Учеството на жената во различни сфери на општествениот живот, низ историјата најчесто било предодредено од нејзиното тело. Имајќи предвид дека низ историјата најважната улога на жената била онаа на мајка – да раѓа и одгледува деца, нејзиното постоење и денес многу често се сведува на таа биолошка функција. Ништо помалку и во спортот, учеството на жените е историски одредувано низ призмата на репродукција.
Уште од Викторијанското време, лекарите (мажи секако) биле едногласни во тврдењата дека матката е најранливиот дел од женското тело кој, под влијание на физичка активност, многу лесно може да се помести и… да падне. Преку прикажување на личните предрасуди, во однос на жените и нивното место и улога во општеството, како објективни знаења непоткрепени со никакви докази и истражувања, лекарите континуирано ја злоупотребувале својата положба и авторитет за ограничување на движењето на женското тело.
Кога за прв пат се сретнав со делата на Ајрис М. Јанг, можеби првото нешто што ме заинтригира беше збирката есеи со наслов За искуството на женското тело: “Фрлаш како девојче“ и други есеи[1] , и токму употребата на фразата фрлаш како девојче ми го задржа вниманието.
Што значи да фрлаш како девојче? Што значи да спортуваш како девојче?
Фраза која, понекогаш со мала модификација во однос на видот на спортската активност (мене лично омилена ми е трчаш како девојче), во многу јазици има негативен контекст и неретко се употребува за навреда односно за личност која спортува, но го прави тоа недоволно добро. Јанг зборува за општествено конструирани навики на однесување на женското тело во општество во кое доминираат мажите, особено за свесноста за нашето тело во јавниот простор, што неминовно го опфаќа бавењето со спорт. Движењето во спортот се одвива во општествено конструиран простор кој ги ограничува движењата на женското тело, кој ни кажува како треба или не треба да се движиме. Оттука, многу често се претпоставува или очекува дека женските движења се поспори, со помало вложување на енергија, некогаш некоординирани, летаргични и ред други работи, токму заради ограничувачките општествени норми.
Од жените се очекува да се плашат. Ги учиме девојчињата да бидат срамежливи, плашливи, внимателни, наместо храбри и љубопитни. Ги учиме дека нивните тела се ранливи и им го всадуваме стравот од повредување со што им ја намалуваме довербата во нивните сопствени тела.
И покрај тоа што девојчињата во принцип се дури и посилни од момчињата до периодот на пубертет , тие многу подоцна започнуваат да се вклучуваат во спортски активности и многу почесто се откажуваат токму поради неконтинуираното користење на сопственото тело и недоверба во истото да ги доведе до посакуваната цел. Оваа таканаречена женска кревкост или кршливост обесхрабрува многу девојчињата и жени да ги осознаат своите вистински способности и граници на спортско достигнување.
Сé уште многу тешко се прифаќа фактот дека жените можат да имаат различни форми на телото. На пример, луѓето сé уште се шокираат штом видат женско тело со обликувани мускули. Имајќи предвид дека сé уште се широко распространети мачо стереотипите кои го поврзуваат мускулестото тело исклучиво со мажественоста, секоја форма на женското тело која се приближува до мажествената отскокнува од таа прифатена слика и предизвикува реакции на шок, потсмев, понекогаш и гадење.
Жените треба да бидат женствени (што и да значи тоа), а мускулестото тело и физичката сила се ексклузивно резервирани за мажите. Маскулинизирањето на женското тело според тоа претставува уништување на женственоста, што всушност може да доведе до губење на женските природни чувства за мајчинство, а со затегнување на мускулите може и сериозно да се искомплицира породувањето. И секако, мускулестите женски тела имаат афинитет да станат хомосексуални, што ќе го загрози воспоставениот општествен поредок во кој служат, повеќе или помалку, како инкубатори. Еден од најпознатите спортски колумнисти во САД – Пол Галико уште пред неполн век изјавил дека жените изгледаат најгрдо кога спортуваат , воедно сметајќи дека спортистките се само грди патчиња кои преку спортот надоместуваат за нешто што им недостасува, како сексипилност, убавина, шарм и сл. Галико и ден денес е воспеван за неговиот придонес во спортот и покрај неговиот сексизам, расизам и антисемитизам кои ги ширел во спортската заедница и публика.
Со започнување на трендот на практикување на раширени нозе (овде мислам на јавањето коњи и возењето велосипед), се јавува и стравот од еманципација на жените. Раширените нозе околу седлото на коњот (наспроти дотогашното јавање со двете нозе на едната страна од седлото) или околу велосипедското седиште ги прави жените посигурни во управувањето и со тоа им дава поголема брзина на движење. Меѓутоа веројатно најголемиот страв доаѓа од опасноста за сексуално ослободување на жените, преку експонирање на голите глуждови и постојаното триење во пределот на меѓуножјето. Оваа пракса би довела до сексуално будење на жените со тоа што би можеле да доживуваат повеќекратен оргазам во секое време (како тоа да е лоша работа), а веројатно уште пострашно, непредизвикан од машки фактор!
И покрај бројните предупредувања (повторно) од лекарите за потенцијалните ризици од возењето велосипед, како на пример стерилитет, депресија, појавата на таканареченото bicycle face (напнато, бледо, непривлечно лице, кое е неприфатливо за една жена), жените, а особено суфражетките, велосипедот го прифаќаат како лост во борбата за женските права, кој ќе го има своето влијание почнувајќи од промената на облеката за возење точак, па се до поголема независност и еманципација.
И покрај прогресот во однос на степенот на учество на жените во спортот тие се уште чекорат на маргините. Се уште има недоволен број на истражувања кои ги вклучуваат и спортистките, а уште помал број кои се фокусираат само на жените во одредени спортови. Сè уште нема ниту доволно податоци за женската физиологија кои би можеле многу да помогнат во објаснување на одредени состојби (на пример, поврзаноста на спортската активност со разлики во излачувањето на хормони, закрепнување од разни видови на повреди, менструација, бременост, итн.) кои пак ќе можат да придонесат за зголемување на перформансот кај жените.
Никогаш нема да се согласам со тврдењето дека жените генерално немаат или имаат помал интерес за спортување. Како да очекуваме да го покажат својот интерес, кога едвај еден век се вклучени во спортски настани како Олимписките игри, многу помалку во трчање маратони и други поединечни дисциплини, а неретко имаат и помал награден фонд за истата дисциплина во која се натпреваруваат и мажите?! Како да очекуваме да се охрабрат да спортуваат кога постојано во фокусот ги ставаме нивните тела и тоа како тие изгледаат, а не што можат да постигнат? А можат, и тоа многу.
[1] Young, I. M. (2005) On Female Body Experience: “Throwing Like a Girl” and Other Essays. Oxford University Press.
