Трчаш како девојче: (Не) ми е страв

Минатата година, ултрамаратонката Викториа Макаи на еден од своите вообичаени тренинзи беше нападната и силувана од страна на непознато лице. Дваесетгодишната Моли Тибетс ја немаше истата “среќа”. Таа никогаш не се врати дома од трчање. Телото и е пронајдено месец дена подоцна откако е притворен нејзиниот убиец, идентификуван на камерите низ соседството како со автомобил ја следи додека трча.

Стравот од насилство не е само параноја, туку реален страв, кој произлегува од начинот на кој многу често се третирани женските тела и насилството кое го искусуваат истите. Стравот од било каков вид на насилство е парализирачки, го ограничува слободното движење, но и ги намалува можностите за напредок, без разлика дали станува збор за спорт, образование, кариера или во домот. Колку и да мислиме дека се мали шансите од убиство или физички напад, стравот е многу често присутен. И самото зјапање, свиркање и довикување, особено од страна на непознати лица, се небарано внимание кое вознемирува.

И покрај тоа што сите имаме право на слободно движење во јавен простор, свесноста за телото во тој простор е различна, во зависност од општествениот контекст, од однесувањето и очекувањата на другите во однос на нашето тело. Оттука, колку повеќе се жените свесни за своето тело во рамки на општествените стереотипи за женственост, толку повеќе самите се поранливи. Најчесто мажите се толку добро акомодирани во спортот што не се ни свесни за психолошкиот товар со кој се соочуваат голем дел од жените. Обично при спортување во друштво на машки партнер, жените стануваат невидливи. Спортувањето сама во јавен простор го отфрла плаштот за невидливост и женското тело станува забележливо, а со тоа и предмет на сексуална објектификација. Така, влегувате во простор во кој мажите можат да ја демонстрираат својата мажественост, со што ви даваат до знаење дека тие ја имаат моќта со која можат да го контролираат вашето движење дури и кога тоа не е нивната намера. Она што е загрижувачко е нормализирањето на вознемирувачкото однесување, што го прават дури и самите жртви. Не е никаков шок дека одреден степен на вознемирување е општествено прифатено и покрај тоа што за многу голем дел од припадниците/чките на тоа општество има негативни последици. Оправдувања од типот boys will be boys се секогаш по цена на нечие туѓо чувство на неудобност и несигурност.

Стравот го ограничува движењето на телото во просторот. Стравот може да ве натера да ја промените насоката на движење, да не направите некое движење или воопшто да не излезете од дома. Целиот емотивен товар што го носи стравот е доволен некогаш да ја дефокусира целата спортска активност и да ве измори многу повеќе од тоа што треба или што сте очекувале. И нормално секогаш се наоѓа некој што шеговито ќе рече: “па нели брзо трчаш” или “е добро де, така ќе станеш побрза”.

Замислете си вака: излегувате да трчате на кеј после работа, сонцето веќе заоѓа, нема многу луѓе. Имате веќе одреден тренинг план за денот затоа што се подготвувате за некоја трка. Додека трчате добивате чувство дека некој почнува да ве следи. Да речеме дека самото тоа е доволно да почувствувате забрзано срцебиење. Забрзаното срцебиење може да ве измори повеќе без никаков дополнителен напор. Во главата почнуваат да ви се вртат најразлични сценарија, а воедно и стратегии како да реагирате при остварување на истите. Додека тоа го правите се дефокусирате од самото трчање. Доколку забрзате тоа ќе ве измори уште побрзо, а не знаете дали ќе бидете доволно брзи за да се одалечите доволно, воедно ќе ви падне во вода планираниот тренинг за тој ден. Ако го смените правецот на движење можете директно да му дојдете во раце на потенцијалниот следач, но и ќе треба да размислувате за алтернативна патека каде би го продолжиле тренингот. И уште мал милион сценарија кои можеби никогаш нема да се остварат, но она што сакам да го нагласам е дека некогаш доволен е само стравот.

Според едно американско истражување од 2017 година 42% од жените најмалку еднаш во животот биле вознемирувани, наспроти 4% од мажите.[1] Во Македонија единствено истражување поврзано со оваа проблематика беше направено во 2012 година од страна на РЕАКТОР за родово базираното насилство врз жените во јавните простори во градот Скопје.[2] Најризични активности според испитаничките биле наведени шетањето во парк, во природа или по кејот на реката (каде во принцип се одвиваат и најголем дел од спортските активности во градот), при што 57% сметале дека е веројатно на овие места да бидат нападнати или вознемирувани, а 38,1% дека тоа е многу веројатно да се случи.

Со само малку гуглање ќе наидете на еден куп статии кои споделуваат совети како жените да си го направат побезбедно спортувањето. Така, ќе сретнете совети како: не спортувајте навечер или одбегнувајте неосветлени места, спортувајте со партнер/ка или со куче, не слушајте музика, задолжително носете телефон, одбегнувајте директни погледи, не излегувајте многу разголени. И многу голем дел од жените ги бараат и ги применуваат овие совети, а неретко се случува со себе да носат и некакво оружје, солзавец или барем клучеви меѓу прсти (колку и банално ова да звучи). Многу пати кога ќе сум почувствувала страв додека трчам на кеј се “тешам” со помислата дека секогаш можам да влезам во Вардар. За потоа да дознаам дека не сум единствената што го помислила истото.

Но и овде се јавуваат многу дилеми. На пример, дали да слушам музика додека спортувам за да ги одбегнам туѓите коментари упатени кон моето тело и трчање или да спортувам без музика за да можам полесно да забележам доколку некој ме следи или претставува некаква закана? Дали да носам шорцеви затоа што надвор е пеколно топло или да облечам хеланки за да не бидам многу разголена? Ама хеланките можеби само повеќе ќе ми ги нагласат облините? И сето тоа додека половина од мажите, особено летно време, спортуваат и без маица!

Да се разбереме, не е важно дали носиш шорц или си од глава до петици завиткана и личиш на ларва. Не е важно дали си висока или ниска, дебела или слаба. Не е до облеката, до изгледот, до просторот, ниту до периодот од денот. Твоето женско тело само по себе е причина за непосакувани коментари, без разлика дали со нив се воспева твоето атлетско тело или се навредува твојата недоволна сексуалност. Со делење совети на жените за тоа како да го приспособат своето однесување со цел да ја намалат веројатноста за несакано внимание, само имплицитно ја префрлуваме одговорноста на самата жена, односно жртва.

Не бројам колку пати имам чуено теории кои го претставуваат овој чин на следење како примитивен одговор на некои заостанати еволутивни и животински инстинкти. И покрај тоа што не живееме во примитивно општество (колку и понекогаш да ни изгледа такво) и не сме животни, гледано од тој аспект машките примитивни единки може да бркаат други единки само од две причини: храна или парење. Во првиот случај би требало да ја убие својата жртва, во вториот да ја силува. Оваа теорија не звучи баш привлечно нели? Треба  да престанеме да ги романтизираме овие однесувања, бидејќи тука воопшто не станува збор за флерт и не верувам дека со ваквиот начин на однесување некој ја запознал љубовта на својот живот или во најмала рака добил телефонски број (освен евентуално погрешен).

Харуки Мураками во својата (инаку инспиративна) автобиографска новела за трчањето[3], трчајќи се разминува со неколку девојки (кои исто така трчаат) за кои вели дека веројатно не ја познаваат болката (во случајов физичка) онака како што ја познава тој самиот. Ова само укажува на тоа колку е едноставно за мажите да се фокусираат единствено на физичката болка која ја предизвикува трчањето, несвесни за психичкиот товар кој најголем дел од жените го носат со себе на скоро секој чекор од истата таа патека.

[1]https://www.runnersworld.com/training/a18848270/running-while-female/

[2]Реактор- Истражување во акција. (2012) Истражување на опсегот на родово-базираното насилство врз жените и девојките на јавните места во Скопје.

[3] Murakami, H. (2009) What I Talk When I Talk About Running. London: Vintage Publishing.