спортови, како трчањето, многу честа тема на дискусија е влијанието на мускулната маса и тежината на перформансот односно брзината. По некоја логика “полесното“ тело полесно се движи и има помал отпор, што би придонело за поголема брзина, особено кога станува збор за трчање на долги дистанци кои не бараат експлозивност. Оттука, многу трчачи/ки неретко се подложуваат на диети и рестрикции во исхраната во име на подобар перформанс. Кога се стремиме да направиме прогрес во трчањето, а и во секоја спортска дисциплина, при секој тренинг го притискаме телото до одредени екстреми. Првичните резултати на прогрес предизвикуваат чувство на зависност што може да не доведе до опсесивно однесување во однос на можностите да го константно да го одржиме прогресот и да станеме се подобри. Таквата опседнатост не мотивира да тренираме повеќе, но и во некои случаи да јадеме помалку, што придонесува за намалување на енергијата. Недостатокот на енергија се рефлектира на хормоналниот баланс, па оттука може да предизвика дисфункција на тироидата, забавување на метаболизмот, нарушување на менструалниот циклус, ризик од остеопороза, итн. Но уште позастрашувачки е што со возраста се забавува и метаболизмот и истиот напор нема да биде доволен за да ги постигнеме истите резултати, со што и ризикот од разочарување ќе станува сè поголем.

Сите ние добро ги познаваме погледите на другите на секое нечие посегње по храна и одмерување на големина на порцииите. Доколку сте машко, може и да поминете незабележани, меѓутоа доколку сте женско, неминовно сте подложни на процена и пресуда за соодносот помеѓу вашата порција и телесната тежина. Ако во минатото дебелината односно заобленото женско тело се поистоветувало со плодноста, за современите општествени текови е индикатор за мрза, нездрава изхрана и негрижа за себе. Сметам дека е заблуда да го поистоветуваме слабото тело со доброто здравје. Познавам многу девојки кои преживуваат на брза храна и никогаш во животот не испешачиле повеќе од каучот до вратата од автомобил, а целиот живот изгледаат како грисини и ниту еднаш никој не ги гледал со потсмев или гадење. Воедно, треба да престанеме да се преправаме дека нашите коментари за тежината на друга личност потекнуваат од нашата искрена загриженост за нивното здравјето, бидејќи тоа не е ништо друго туку само “културен” начин на исмејување на туѓото тело и самодоверба кое веројатно потекнува од нашиот интернализиран страв од дебелеење. Затоа мислам дека треба да расчистиме дека е неразумно да тврдиме постои нешто што се нарекува skinny-shaming, особено не во споредба со fat-shaming, не во општество во кое сè уште кога некој кажува “ослабен/а си“ се смета за комплимент.

Актерката Џамила Џамил, гласна борка против феноменот на fat-shaming, инаку излечена анорексичарка која добар дел од животот го има поминато во страв од храната, носење костим за капење на јавно место или секс со запалено светло, во едно интервју за Вог, воедно препознавајќи ја иронијата дека истоимениот магазин не секогаш ги промовира најдобрите интереси на жените, вели дека е тешко да се создаде вистинска промена кога женскиот род е толку исцрпен, неухранет, пренавежбан, корсетиран, депресивен.

Просечното тело, телото на поголем дел од женската популација не е она кое го гледаме на реклами, модни писти, филмови итн. Просечното тело е забрането во медиумите. Општествено воспоставените стандарди за убавина настојуваат прецизно да го форматираат совршеното женско тело и животите на безброј жени да ги сведат на опсесивно броење калории, бројки на вага, истрчани километри, саати поминати во теретана, бројки од кои некогаш ви зависи целото расположение во денот, неделата, животот.

Веројатно треба да сфатиме дека никогаш нема да успееме да го надмудриме сопственото тело и дека тоа самото се штити себе си, а понекогаш дури и од нас самите. Мораме да престанеме да го казнуваме затоа што тоа нема да ни прости. Како што вели Ив Енслер[4], мораме да бидеме смели, да почнеме да си го сакаме сопственото тело, и престанеме да се обидуваме го поправиме затоа што никогаш не ни било расипано.

[1] Wolf, N. (2002). The Beauty Myth. New York: Harper Collins Publishers.

[2] Bartky, S.L. (1997). Foucault, Femininity and the Modernization of Patriarchal Power. In: Katie Conboy, Nadia Medina, and Sarah Stanbury (eds.), Writing on the body: Female embodiment and feminist theory, (pp. 129-154). New York: Columbia University Press.

[3] Wolf, V. A Room of One’s Own.

[4] Ensler, E. (2004). The Good Body. New York: Villard.